Alþýðublaðið - 27.04.1991, Blaðsíða 5

Laugardagur 27. apríl 1991
5
Hagræðing i
Það er eitt af
verkefnum
heilbrigðisyfir-
valda að vinna að
rekstrarhagræð-
ingu. Islenska heil-
brigðisþjónustan er
fyrirtæki sem veltir
næstum 23 millj-
örðum kr. á þessu
ári ef miðað er við
f járlög. Að auki
koma greiðslur
sjúklinga fyrir lyf
og læknishjálp,
þannig að áætla
má að heildarvelt-
an verði á milli
24—25 milljarðar.
heilbrigðisþjónustunni
Áhugi á hagræðingu
hjá starfsfóiki________________
I svo stóru fyrirtæki eru mörg
tækifæri til hagræðingar. Það eru
starfsmennirnir sjálfir, heilbrigðis-
stéttirnar, sem sjá þetta best af öll-
um, enda hefur áhugi þeirra á hag-
ræðingu sést hvað eftir annað á
undanförnum árum. Haldnar hafa
verið nokkrar ráðstefnur um þau
málefni á vegum heilbrigðisstétt-
anna, hin síðasta á vegum Hjúkr-
unarfélags íslands í sept. 1990. Þar
komu á þriðja hundruð manns,
hjúkrunarfræðingar, sjúkraliðar
og læknar.
Á árabilinu 1970—1986 jukust
útgjöld til heilbrigðisþjónustunnar
ár hvert verulega umfram þjóðar-
framleiðslu. Síðustu 2—3 árin hef-
ur dregið úr þessari aukningu,
enda hefur flötum niðurskurði
mest verið beitt í því skyni að
draga úr kostnaði.
Flestallir eru sammála um að
slíkur niðurskurður er leið sem
síst á að viðhafa til að koma á hag-
ræðingu í heilbrigðisþjónustunni.
Ástæður þess eru margar.
1. Þegar upp er staðið er líklegra,
að niðurskurður valdi óhag-
ræði fremur en hagræði.
2. Flatur niðurskurður hefur leitt
til samdráttar í þjónustu.
3. Slíkur niðurskurður veldur
óstöðugleika í viðkvæmum
rekstri þar sem sífelld vanda-
mál eru í starfsmannahaldi.
4. Þessi aðferð er líkleg til þess að
skekkja framboð hinna ýmsu
þjónustugreina þar sem það er
ekki mat á þörfum, sem ræður
því hvar skorið er niður.
5. Síðast en ekki síst hefur sparn-
aður reynst minni en leitað var
eftir vegna þess að eftirspurn
flyst yfir á annað svið og þá vex
kostnaður þar.
Virkari qðgcrftir______________
Á undanförnum árum hafa
komið fram nýjar aðstæður til að
beita virkari aðgerðum í hagræð-
ingarskyni heldur en áður. Þar á
ég við, að sjálfstæðum ábyrgðar-
aðilum í rekstri í heilbrigðisþjón-
ustu hefur fækkað og er ábyrgðin
nú fyrst og fremst hjá einum aðila,
ríkinu. Rekstrarfé kemur nú að
mestu úr einum sjóði í stað þess að
vera fjölbreytilegur samsetningur
framlaga frá ríkissjóði, sveitarsjóð-
um, Tryggingarstofnun og sjúkra-
samlögum.
Hagræðing í heilbrigðiskerfinu
á að byggjast á rannsóknum á
þjónustunni, þ.e.a.s. vitneskju um
notkun hennar, svo sem dreifingu
eftir héruðum: 1) á heimsóknar-
fjölda til lækna, 2) á sjúkrahúsinn-
lögnum og 3) á lyfjanotkun og
notkun dýrra rannsókna. Ákvarð-
anir um notkun heilbrigðisþjón-
ustunnar liggja ekki síður hjá
lækninum en hjá fólkinu sjálfu og
er talið að þar eigi læknirinn með
starfi sínu jafnvel stærri hlut. Þess
vegna er svo mikilvægt að vinna
að því að samræmi sé í þeim
ákvörðunum. Það þarf að bera
saman starfshætti hinna ýmsu
lækna og leita svo eftir skýringum
á því hvað liggur að baki þess að
einn læknir hefur tilhneigingu til
að gera dýrari lyf en aðrir eða
einn læknir nýtir sér þjónustu
sérfræðinga og dýrra rannsókna-
stofa meira en aðrir og að síðustu
þarf að athuga hvers vegna einn
læknir leggur fleiri sjúkiinga inn á
sjúkrahús miðað við aðra í sam-
bærilegu starfi.
Hagræðingarvinna í heilbrigðis-
þjónustunni byggist einnig á því
að nota í auknum mæli lögmál
heilsuhagfræðinnar. Það þarf að
gera það að skilyrði, að mun betur
sé unnið að forgangsröðun verk-
efna en nú er og það dettur engum
í hug að fjárveitinganefnd sé best
til slíkra verka fallin.
Flciri verkefnl________________
en haeg* er ad »innq
í heilbrigðisþjónustunni eru
ávallt miklu fleiri verkefni fyrir
hendi en unnt er að sinna og þarfir
á fjölmörgum sviðum jpar sem
skortir fé. Það er eðli heilbrigðis-
þjónustunnar, að varla fyrirfinnst
það svið þar sem unnt er að full-
nægja öllum þörfum. Það er sama
hvar þjónustuframboð er aukið,
ávallt myndast eftirspurn. Sé fram-
boð á þjónustu dregið saman á
einu sviði, þá leitar eftirspurnin í
nýjan farveg, með samskonar eða
svipuðum þörfum á öðru sviði. Sá
sem reynir að reka heilbrigðis-
þjónustu án þess að taka tillit til
framangreindra undirstöðuatriða
lendir fljótt í vandræðum.
Aðgerðir til að auka hagræð-
ingu í heilbrigðisþjónustunni
þurfa sem mest að byggjast á
skipulagsbreytingum. I skipulagi
þarf að miða við að mæta þörfum
fyrir þjónustu á sem hagkvæmast-
an hátt, með því m.a. að stýra
framboði. Sé það ekki gert er
hætta á, að framboðið verði smám
saman háð því hvað starfsfólkið
helst vill vinna við, því það er í
þess höndum að vissu leyti að
ákveða hverjar þarfirnar eru. Það
er staðreynd, að um langt árabil
hefur framboðið á sérhæfðu
sjúkrarými hér í Reykjavík verið
við vöxt en skortur á langlegu*
deildum aldraðra og hjúkrunar-
heimilum annars vegar og sjúkra-
rými fyrir geðsjúka hins vegar. Á
sama hátt er hér í Reykjavík of lít-
ið framboð á almennri læknis-
þjónustu en fullt framboð á sér-
hæfðri, sérstaklega eftir að tilvís-
anir voru lagðar niður án þess að
takmarka jafnframt þann fjölda
sérfræðinga sem hefðu heimild til
að vinna fyrir sjúkratryggingarn-
ar.
Það er alveg víst að eftirspurn
eftir sjúkrarými stendur að
nokkru leyti í sambandi við það
fyrirkomulag að sérfræðingar í
fastri vinnu hjá stofnunum, stunda
einnig sjálfstæðan stofurekstur.
Þetta fyrirkomulag leiðir að lík-
indum ekki aðeins til aukinnar eft-
irspurnar eftir plássum á sjúkra-
húsum, heldur getur það einnig
leitt til mismununar meðal sjúkl-
inga eftir því til hvaða sérfræðings
þeir leita. Sérfræðingur, sem jafn-
framt starfar á sjúkradeild, hefur
betri aðgang til innlagnar sinna
sjúklinga heldur en sérfræðingur,
sem ekki starfar 4 slíkri deild. Ef-
laust eru allir sammála um, að
þetta fyrirkomulag eigi ekki að
verða langlíft. Nauðsynlegt er að
byrja á að setja fastar reglur um
skráningu biðlista á sjúkrahúsum
og innlagnir af þeim.
Skipulag fjánwálanna
Eitt helsta tækið til hagræðingar
er tilfærsla frá einum þjónustu-
þætti til annars. Það er ekki síst
skipuiag fjármálanna og þeir kost-
ir, sem felast í að fjármálin eru
komin á eina hendi sem gerir
þetta kleift. Ein stærsta rannsókn-
in, sem gerð hefur verið á starf-
rækslu heilbrigðisþjónustu var
gerð í mörgum löndum samtímis
fyrir nokkrum árum á vegum
Alþjóðaheilbrigðisstofnunarinnar.
Þessi rannsókn sýndi, að það
atriði, sem best sagði til um þarf-
irnar fyrir sjúkrahúsþjónustu, var
ástand heilbrigðisþjónustu utan
sjúkrahúsa. Þess vegna er nauð-
synlegt að líta á rekstur sjúkra-
húsa og rekstur heilbrigðisþjón-
ustu utan þeirra sem eitt fyrirtæki.
Það er annað skilyrði til að ná
fram tilfærslu innan þjónustunnar
að fela sama aðilanum að hafa
ábyrgð á gerð árlegra fjárhags-
áætlana fyrir alla heilbrigðisþjón-
ustu á hverju landsvæði eða hér-
aði. Þetta verkefni á að færa nýj-
um aðila, heilbrigðismálaskrif-
stofu læknishéraða, sem staðsett
væri í stjórnkerfinu milli stofnana
og ráðuneytis. Með slíkri skrifstofu
væri unnt að flytja verkefni út í
héruðin aftur, sem flutt voru til
Heilbrigðisráðuneytisins við það
að sveitastjórnir hættu afskiptum
af heilbrigðismálum og sjúkra-
samlög voru lögð niður. Sami
aðili, heilbrigðismálaskrifstofan,
þarf einnig að undirbúa gerð áætl-
ana um framgang og forgáng
verkefna til tveggja til þriggja ára
fram í tímann og jafnframt gera
rammaáætlanir til lengri tíma um
þróun heilbrigðismálanna í hér-
aði.
Það var með merkustu viðburð-
um í heilbrigðismálum á síðari ár-
um, að skömmu fyrir þinglok,
samþykkti Alþingi þingsályktun-
artillögu um íslenska heilbrigðis-
áætlun. Þessi áætlun feiur í sér
undirstöðustefnumörkun í íslensk-
um heilbrigðismálum, sem aðrar
áætlanir munu miðast við í náinni
framtíð. Með íslenskri heilbrigðis-
áætlun er að hefjast nýr kafli í heil-
brigðismálasögunni því nú er færi
á að taka upp gjörbreytt vinnu-
brögð í stjórnun heilbrigðismála.
Uppsetning heilbrigðisáætlunar
er byggð á stjórnunaraðferð sem
nefnist sóknaráætlun (project
management, strategic planning).
Varla leikur vafi á að árangur í
starfi heilbrigðisyfirvalda, getur
vaxið til muna ef þessari aðferð er
beitt enda er hún skilvirkari en
eidri aðferðir.
Það er einmitt eitthvert mikil-
vægasta skrefið í hagræðingar-
aðgerðum í heilbrigðisþjónust-
unni að tekin verði upp ný vinnu-
brögð við stjórnun hennar.
Skúli G. Johnson
mW^m HWeMUIUVfV/
skrifar