Alþýðublaðið - 19.03.1991, Qupperneq 6

6
Þriðjudagur 19. mars 1991
breyst. Aðildin að Atlantshafs-
bandalaginu er lykilatriði í þessu
máli. Hinar pólitísku viðræður, sem
þar fara fram, hreinskilnislega og
hispurslaust, fyrir luktum dyrum
eru trúlega áhrifamesti vettvangur-
inn sem við eigum aðild að. Þau per-
sónulegu kynni sem þar takast milli
manna geta á úrslitastundum orðið
lykillinn að lausn vandamála. Það
er þess vegna engin tilviljun að ég lít
á sjálfan mig spm einn dyggasta
stuðningsmann aðildar íslands að
Atlantshafsbandalaginu meðal is-
lenskra stjórnmálamanna. Sú um-
deilda ákvörðun stjórnmálaieiðtoga
okkar frá fyrri tíð, þeirra Bjarna
Benediktssonar, Emils, Eysteins
o.fl., að ísland gerðist aðili að Atl-
antshafsbandalaginu, er einhver sú
giftudrýgsta ákvörðun sem tekin
hefur verið í íslenskum utanríkis-
málum."
Mólefni________________________
Eystrasqltsríkiqnnq eru
ekki innqnríkismál____________
Sovétrikjanna
— Heimsókn þín nýverid til
Eystrasaltslandanna og yfirlýsingar
um hugsanlega viðurkenningu ís-
lands á sjálfstœdi og fullveldi
Eystrasaltsríkja var gagnrýnd hard-
lega af Sovétmönnum og talad um
afskipti af innanríkismálum Sovét-
ríkjanna. Eru málefni Eystrasalts-
ríkjanna innanríkismál Sovétríkj-
anna?
„Svarið er nei, ef þú lítur á málið
út frá sögulegum staðreyndum og
grundvallarreglum þjóðarréttar.
Eystrasaltsþjóðirnar þrjár endur-
heimtu sjálfstæði sitt við lok fyrri
heimsstyrjaldar á sama tíma og ís-
lendingar. Sjálfstæði þeirra og full-
veldi var viðurkennt af Sovétríkjun-
um og staðfest í sérstökum samning-
um. Hernám þeirra og innlimun í
Sovétrikin var framkvæmt með
hernaðarofbeldi. Lýðræðisbyltingin
í Austur-Evrópu, sameining Þýska-
lands og tilraunir til að koma á nýju
öryggiskerfi í Evrópu, sem byggist á
grundvallarreglum þjóðarréttar,
virðingu fyrir sjálfsákvörðunarrétti
þjóða, almennum mannréttindum
og grundvallarreglum lýðræðis og
réttarríkis — allt lýsir þetta viðleitni
til að uppræta afleiðingar ofbeldis-
verka á tímum seinni heimsstyrjald-
arinnar og koma samskiptum Evr-
ópuríkja á annan grundvöll.
Þetta hefur að vissu marki tekist,
að öðru leyti en því, að enn hefur
ekki verið samið um að Eystrasalts-
þjóðirnar endurheimti sjálfstæði
sitt. Til þess eiga þau allan rétt, sam-
kvæmt þjóðarrétti. lnnlimun þeirra
í Sovétríkin var á sínum tíma rétt-
lætt í skjóli samninga Hitlers og Stal-
ins um áhrifasvæði í Austur-Evrópu,
með svokölluðum Molotov-Ribben-
trop-samningi og þeim leyniskjöl-
um, sem honum fylgdu og nýlega
hafa verið birt. Sovéska þingið sam-
þykkti þann 24. desember 1989 að
þessir samningar væru ólöglegir og
marklausir frá upphafi. Þau rök að
sjálfstæðar ríkisstjórnir hafi óskað
eftir inngöngu i Sovétsamveldið eru
falsrök. Löndin voru hernumin;
kosningarnar voru ólöglegar; um-
ræddar ríkisstjórnir voru lepp-
stjórnir í skjóli erlends hervalds, þar
var ekki farið að ákvæðum stjórnar-
skrár í löndunum þremur.
Að því er okkur varðar íslendinga
þá viðurkenndum við þessi ríki sem
sjálfstæð ríki á sínum tíma og gerð-
um við þau viðskiptasamninga. Af-
staða okkar er þessi: Við höfum
aldrei viðurkennt lögmæti hernáms
og innlimunar; við höfum aldrei
dregið viðurkenningu okkar til
baka; við höfum áréttað að viður-
kenningin frá 1922 sé enn í fullu
gildi. M.ö.o. það þarf ekki að koma á
óvart að við höfum aldrei viður-
kennt að hér sé um sovéskt innan-
ríkismál að ræða. Við erum ekki
einir um þessa afstöðu. Þetta er í
grundvallaratriðum afstaða flestra
vestrænna ríkisstjórna, ekki síst
þeirra, sem aðild áttu að þjóða-
bandalaginu gamla, þar sem Eystra-
saltsþjóðirnar voru aðilar.
Það er grundvallarregla í þjóðar-
rétti að landvinningar, sem fengnir
eru með hernaðarofbeldi, eru ólög-
legir og skapa engan rétt. Það er
rangtúikun á Helsinki-lokaskjalinu
að undirskrift vestrænna ríkja undir
ákvæði þess skjals hafi falið í sér
viðurkenningu á ólögmætum
landamærum eða brot á þeirri meg-
inreglu þjóðarréttar, að ofbeldi
skapar ekki rétt.“
— Sovétmenn hafa m.a. svarad
afskiptum íslendinga af málefnum
Eystrasaltsríkjanna með því að
kalla sendiherra sinn heim til
Moskvu. Er kalt stríð skollið á milli
íslands og Sovétríkjanna?
„Nei, við höfum ekki gefið neitt
tilefni til þess. Ályktun Alþingis um
að koma á formlegu stjórnmálasam-
bandi við Litháen svo fljótt sem
unnt er byggðist á ákveðnum fors-
endum. í fyrsta lagi var á það lögð
áhersla að málstaður okkar og rök-
stuðningur yrði rækilega kynntur
bandalagsþjóðum okkar innan Atl-
antshafsbandalagsins og utanríkis-
ráðuneytum annarra Norðurlanda.
Hins vegar var ákveðið að óska eftir
fundi með utanríkisráðherra Sovét-
ríkjanna eða hverjum þeim öðrum
sem hann tilnefndi til þess að skýra
rækilega rökstuðning íslendinga í
þessu máli. Við höfum gefið kost á
þremur dagsetningum í þessum
mánuði til þeirra funda. Sovétmenn
hafa hins vegar ekki gefið kost á því
þar til nú nýlega er þeir boðuðu að
sendiherrann sneri aftur á sinn póst.
Ég geri ráð fyrir að við munum
koma greinargerðum okkar á fram-
færi við sovésk stjórnvöld fyrir milli-
göngu sovéska sendiherrans í
' Reykjavík.
Við skulum hafa í huga að það er
stigsmunur en ekki eðlis á afstöðu
okkar annars vegar og flestra ann-
arra lýðræðisríkja á Vesturlöndum
til sjálfstæðisbaráttu Eystrasalts-
þjóðanna. Það er sameiginleg af-
staða flestra vestrænna ríkja að þau
viðurkenndu sjálfstæði Eystrasalts-
ríkja á sínum tíma, hafa aldrei viður-
kennt hernám þeirra og innlimun í
Sovétríkin sem lögmæta aðgerð og
hafa lýst því yfir að viðurkenningin
sé enn í fullu gildi. Lokaskrefið, að
taka upp formlegt stjórnmálasam-
band, er aðeins rökrétt niðurstaða
þessarar afstöðu. Það eru ekki hald-
bær rök að bera því við að þetta sé
ekki framkvæmanlegt þar sem
löndin eru hersetin. Noregur og
Danmörk, svo ég taki dæmi, voru
hersetin á stríðsárunum af Þjóðverj-
um. Það hvarflaði ekki að neinu
vestrænu ríki að afturkalla viður-
kenningu og stjórnmálasamband
við þau ríki. Eða eigum við að nefna
dæmið um Kúveit? Þannig mætti
tína til fjöldamargar hliðstæður
sögulega séð. Eða hvað vilja menn
segja um afstöðu rússneska lýðveid-
isins undir forystu Jeltsíns? Það hef-
ur gert gagnkvæma samninga við
Eystrasaltslöndin sem fela i sér
gagnkvæma viðurkenningu þar
sem boðað er að löndin muni skipt-
ast á sendifulltrúum fyrir nú utan að
það má lita á þessa samninga sem
eins konar varnarbandalag. Þessi
dæmi sýna að íslendingar eru eng-
an veginn einir á báti um að viður-
kenna rétt Eystrasaltsþjóðanna til
sjálfstæðis með þjóðréttarlegum
rökum. Það er því ekkert sérstakt
tilefni til fjandskapar við ísland af
þessu tilefni."
Saiwkomulag um að_________
bidq mod »klpti___________
q sowdimönnum_____________
— Enn hefur Island ekki viöur-
kennt sjálfstœði og fullveldi Lithá-
ens né stofnað til formlegs stjórn-
málasambands, þrátt fyrir yfirlýs-
ingar í þá veru. Verður skrefið ekki
stigið til fulls?
„Skrefið verður stigið til fulls!
Með ályktun Alþingis var sjálfstæð-
isviðurkenningin frá 1922 formlega
áréttuð og staðfest. Undirritun sam-
komulags eða nótuskipti tii staðfest-
ingar því að formlegt stjórnmála-
samband hafi verið tekið upp á ný
er hins vegar ekki lokið. Við höfum
beðið með það þar til fullnægt er
forsendum ályktunar Alþingis, þ.e.
að sjónarmið og rökstuðningur okk-
ar Islendinga hafi verið ræddur og
skýrður gagnvart sovéskum stjórn-
völdum svo sem ráð er fyrir gert
samkvæmt samskiptareglum RÓSE.
Því er svo við að bæta að forsætis-
og utanríkisráðherrar Eistlands,
þeir Savisaar og Meri, sem hingað
komu í opinbera heimsókn óskuðu
sérstaklega eftir því að íslendingar
endurtækju tilboð sitt um að gegna
einhvers konar milligönguhlutverki
til þess að greiða fyrir beinum
samningaviðræðum milli ríkis-
stjórna Eystrasaltsríkjanna og Sov-
étstjórnarinnar. íslenska ríkisstjórn-
in varð við þeirri ósk. Við bíðum
enn eftir því að ríkisstjórnir Eystra-
saltsríkjanna staðfesti það með
formlegum hætti að þau standi sam-
eiginlega að þessari ósk. Þegar sú
niðurstaða er fengin er gert ráð fyrir
því að efnt verði til fyrsta fundar um
málið í Reykjavík. Niðurstöðum
þess fundar yrði síðan komið á
framfæri við Sovétstjórnina. Verði
þessu tilboði hafnað, nær það ekki
lengra. En báðum aðilum kom sam-
an um að láta á þetta reyna, bíða
niðurstöðu í þessu máli, áður en
skrefið yrði stigið til fulls og form-
legu stjórnmálasambandi komið á
við Litháen.
Sá misskilningur er útbreiddur að
formlegt stjórnmálasamband þýði
sjálfkrafa skipti á diplómatískum
sendimönnum. Það er ekki svo. ís-
lendingar hafa formlegt stjórnmála-
samband við u.þ.b. 80 ríki en við
höldum úti sendiráðum hjá aðeins
12 þeirra. Svo ég nefni dæmi þá hafa
Finnar opnað sendiráð í Reykjavík
og lengi vænst þess að það yrði
gagnkvæmt með því að íslendingar
stofnsettu sendiráð í Helsinki. Við
höfum ekki treyst okkur til þess enn
sem komið er af fjárhagsástæðum.
Það má skipta þessum samskiptum
í þrjá áfanga: í fyrsta lagi væri póli-
tísk viðurkenning á sjálfstæði ríkja;
í annan stað formlegt stjórnmála-
samband. I þriðja lagi samkomulag
um að skiptast á sendimönnum með
gagnkvæmum hætti. Fyrsta atriðið
er frágengið, Alþingi hefur ítrekað
viðurkenningu á sjálfstæði Lithá-
ens. Annað stigið, formlegt stjórn-
málasamband, er forsenda þess að
skipst sé á sendimönnum en það
þarf ekki að gerast sjálfkrafa. Það er
unnið að því að koma á formlegu
stjórnmálasambandi eftir tímaáætl-
un sem báðir aðilar eru sammála
um. Samkomulag er um, milli okkar
og stjórnvalda í Litháen, að þriðja
stigið, gagnkvæm skipti á
sendimönnum, geti beðið. Um það
þarf alla vega að gera sérstakt
samkomulag."
Tvö qðskiliw wtal______________
— Island hefur lengi átt mikilvœg
viðskipti við Sovétríkin. Er veriö að
stofna þessum þýðingarmiklu við-
skiptum í hœttu með ótímabœrum
yfirlýsingum sem ekki hefur verið
staðið við?
Nei, það er alveg á hreinu að þetta
eru tvö aðskilin mál. Því til sönnun-
ar getum við tekið dæmi af Finnum.
Allir vita að Finnar hafa haft náin og
vinsamleg samskipti við sovésk
stjórnvöld á eftirstríðstímanum. Það
er svæða-pólitísk grundvallarstærð
í finnskri utanríkisstefnu. Finnar
hafa farið mjög varlega í öllum yfir-
lýsingum um stuðning við sjálfstæð-
ishreyfingar í Eystrasaltslöndunum.
Hins vegar er ekkert launungarmál
að Finnar hafa reynst grannþjóðum
sínum vinir í raun, ekki síst Eistum,
með dyggilegum praktískum stuðn-
ingi. Sovésk stjórnvöld hafa ekkert
út á afstöðu finnskra stjórnvalda að
setja, þvert á móti talið þau vera til
fyrirmyndar um jákvæð samskipti.
Éngu að síður er viðskiptasamband
Finna og Sovétríkjanna í djúpri
kreppu. Á einu ári hefur hlutfall
Sovétviðskipta í finnskri utanríkis-
verslun hrunið úr fjórðungi niður
fyrir 10%. Sovétmenn hafa ekki get-
að staðið við viðskiptaskuldbind-
ingar sínar gagnvart Finnum og
greiðsluerfiðleikar eru miklir. Fjöldi
fyrirtækja í Finnlandi hefur af þess-
um sökum orðið gjaldþrota og tugir
þúsunda misst atvinnu.
Þetta sannar að hér er um tvö að-
skilin mál að ræða. Sama máli gegn-
ir um okkur. Við höfum í meira en
eitt ár reynt að fá samkomulag um
nýjan fimm ára viðskiptasamning
við sovésk stjórnvöld, án árangurs.
Þessir erfiðleikar höfðu staðið lengi
áður en Sovétstjórnin hafði nokkra
átyllu til þess að lýsa vanþóknun
sinni á íslenskri utanríkispólitík.
Staðreyndin er sú að erfiðleikar í
viðskiptum okkar við Sovétstjórn-
ina eiga sér viðskiptalegar skýring-
ar og þarfnast ekki annarra skýr-
inga.“
— / þinni tíð sem utanríkisráð-
herra hafa verið veitt útflutnings-
leyfi utan ramma útflutningsleyfa
heildarsamtakanna. Er verið að
Jón Baldvin með
Franz Andriessen,
varaforseta Evrópu-
bandalagsins: „Ad
loknum ráðsfundi EB í
fyrri viku, svaradi
Andriessen frétta-
mönnum á þá leið, að
EB myndi halda til
streitu kröfum sínum
um veiðiheimildir í
staðinn fyrir tolla-
ívilnanir — hugsan-
lega með undantekn-
ingunni Islandi.“
binda enda á einokun SÍFog SH eða
hafa þessi leyfi aðeins verið tíma-
bundið fráhvarf frá fyrri stefnu í út-
flutningsleyfum ?
„Hér er ekki um að ræða tíma-
bundið fráhvarf frá fyrri stefnu held-
ur stefnumörkun til framtíðar. Að
hluta er hér um að ræða eðlilegan
aðdraganda að þeim breytingum
sem verða á utanríkisverslun okkar
með aðild að Evrópsku efnahags-
svæði. Eitt meginmarkmið okkar í
þeim samningum er að tryggja toll-
frjálsan aðgang sjávarafurða að
þessum helstu mörkuðum okkar,
þ.e. að sjávarafurðir verði með-
höndlaðar eins og iðnaðarvörur og
þjónusta á grundvelli fríverslunar.
Það verður ekki bæði sleppt og
haldið. Takist okkur að ná þessum
markmiðum getum við ekki jafn-
framt viðhaldið ríkisverndaðri ein-
okun í útflutningi í formi magntak-
markana eða kvóta.
Jón Sigurðsson, viðskiptaráð-
herra, rauf haustið 1987 einokun SH
á freðfiskmörkuðum í Bandaríkjun-
um. Ég hef tilkynnt forsvarsmönn-
um SIF að ég stefni að afnámi á
einkaleyfi þeirra til útflutnings á
saltfiski í tengslum við samningana
um aðild okkar að hinu Evrópska
efnahagssvæði. Þeim beri að líta
svo á að þeir séu nú á aðlögunar-
tíma. I millitíðinni höfum við veitt
framleiðendum og aðilum utan SÍF
nokkur leyfi, í undantekningartil-
vikum. Það gerðum við til þess að
veita SÍF aðhald. Það eitt út af fyrir
sig hefur borið mikinn árangur og
bætt mjög hag einstakra framleið-
enda innan SIF, t.d. með því að
greiðslum fyrir útflutningsafurðir
hefur verið mjög hraðað. Greiðslu-
fresturinn hefur styst úr mörgum
mánuðum niður í fáeina daga.
Það er mikill misskilningur að af-
nám einkaleyfis SÍF sé einhver æv-
intýramennska sem muni veikja
stórlega samningsstöðu íslenskra
aðila til þess að halda góðu verði á
grundvelli góðra gæða. SÍF hefur
notið einokunaraðstöðunnar ára-
tugum saman. Það hefur því mikið
forskot umfram alla aðra aðila. Að
sjálfsögðu mun SÍF halda áfram sem
langsamlega öflugasta útflutnings-
fyrirtækið í þessari grein. Aðrir aðil-
ar, sem vilja fá að spreyta sig, munu
verða að uppfylla ströng skilyrði um
reynslu, fjárhagslega getu, verð,
gæði o.s.frv. Það stendur m.ö.o. ekki
til að hleypa neinum ævintýra-
mönnum lausum er geti orðið til að
spilla áliti og gæðum eða sam-
keppnisstöðu íslensks útflutnings.
Én hér kemur fleira til. Útflutn-
ingsverslun er nefnilega þýðingar-
mesti atvinnuvegur íslendinga. Það
er ekki nóg að veiða fisk og vinna
hann einhvern veginn. Við þurfum
að vinna okkur sess á neytenda-
mörkuðum erlendis sem framleið-
endur hágæðavöru. Tilgangurinn
er sá að hámarka það vinnsluvirði
sem eftir verður í höndum íslenskra
fyrirtækja. Skammtímahagsmunir
útgerðar, sem vill nota tækifærið og
flytja sem mest út af óunnum fiski á
uppboðsmarkaði erlendis, sem að
stærstum hluta fer í framhalds-
vinnslu í fiskvinnslufyrirtækjum
keppinauta okkar, geta einatt rekist
á langtím^markmið um vöruþróun
og þjóðhágsleg markmið um há-
mörkun vinnsluvirðis. Þetta nefni
ég til dæmis um að það er röng af-
staða í grundvallaratriðum, að í
þessum efnum eigi svokallaðir
„hagsmunaaðilar" að vera einráðir
um stefnu og þróun. Það sem er gott
fyrir General Motors er ekki ævin-
lega gott fyrir Bandaríkin. Það sem
er gott fyrir LÍÚ er ekki endilega
ævinlega gott fyrir landið þegar til
lengri tíma er litð.
Tollfrjáls aðgangur fyrir fiskafurð-
ir að Evrópumörkuðum mun ger-
breyta starfsskilyrðum innlendrar
fiskvinnslu. Þar með hefðu skapast
skilyrði til að stíga stórt skref fram á
við. Að byggja hér upp matvælaiðn-
að sem hefur það að markmiði að
koma tilbúnum réttum endanlega á
borð neytandans undir íslenskum
vörumerkjum þannig að neytand-
inn þekki vörumerkið og sé tilbúinn
að greiða hærra verð fyrir gæða-
vöru en einhvern „ótiltekinn fisk“
sem enginn veit hvaðan kemur. Olía
er bara olía, en Porche er annað en
freðmýra-Benz. Við hljótum að
stefna að því að koma hágæðamat-
vöru undir eigin vörumerkjum á
borð neytandans. Baccalao Islandia
á að vera herramannsmatur sem
vandfýsnir neytendur eru tilbúnir
að borga meira fyrir en hvurn ann-
an saltfisk.
Almewwqr reglur i stad
skömmtuwarkontórq
Sjávarútvegsráðuneytið og utan-
ríkisráðuneytið þurfa að komast að
sameiginlegum niðurstöðum um
markmið og leiðir í þessum efnum;
reka sameiginlega markaðspólitík.
Hér hafa verið uppi að undanförnu
ólík sjónarmið sem þarf að ræða til
botns og leiða til lykta. Ég hef t.d.
enga trú á því að skömmtunarkerfi
við útflutning á óunnum fiski, eins
og Aflamiðlun, verði á vetur setj-
andi. Það má búa við þetta sem
bráðabirgðaráðstöfun til skamms
tíma, eins konar neyðarúrræði. Ég
hef verið þeirrar skoðunar að þessu
ætti að stjórna með almennum regl-
um fremur en skömmtunarkontór.
Þannig að allir kvótahafar í núver-
andi kvótakerfi hafi heimild til að
flytja út óunninn fisk að tilteknum
hluta og að þeir hlutir yrðu framselj-
anlegir. Þetta væri gert til þess að
Stefwi oö qfwáwii
eiwkaleyffa SlF