Alþýðublaðið - 30.01.1991, Blaðsíða 5

5
Miðvikudagur 30. janúar 1991
UMRÆÐA
Jafnaðarstefna nútímans
Aff stjórnmálastefnun aldarinnar hefur engin
staðið betur af sér hretviðrin en einmitt jafnaðar-
stefnan. Timinn sannar sifellt betur að hið mannúð-
lega inntak hennar er sigilt. Kommúnisminn hefur
runnið sitt skeið á enda, þó Hrunadansinum sé enn
ekki lokið eins og siðustu atburðir við Eystrasalt
sýna. Á fallanda fæti er sömuleiðis hin öfgafulla
markaðshyggja, nýfrjálshyggjan, sem um örstutt
skeið tókst að gera mannúðina útlæga úr pólitískri
umræðu sums staðar i Vestur-Evrópu. Yfirburðir
jaf naðarstefnunnar, eins og hún birtist i öfgalausum
markaðsbúskap með sterkri tengingu við þéttriðið
öryggisnet velferðarkerfisins, dyljast engum leng-
ur.
Að sönnu er slagorðið frelsi,
jafnrétti og bræðralag orðið slit-
ið af langri notkun, en það er eigi
að síður staðreynd, að það felur í
sér allt það sem jafnaðarstefnan
vill hrinda í framkvæmd.
Sókn til frelsis
Frelsi er grundvallarhugtak í
mannúðarstefnu jafnaðarmanna,
og þeir hafa hvarvetna verið í far-
arbroddi þar sem barist er fyrir
opnari og frjálsari samfélögum.
Kn í jafnaðarstefnu nútímans nær
frelsishugtakið ekki einungis til
mannsins, og þarfa hans fyrir
frelsi, heldur líka til markaðar, þar
sem ábyrgt frelsi hefur sannað
gildi sitt. Félagslegur markaðsbú-
skapur byggist á frelsi — bæði
frelsi einstaklinga og frelsi á mark-
aði. Frjáls samkeppni er hluti af
þessu frelsi.
Nútíma jafnaðarmenn vilja not-
færa sér alla kosti hinnar frjálsu
samkeppni um leið og þeir vilja
vera ábyrgir gagnvart samborgur-
um sínum . Hér á íslandi hafa jafn-
aðarmenn beitt sér í jafnríkum
mæli fyrir opnun og auknu frelsi
á markaðnum.
Fullt jqffnréHi_______________
Um leið og jafnaðarmenn vilja
sækja meira frelsi á öllum sviðum
verður hins vegar að gæta þess, að
samfélagið með öllum sínum
stofnunum tryggi eftir bestu betu
öllum mönnum jafnræði til að
njóta þessa frelsis. Þegar markaðs-
vædd þjóðfélög taka ekki tillit til
ólíkra þarfa einstaklinga hætta
þau að vera velferðarþjóðfélög. Þá
hætta þau að kallast réttlát.
Skilningur jafnaðarmanna á
þessum grunnþætti sker þá frá
öðrum, sem einnig hampa mark-
aðshyggjunni, en í miklu hrárri
mynd. Jafnrétti til náms, húsnæð-
is, vinnu og til þátttöku í samfélag-
inu er þannig grundvallaratriði
réttláts samfélags. Þetta er í raun
ekki einungis einn af grundvallar-
þáttum jafnaðarstefnunnar, held-
ur líka órjúfanlegur hluti af krist-
inni menningararfleifð.
Angar kolkrabbans____________
Sumum kann að koma spánskt
fyrir sjónir sú mikla áhersla sem
ég legg á frelsi í viðskiptum og at-
hafnalífi íslandinga. Ástæðan er
hins vegar einföld. I dag eru
stærstu annmarkanir á atvinnulífi
íslendinga einmitt þeir, að örfáar
fjölskyldur og miðstýrð fámennis-
veldi halda heiiu atvinnugreinun-
um í greipum sér. Þetta ofurvald
felst meðal annars í einokun á
markaði, bæði lögvernduðum og
tilbúnum með öðrum hætti. Þetta
kemur í veg fyrir eðlilega þróun í
viðkomandi greinum eins og land-
búnaði og sjávarútvegi, og heftir
eðlilegan vöxt fyrirtækja.
Nýir einstaklingar fá einfaldlega
ekki að njóta frumkvæðis síns og
útsjónarsemi, og um leið tapar
samfélagið af þeim arði og at-
vinnu, sem þeir hefðu ella skapað.
Samkeppnin er einfaldlega ekki
frjáls við þessar aðstæður. Fjöl-
skyldurnar fjórtán, angar kol-
krabbans, teygja sig um allt at-
vinnulífið og beita einokunarað-
stöðu sinni til að drepa í dróma
alla nýja einstaklinga sem koma
fram í atvinnulífinu, og virðast lík-
legir til að ógna veldi þeirra.
Þetta stríðir ekki einungis gegn
skilningi nútíma jafnaðarmanna á
frelsi, heldur er skaðlegt fyrir sam-
félagið. Við hreinlega töpum fjár-
munum, atvinnutækifærum og at-
gervi vegna einmitt þessa.
Framtióin
Við Islendingar erum svo
heppnir að búa í fámennu þjóðfé-
lagi, sem býður upp á gífurlega

,,Samkeppnin er
einfaldlega ekki frjáls
viö þessar aðstœöur.
Fjölskyldurnar fjórtán,
angar kolkrabbans,
teygja sig um allt
atvinnulífiö og beita
einokunaraöstööu
sinni til aö drepa í
dróma alla nýja
einstaklinga sem
koma fram í atvinnu-
lífinu, og viröast
líklegir til aö ógna
veldi þeirra,“ segir
Össur Skarphéöinsson
m.a. í grein sinni.
möguleika. Við getum búið til
þjóðfélag, þar sem blómlegra at-
vinnulíf skapar meiri arð, þar sem
kaupmáttur verður hærri, þar
sem fleiri fá tóm og aðstöðu til að
hafa áhrif á umhverfi sitt. Við eig-
um einfaldlega áþreifanlega
möguleika á því að gera ísland að
fyrirmyndarsamfélagi í bópi
lýðræðisþjóðanna. Hins vegar
kemur þetta aldrei af sjálfu sér. Við
þurfum stöðugt að vinna að meira
frelsi, meira jafnrétti og víðtækara
bræðralagi.
Mannúðarstefna, félagsleg
ábyrgð og frelsisviljinn heldast í
hendur í nútíma jafnaðarstefnu.
Möguleikarnir sem bíða okkar ís-
lendinga felast í því að halda í
heiðri félagslegum gildum um leið
og sótt er fram til opnara þjóðfé-
lags, meira frjálsræðis og velferð-
ar.
Össur Skai
ski
rphéðii
FMwCsw
fffSSOft
Festa eða flaustur —
um það snýst prófkjörið
Prófkjör Alþýðuflokksins í
Reykjavík nálgast óðum, en
það fer fram nú um næstu
helgi. Lítill vafi leikur á því, að
formaður og varaformaður
flokksins munu skipa tvö efstu
sæti framboðslistans og stend-
ur slagurinn því í raun um
þriðja sætið.
Ýmsir bjóða sig fram í það sæti,
en því er ekki aö leyna, að barátt-
an stendur fyrst og fremst milli
þeirra Þorláks Helgasonar og Öss-
urar Skarphéðinssonar. Er gott til
þess að vita, þvi þar fara skarpar
andstæður innan Alþýðuflokks-
ins. Þeim jafnaðarmönnum, innan
sem utan Alþýðuflokksins, sem
hyggjast kjósa í prófkjörinu, ætti
því að vera auðvelt að átta sig á
því, um hvað er kosið.
Þorlákur hefur starfað ötullega
innan Alþýðuflokksins undanfarin
fimm-sex ár. Hann er því öllum
virkum flokksfélögum í Reykjavík
aö góðu kunnur. Auk þess hefur
hann um árabil verið virkur félagi
í Búseta og Neytendasamtökunum
og á sæti í stjórnum beggja þess-
ara hagsmunafélaga alþýðunnar.
Þess er því að vænta, að samfara
þingmennsku muni honum auðn-
ast að efla innviði flokksins í
Reykjavík svo sem hugur hans
stendur til.
Þorlákur Helgason
Össur Skarphéöinsson er einn
þeirra upphlaupsmanna úr Birt-
ingu sem illu heilli gengu í Alþýðu-
flokkinn í kjölfar síðustu borgar-
stjórnarkosninga. Störf hans inn-
an flokksins hafa að vonum verið
lítil ef þá nokkur, enda gerðist
hann ekki flokksmeðlimur fyrr en
skömmu fyrir síðustu áramót. Vel
má vera að Össur geti gert jafnað-
arstefnunni einhver viðvik. En
hvernig væri að sanna okkur jafn-
aðarmönnum að svo sé, áður en
okkur er ætlað að gera hann að
málsvara okkar á þingi? Með leyfi,
heldur maðurinn að okkur nægi
ekki að spila í lottói um leið og viö
kaupum okkur rettur úti í sjoppu?
Alþýðuflokknum er, eins og
fram kemur í heiti hans, ætlað það
hlutverk að standa vörð um hags-
muni alþýðu þessa lands. Kjör
hennar nú eru ekki með þeim
hætti, að vogandi sé sú gerð ævin-
týramennsku sem innan flokksins
kallast ámíska, þegar valið skal á
framboðslistann í reykjavík.
Jafnaðarmenn — sýnum
sjálfum okkur og öðrum þá
virðingu að taka festu fram yfir
flaustur.
Kjósum Þorlák Helgason í ör-
uggt þingsæti.
Pjetur Hafstein Lárusson.