Alþýðublaðið - 12.03.1991, Blaðsíða 23

Alþýðublaðið - 12.03.1991, Blaðsíða 23
HQd'S Alþýðuflokkurinn Dr. Gylfi Þ. Gíslason: „Án Alþýðu- flokksins væri íslenskt þjóðfélag ekki það sem það er í dag. Island er nú- tíma iðnríki, þar sem lífskjör eru með því besta, sem þekkist í heiminum, og velferðarsjónarmið móta þjóðfé- lagiö. Að þessu hefur Alþýðuflokkur- inn unnið." „Kjördæmaskipunin á þessum ár- um var þannig, að hægt var að vinna meiri hluta þingsæta með rúmum þriðjungi atkvæða. Sjálf- stæðisflokkurinn hafði stefnt að því í kosningunum 1953 að vinna meiri hluta með slíku kjörfylgi. Sú hug- mynd kom upp í Framsóknarflokkn- um og Alþýðuflokknum að mynda bandalag, sem gerði kleift að stjórna landinu án Sjálfstæðisflokks- ins og Sósíalistaflokksins. Ég held að þetta hefði tekist, ef Hannibal Valdi- marsson hefði ekki yfirgefið Al- þýðuflokkinn og myndað Alþýðu- bandalagið, með Sósíalistaflokkn- um.“ Ný kjördæmisskipan — Árið 1956 er myndud vinstri stjórn og þú verdur þá rádherra mennta- og idnaðarmá/a. Stjórnin réðst í útfœrslu landhelginnar og hafði áform um brottför bandaríska hersins hérlendis sem komu ekki til framkvœmda. Hvað réö því að stjórnin varð svo skammlíf sem raun ber vitni? „Stjórn Hermanns Jónassonar 1956—58 vann ýmis góð verk. En grundvallarstefna hennar í efna- hagsmálum var misheppnuð. Hún fylgdi enn fram haftastefnu eftir- stríðsáranna. Gengið var rangt skráð og reynt að bæta það upp með innflutningsgjöldum og útflutnings- bótum. Þessi stefna mistókst. Innrás Sovétríkjanna í Ungverjaland varð til þess, að horfið var frá að láta her- inn hverfa frá Keflavíkurflugvelli." — Árið 1959 er nýrri kjördœma- skipan komið á, en Alþýðuflokkur- inn hafði lengi barist fyrir breyting- um á henni. Hvað þýddi hin nýja skipan fyrir þingstyrk flokksins og vígstöðu? „Minnihlutastjórn Alþýðuflokks- ins 1959 undir forsæti Emils Jóns- sonar tókst það, sem nánast má kalla kraftaverk, aö gera skynsam- legar bráðabirgðaráðstafanir í efna- hagsmálum með stuðningi Sjálf- stæðisflokks og Framsóknarflokks og koma á nýrri kjördæmaskipan, þeirri sem enn gildir í aðalatriðum, með samþykki Sjálfstæðisflokks og Alþýðubandalags. Þá loks var horf- ið frá einmennings- og tvímennings- kjördæmaskipulaginu. Ef slíkri kjör- dæmaskipun hefði verið komið á í byrjun aldarinnar, þ.e. áður en nú- tíma flokkakerfi myndaðist hér á landi, hefði öll þróun íslenskra stjórnmála orðið allt önnur en raun varð á.“ Viðreisn: Frjólsræði leysir höft af hólmi — Þú verður svo menntamála- og viðskiptaráðherra í Viðreisnar- stjórninni sem sat frá 1959-1971. Hvernig var aðkoman í viðskipta- málum þegar þú tókst við þeim málaflokki? „Sú endurskipulagning efnahags- mála, sem Viðreisnarstjórnin beitti sér fyrir 1960, er án efa gagngerasta breyting, sem gerð hefur verið í efnahagsmálum landsins með einu átaki. Frjálsræði leysti höft af hólmi. Og ekki aðeins skipan efnahags- mála tók gagngerum breytingum. Það skapaðist nýtt og heilbrigðara andrúmsloft i þjóðfélaginu. Eg fór með tvö mjög stór ráðuneyti, menntamálaráðuneytið og við- skiptaráðuneytið. Ég held að óhætt sé að segja, að um mikil umsvif hafi verið að ræða á sviði menntaog menningarmála. Og þess verð ég að geta, að auðvitað hefði ekki tekist að koma öllu því fram, sem gert var, nema vegna þess, að alla tíð var mjög góð samvinna við fjármála- ráðherra Sjálfstæðisflokksins, þá Gunnar Thoroddsen og Magnús Jónsson. Verkefni viðskiptaráðu- neytisins voru auðvitað miklu um- deildari. Á því sviði var stjórnarand- staðan mjög hörð. En að liðnu tólf ára stjórnartímabili Viðreisnar datt samt engum í hug að taka aftur upp haftastefnu. Og þótt deilurnar um inngöngu íslands í EFTA árið 1970 hafi verið geysiharðar og ísland hafi aðeins verið búið að vera aðili í eitt ár, þegar ný stjórn tók við, datt henni samt ekki í hug að ganga úr EFTA.“ — Hvað er þér eftirminnilegast frá þessum ráðherraárum þínum? „Þetta voru mjög viðburðarík ár. Það var ánægjulegt að fá að taka þátt í miklum framförum og marg- háttuðum umbótum. Auðvitað greindi Alþýðuflokkinn og Sjálf- stæðisflokkinn á um ýmsa hluti. En það er mér sérstaklega eftirminni- legt, að um það var samkomulag, að gera út um allan ágreining innan ríkisstjórnar og þingflokka, og standa síðan einhuga að baki þeirri ákvörðun, sem tekin var. Ég held, að þetta hafi tekist vegna þess, að forystumenn flokkanna áttu margt sameiginlegt, voru að ýmsu leyti lík- ar manngerðir, sem áttu gott með aö vinna saman, þótt þeir væru ekki í sama flokki. Það verður ekki of- metið, hversu mikið er undir því komið, að stjórnmálamenn geti starfað saman af heilindum." — Telurðu að Viðreisnarstjórnin muni fá góð eftirmœli í sögunni? „Ég held, að dómur sögunnar verði sá, að stefnubreyting Viðreisn- arstjórnarinnar hafi verið bráð- nauðsynleg og til hinna mestu heilla. Allt gekk mjög vel, þangað til þjóðin varð fyrir mesta efnahags- áfalli síðan í heimskreppunni, þegar síldin hvarf 1967—68 og útflutnings- tekjur minnkuðu um 45%. Mesta af- rek Viðreisnarstjórnarinnar var þó fólgið í því, hvernig hún snerist við þessum erfiðleikum. Sigur vannst á þeim og þróuninni var snúið við. Ár- in 1970—71 varð hagvöxtur meiri en áður hafði þekkst. Þetta var hins vegar ekki orðið ljóst, þegar kosið var sumarið 1971. En menn mundu erfiðleikana 1967—68. Það átti ef- laust sinn þátt í því, að stjórnin missti meiri hlutann." — Árið 1971 var árangur flokks- ins í þingkosningum slakur. Nýtt stjórnmálaafl, Samtök frjálslyndra og vinstri manna, kom til sögunnar og vann góðan kosningasigur. Tel- urðu að tilkoma þessa framboðs hafi ráðið úrslitum um útkomu Al- þýðuflokksins? „Á því getur enginn vafi leikið, að framboð Samtaka frjálslyndra og vinstri manna var meginástæðan fyrir ósigri Alþýðuflokksins í kosn- ingunum 1971. Kominn var fram á sjónarsviðið nýr flokkur, sem kvaðst vera lýðræðissinnaður jafnaðar- mannaflokkur, en hafði róttækari stefnu á ýmsum sviðum en Alþýðu- flokkurinn, t.d. í landhelgismálinu og í utanríkismálum. En reynslan sýndi, að lífsorka Alþýðuflokksins var meiri. Helstu foringjar Samtak- anna leituðu síðar inngöngu í Al- þýðuflokkinn. Að ýmsu leyti var það hliðstætt, sem gerðist 1971 og 1956. Ef þeir, sem stofnuðu Samtök- in 1971, hefðu gengið til liðs við Al- þýðuflokkinn, hefðu hann og Sjálf- stæðisflokkurinn haft þingmeiri- hluta og getað haldið áfram að stjórna landinu, auðvitað ekki með óbreytta stefnuskrá, heldur á grund- velli nýs stjórnarsáttmála." — Þú lœtur af þingmennsku árið 1978 og helgar þig nær eingöngu rannsóknum og kennslu við Há- skóla íslands eftir það. Hver finnst þérþróun Alþýðuflokksins hafa ver- ið eftir að þú lést þar af forystu? „Þegar ég tók við formennsku flokksins af Emil Jónssyni 1968, var ég jafnframt formaður þingflokks- ins. Eftir kosningarnar 1974 varð það að samkomulagi milli okkar Benedikts Gröndal og raunar skoð- un alls þingflokksins, að greint skyldi á milli þessara starfa. Bene- dikt varð formaður, en ég hélt áfram að vera formaður þingflokksins og var það, þangað til ég lét af þing- mennsku 1978 eftir 32 ára setu á þingi. Mig langaði til þess að skrifa kennslubækur fyrir viðskiptadeild- ina í Háskólanum, en þar hafði ég verið fyrsti fasti kennarinn. Það gerði ég. áður en ég hætti kennslu. Ég skrifaði kennslubók í rekstrar- hagfræði í þrem bindum, kennslu- bók í fiskihagfræði og bók um fyrir- tækið og þjóðfélagið. Mér finnst forysta Alþýðuflokks- ins síðan 1978 hafa verið í ágætum höndum, bæði flokksformennskan og formennskan í þingflokknum. Ráðherrar Alþýðuflokksins hafa gegnt störfum sínum af mikilli prýði. Og það er sannarlega mikið ánægjuefni, hversu margir nýliðar leita nú til Alþýðuflokksins." — Hvernig metur þú árangurinn af 75 ára starfi Alþýðuflokksins í ís- lenskum stjórnmálum? „Án Alþýðuflokksins væri ís- lenskt þjóðfélag ekki það, sem það er í dag.' Island er nútíma iðnríki, þar sem lífskjör eru með því besta, sem þekkist í heiminum, og velferð- arsjónarmið móta þjóðfélagið. Að þessu hefur Alþýðuflokkurinn unn- ið.“ — Hver telur þú brýnustu verkefni flokksins á komandi árum? „Flokkurinn á ekki aðeins að halda áfram á sömu braut og hingað til. Hann á auðvitað að beita sér fyr- ir varðveislu frelsis og lýðræðis, fyr- ir auknu réttlæti og meiri mannúð í þjóðfélagsmálum sem og skynsam- legri stefnu í efnahagsmálum, nýrri fiskveiðistefnu og landbúnaðar- stefnu samfara eflingu iðnaðar og þjónustustarfa. Og hann á að móta ábyrga stefnu varðandi aukna þátt- töku í samstarfi Evrópuþjóða. Ný verkefni fylgja nýjum tímum. Brýn- ustu verkefni næstu áratuga verða á sviði umhverfismála og menningar- mála. Auðvitað þarf áfram að berj- ast fyrir batnandi lífskjörum, en ekki síður fyrir betra og fegurra mannlífi á öllum sviðum, fyrir betri skilyrðum allra manna, ungra og gamalla, til þroska og hamingju," segir dr. Gylfi Þ. Gíslason við Al- þýðublaðið að lokum.

x

Alþýðublaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Alþýðublaðið
https://timarit.is/publication/2

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.