Alþýðublaðið - 19.03.1991, Síða 9

Þriðjudagur 19. mars 1991
9
Árni Gunnarsson alþingismadur um Eystrasaltsríkin og umheiminn
VESTURVELDIN
SKAMMAST SÍN
Árni Gunnarsson þingmaður segir við Alþýðublaðið,
að Vesturveldin hafi kosið að gleyma Eystrasaltsríkjun-
um þegar Vesturveldin og Sovétríkin sömdu um skipt-
ingu Evrópu að lokinni síðari heimsstyrjöldinni. Hin
dræmu viðbrögð vestrænna þjóða við sjálfstæðisbaráttu
Eystrasaltslandanna megi rekja til þessa.
„Ég held viðbrögð vestrænna ríkja byggist á því að þau
skammist sín. Þau glíma við samviskubit þjóða sem hafa
látið það yfir sig ganga að þessar þrjár þjóðir hafa orðið
að lúta yfirráðum Sovétríkjanna án þess að við hreyfðum
hönd eða fót. Og allt byggist þetta á því að menn þorðu
ekki að hrófla við því jafnvægi sem menn héldu að yrði
til lengri tíma hin formlega skipan mála,“ segir Árni
Gunnarsson alþingismaður.
VIÐTAL: BJÖRN HAFBERG
Árni Gunnarsson alþingismaður: „íslendingar hafa sýnt djörfung og dug í sjálfstæðisbaráttu Eystrasaltsríkjanna. Við
megum aldrei gteyma því að stuðningurinn sem við höfum veitt þessum þjóðum er þeim ómetanlegur. Þetta fólk er
að berjast fyrir frelsi sínu og sjálfstæöi. Við höfum ekki bara pólitískar skyldur gagnvart þessum þjóðum heldur einnig
siðferðislegar skyldur."
íslendingar hafa undir forystu
Jóns Baldvins Hannibalssonar utan-
ríkisráðherra sýnt frumkvæði á al-
þjóðavettvangi í stuðningi við bar-
áttu Eystrasaltsríkjanna fyrir sjálf-
stæði.
Þingmenn flokksins hafa á vett-
vangi Evrópuráðsins og víðar verið
helstu málsvarar þjóðanna við
Eystrasalt.
Árni Gunnarsson alþingismaður
hefur kynnt sé sérstaklega stöðu
mála í Eystrasaltsríkjunum og fór
m.a. í heimsókn til Litháen þegar
rósturnar stóðu þar sem hæst í
febrúar.
Alþýðublaðið ræddi við Árna um
málefni Eystrasaltsríkja og afstöðu
Vesturvelda til þeirra.
,,í hugum margra eru löndin við
Eystrasalt skoðuð sem ein heild,
það er kannski ekki nema eðlilegt
því þessi lönd hafa á síðustu árum
ekki verið mikið í sviðsljósinu," seg-
ir Árni. „Evrópuþjóðirnar hafa nán-
ast þagað þessi lönd í hel með því að
gera engar eða litlar athugasemdir
við innlimun þeirra í Sovétríkin. En
þessar þjóðir hafa allar sína sjálf-
stæðu sögu, menningu og tungu-
mál.“
Litháen:
Frá frelsi til einræðis
„Litháar hafa í gegnum tíðina
tengst nokkuð náið bæði Þjóðverj-
um og Pólverjum, og ef litið er aftur
til aldamóta þá var Litháep innlim-
að í Rússland eftir skiptingu Pól-
lands árið 1895. Og ef við förum
hratt yfir sögu þá lýstu Litháar yfir
sjálfstæðu lýðveldi árið 1918. Lithá-
en var sjálfstætt lýðveldi til 1940
þegar Sovétmenn innlimuðu ríkið.
Litháar voru hersetnir af Þjóðverj-
um sem unnu þar mikil grimmdar-
verk, útrýmdu m.a. gyðingum að
mestu. Sovétmenn endurheimtu
síðan Litháen og herleiddu þeir þá
yfir 145 þúsund Litháa til afskekktra
staða í Sovétríkjunum.
Á síðustu árum hefur svo lítið far-
ið fyrir Litháum á alþjóðavettvangi,
en eftir að Gorbatsjov komst til
valda 1985 hefur sjálfstæðishreyf-
ingum í landinu vaxið fiskur um
hrygg. Litháar fengu sjálfsstjórn í
efnahagsmálum um áramótin
1989—1990. í kjölfar kosninga í
landinu árið 1990 komst Landsberg-
is til valda og Litháar lýstu yfir sjálf-
stæði í óþökk Moskvustjórnarinnar
sem þá greip til efnahagsþvingana."
Lettland:
Saga baráttu fyrir frelsi
„Saga Lettlands frá aldamótum er
saga mikillar baráttu smáþjóðar fyr-
ir frelsi. Þeir eiga ekki ólíka sögu og
Litháar, tímabil sjálfstæðis og her-
setu. Sovétmenn innlimuðu Lett-
land sem Sovétlýðveldi 1940 og her-
leiddu á milli 30 og 40 þúsund Letta
til Rússlands. Lettland var hersetið
af Þjóðverjum en í lok stríðsins end-
urheimtu Sovétmenn landið. Lett-
neskir skæruliðar héldu uppi bar-
áttu í nokkur ár en Rússar náðu
smátt og smátt að yfirbuga nær alla
andspyrnu. Frá stríðslokum hefur
fjöldi Rússa flust til Lettlands og eru
Rússar nú meira en helmingur
landsmanna.
Frá því 1985 hafa Lettar haldið
uppi kröfum um sjálfsstjórn og um
áramótin 1989—1990 fengu þeir
sjálfsstjórn í efnahagsmálum og í
maí sama ár gáfu þeir út sjálfstæðis-
yfirlýsingu."
Eistland:____________________
Sjálfssljórn og kúgun
„Um Eistland má að nokkru segja
það sama og um sögu hinna land-
anna tveggja, þar skiptast á tímabil
sjálfstjórnar og kúgunar. Eftir rúss-
nesku byltinguna 1917 var Eistland
lýst sjálfstætt ríki og í stríði
1918—1920 tókst Eistlendingum að
verjast yfirráðum Sovétmanna. Sov-
étmenn innlimuðu svo ríkið í Sovét-
ríkin 1940 og 60 þúsund Eistlend-
ingar voru herleiddir til Sovétríkj-
anna. í seinni heimsstyrjöldina her-
námu Þjóðverjar landið, en Sovét-
menn unnu það af tur, og síðan hefur
fjöldi Rússa flust þangað. Upp úr
1985 fóru Eistlendingar að krefjast
sjálfstjórnar og árið 1989 var eist-
neska lögleidd sem opinbert mál.
Árið 1989 fengu svo Eistlendingar
sjálfsstjórn í efnahagsmálum og
jafnframt sleit Kommúnistaflokkur-
inn tengsl sín við yfirvöld í Moskvu.
1 framhaldi af því hafa farið fram
viðræður um framtíðarform á sam-
skiptum þjóðanna."
Valdnidslq og kúgun__________
— Sýnist þér að þessar þjóðir hafi
náð að halda menningarlegum ein-
kennum sínum þrátt fyrir áralanga
kúgun Sovétmanna?
„Þrátt fyrir gífurlegan brottflutn-
ing framámanna í menningarmál-
um þessara þjóða er með ólíkindum
hvað þeir hafa náð að varðveita ein-
kenni sín og siði. Þessir brottflutn-
ingar minna helst á útrýmingarher-
ferðir Þjóðverja en þrautseigja og
sameiginlegur menningargrunnur
hefur hjálpað þessu fólki að missa
ekki vonina og halda saman hvað
sem á dynur. Það er álit flestra sem
til þekkja að í þessum þjóðflutning-
um hafi Sovétmenn ætlað að kæfa í
eitt skipti fyrir öll allar sjálfstæðis-
hræringar þessara þjóða en ekki
tekist' eins og nú hefur svo berlega
komið í ljós."
— Á hvaða hátt snertir samningur
Pjóðverja og Sovétmanna, sem
kenndur er við Molotov og Ribben-
trop, þessi lönd?
„Það sem ég held að flestir Vest-
urlandabúar hafi ekki áttað sig á er
veruleikinn sem felst í þessum
hroðalega sáttmála. I þessum samn-
ingi lýsa Þjóðverjar því yfir að Sov-
étmenn megi nýta og fara með þess-
ar þjóðir eins og þeir helst kjósa.
Sovétmenn réðust inn í Litháen í
júní 1940 og hernámu landið, og þar
með voru Litháar endanlega sviptir
frelsi sínu. Að allra mati var þessi
innrás algjört brot á milliríkjasamn-
ingi sem löndin höfðu undirritað ár-
ið 1933. í framhaldi þröngvuðu Sov-
étríkin leppstjórn upp á Litháen,
efndu til sýndarkosninga og innlim-
uðu síðan landið. Þetta var upphaf
hins litháíska harmleiks, sem enn er
ekki lokið. Samskiptasaga Sovétríkj-
anna og hinna ríkjanna er í eðli sínu
keimlík, einkennist af valdníðslu og
kúgun.“
Vesturveldin_________________
kusu qð gleymq_______________
Eystrasqltslöndunum
— Hefur verið virk sjálfstœðis-
hreyfing í þessum löndum i langan
tíma?
„Allt frá lokum seinni heimsstyrj-
aldar hefur verið virk andstaða við
yfirráð Sovétmanna. Að vísu var
gengið hart fram í því að knésetja
allar hreyfingar sem höfðu uppi til-
burði til sjálfstæðis. Öll félagsstarf-
semi sem ekki var hliðholl Rússum
var bönnuð en ýmiss konar leynileg
samtök voru þó starfandi. Það er
svo ekki fyrr en Gorbatsjov kemst til
valda að raunveruleg þjóðernisalda
rís. Segja má að þá leysist þetta afl úr
læðingi, afl sem alltaf hafði verið
fyrir hendi. í kjölfar þessarar vakn-
ingar verður til byltingarkennd af-
stöðubreyting til Sovétstjórnarinn-
ar. Því má heldur ekki gleyma að á
Vesturlöndum hafa útlagar frá þess-
um löndum haldið uppi linnulaus-
um áróðri en fyrir daufum eyrum
stjórnmálamanna."
— Hver er skýringin á því að Vest-
urveldin hafa ekki stutt þessar þjóð-
ir í sjálfstæðisbaráttu sinni?
„Það er í raun ein löng hörmunga-
saga og Vesturveldunum til hábor-
innar skammar. Eftir að stórveldin
höfðu skipt upp á milli sín heimin-
um eftir seinni heimsstyrjöldina
kusu Vesturveldin að gleyma þess-
um ríkjum algerlega. Þetta gerðu
ríkin þrátt fyrir að langflest vestræn
ríki hafi t.d. viðurkennt Litháen sem
sjálfstætt ríki árið 1922. Þetta var
liður í því að halda því ógnarjafn-
vægi sem samið hafði verið um á
Jöltu í lok stríðsins. Þannig að Vest-
urveldin hafa i raun aldrei gert
neina kröfu eða stutt þessar þjóðir á
einn eða annan hátt. Það gerist svo
ekkert í þessum málum fyrr en Hels-
inki-sáttmálinn var undirritaður.
Sovétmenn túlkuðu sáttmálann á
þann veg að Vesturveldin viður-
kenndu þar með innlimun þessara
ríkja, aðeins Bandaríkjamenn
hreyfðu einhverjum mótmælum."
— Hvaða áhrif hefur samþykkt
Alþingis um málefni Litháens haft á
stjórnir vestrœnna ríkja?
„Ég held viðbrögð vestrænna
ríkja byggist á því að þau skammist
sín. Þau glíma við samviskubit
þjóða sem hafa látið það yfir sig
ganga að þessar þrjár þjóðir hafa
orðið að lúta yfirráðum Sovétríkj-
anna án þess að við hreyfðum hönd
eða fót. Ög allt stafar þetta á því að
menn þorðu ekki að hrófla við því
jafnvægi sem menn héldu að yrði til
lengri tíma hin formlega skipan
mála. Það er svo ekki fyrr en Gor-
batsjov fer að gefa undir fótinn með
að hugsanlegt sé að landamæri
landa kunni að breytast, að þessar
þjóðir fá einhverja athygli. Það er
ljóst að þótt aðrar þjóðir hafi ekki
þorað að taka eins afgerandi afstöðu
og við, þá eigum við víða stuðning,
samanber breytta og ákveðnari af-
stöðu Dana.
Það er hræðilegt til þess að hugsa
að hagsmunir sem snúast um litlar
fjárhæðir eru nú notaðir til að dreifa
athygli manna frá þessum málum.
Við megum aldrei gleyma því að
stuðningurinn sem við höfum veitt
þessum þjóðum er þeim ómetanleg-
ur. Þetta fólk er að berjast fyrir frelsi
sínu og sjálfstæði. Við höfum ekki
bara pólitískar skyldur gagnvart
þessum þjóðum heldur einnig sið-
ferðislegar skyldur," segir Árni
Gunnarsson alþingismaður að lok-
um.