Alþýðublaðið - 31.05.1991, Blaðsíða 7

FOSTUDAGUR 31. MAI
7
Kvótinn í hendur eigenda fiskimiðanna — íslensks almennings
Lögum samkvæmt á þjóðin
fiskinn í sjónum innan landhelgi
íslands og því í hæsta máta eðli-
legt að hún fái sjálf að ráðstafa
sínum veiðiheimildum. Kvótinn
hefur verið um 500 þúsund tonn
á ári í þorskígildum talið undan-
farin ár og með því að færa ráð-
stöfunarréttinn á veiðiheimild-
um í hendur landsmanna kæmu
um tvö tonn í hlut hvers manns á
ári. Það er engin þörf á því að
ríkið, sveitarfélög eða útgerðar-
aðilar fari með umboð almenn-
ings á þessari þjóðareign.
Raunar má það heita furðulegt að
forsjárhyggjan skuli vera það rík í
mönnum að í öllu kjaftæðinu um
fiskveiðiréttinn skuli ekki hafa kom-
ið fram sú krafa að hann fari beint
og milliliðalaust til eigendanna, þ.e.
einstaklinganna sem byggja þetta
land. Það gæti orðið til að leysa flest
þau vandamál sem við er að eiga á
sviði fiskveiðistjórnunar á farsælan
hátt með almennum og jöfnum rétti
allra landsmanna.
Ég mun reifa hér lítillega þá hug-
mynd mína að færa kvóta beint í
hendur fólksins sem byggir þetta
land. Það er við hæfi að menn
staldri við og hugsi um þetta stóra
hagsmunamál íslensku þjóðarinnar
á sjómannadeginum sem er á
sunnudaginn.
Kvótabréf til almennings
Harðar deilur hafa verið innan og
milli flokka og fólks um hvernig ráð-
stafa skuli þeim fiskveiðiheimildum
sem til skiptanna eru hverju sinni og
hver skuli hafa ráðstöfunarréttinn,
úthlutunar- eða sölurétt á fiskveiði-
heimildum. Sumir vilja að rétturinn
verði í höndum útgerðaraðilanna
áfram. aðrir vilja að ríkið yfirtaki
hann og/eða sveitarfélög eða lands-
hlutar. Þá deila menn um hvort gefa
skuli eða selja veiðiréttinn.
Með því að úthluta kvótanum til
almennings losna pólitíkusar við
þau vandræði sem fylgja ráðstöfun
kvótans. Þá verða það eigendurnir.
einstaklingar þessarar þjóðar. sem
ákveða hvort þeir gefi. selji eða
sæki sinn kvóta sjálfir í saltan sjó.
Kvótanum væri hreinlega deilt jafnt
niður á alla landsmenn, unga sem
aldna. konur sem karla. Slíku fyrir-
komulagi ætti ekki að vera vkja erf-
itt að koma i framkvæmd.
Einstaklingum þessarar þjóðar
yrði einfaldlega afhent kvótabréf
með ákveðinni hlutdeild f heildar-
kvóta landsmanna hverju sinni.
Miðað við að þjóðin sé 250 þúsund
manns og kvóti til úthlutunar 500
þúsund tonn á ári kæmu 2 tonn í
hlut hvers þjóðfélagsþegns. Hverj-
um einstaklingi vrði síðan heimiit
að ráðstafa sínum kvóta innan al-
menns lagaramma um fiskveiðar i
íslenskri landhelgi.
Hvað má gera vid_______________
kvétann sinn?
Eflaust mundu flestir reyna að
koma kvótanum sínum í verð. Sum-
ir myndu selja hann hæstbjóðanda
hvort sem það væri í gegnum verð-
bréfafvrirtæki. banka. beint til
kvótabréfamarkaðar. útgerðaraðila
eða fiskvinnslustöðvar. Aðrir
myndu geta, ef þeir vildu skyrkja
ákveðna útgerð, t.d. í eigin byggðar-
lagi eða útgerð í eigu vina eða
vandamanna, tekið minna verð fyr-
ir kvótann en hugsanlega fengist á
almennum markaði. Þá er ekki að
efa að sumir myndu hreinlega kjósa
að sækja sinn afla sjálfir í sjó. Meira
segja hörðustu friðunarsinnar ættu
sinn rétt í slíku kerfi. Þeir gætu læst
sín kvótabréf niður í skúffu eða
brennt þau og með því móti friðað
sinn fisk, hvort heldur sem það væri
hugsað til að auka æti hvala, sela
eða hreinlega gefa fiskunum sínum
líf.
Með slíku fyrirkomulagi yrði ríkið
að koma á fót eða sjá til þess að
komið yrði á fót kvótabréfamarkaði
sem gæti annast almenn kvótavið-
skipti en hefði þó fyrst og fremst þá
skyldu að stýra kvótasölunni þann-
ig að í heild yrði ráðstafað réttu
kvótamagni á hverja fisktegund fyr-
ir sig. Þorskígildið yrði notað sem
mælieining og það væri síðan ásókn
í kvóta hverrar fiskitegundar sem
stýrði verðlagningu veiðiheimilda á
hverri fisktegund. Þannig gæti verð
á kvóta einstakra fisktegunda sveifl-
ast til með hliðsjón af markaðsmál-
um og hagkvæmni veiða. Maðurinn
sem ætti tveggja tonna kvótabréf og
vildi nýta sinn kvóta sjálfur yrði þá
að fara á fiskkvótamarkaðinn og fá
bréfum sínum skipt í veiðiheimild í
ákveðna fisktegund eða tegundir.
Kvótagróði hvers og eins
Það er nánast ómögulegt að
segja hvaða verð fengist fyrir kíló af
þorski á almennum markaði þar
sem stærsti partur kvótans yrði boð-
inn til sölu. Leiguverð kvótans til árs
hefur verið þetta á bilinu 30—40
krónur fyrir kíló af þorski. Tveggja
tonna kvótahafi fengi því um 60—80
þúsund kr. fyrir kvótann sinn sam-
kvæmt því og fimm manna fjöl-
skylda 300—400 þúsund á ári. Hins
vegar er ekki raunhæft að það verð
haldist ef framboð á kvóta stóreykst.
Engu að síður er erfitt að sjá að kíló-
verðið færi undir tíu krónur. Ein-
staklingur ætti samkvæmt því að
geta fengið fyrir tvö tonnin sín eitt-
hvað á bilinu 20—80 þúsund krónur
á ári. Það myndi þýða fyrir fimm
manna fjölskyldu 100—400 þúsund
krónur á ári.
Það yrði að sjálfsögðu háð arð-
semi fiskveiða hverju sinni hversu
hátt verð kvótakaupendur væru til-
búnir að borga fyrir kvóta. Hins veg-
ar myndi slík raunveruleg þjóðar-
eign á fiskimiðunu m leiða til þess að
fram næðist hámarksarðsemi þar
sem þeir aðilar sem geta sótt fiskinn
í sjóinn með minnstum tilkostnaði
myndu verða ofan á. Auk þess
myndi væntanlega koma í Ijós hvort
arðbærara sé að veiða þorsk á trillu
eða togara.
Með varanlegri kvótasölu í núver-
andi kvótakerfi er hætta á, og hefur
reyndar sýnt sig, að stórir aðilar
geta í krafti fjármagns sölsað undir
sig kvótann og myndað sér þannig
ævarandi einokunaraðstöðu til fisk-
veiða. Þetta hafa mörg litlu sjávar-
plássin úti á landi óttast mjög.
„Með þuí aö úthluta
kvótanum til almennings
losna pólitíkusar uiö þau
uandrœöi sem fylgja rád-
stöfun kuótans. Þá uerda
þad eigendurnir, ein-
staklingar þessarar þjódar,
sem ákueda huort þeir gefi,
selji eda sæki sinn kvóta
sjálfir í saltan sjó.“
Hlutverk rikisins_____________
— byggðastefna________________
Hlutverk ríkisins í virku almenn-
ingseignarfyrirkomulagi fiskveiða
yrði fyrst og fremst að setja al-
nienna lagaramma um fiskveiðar
og sjávarútveg auk þess að ákvarða
það aflamagn sem leyft yrði að
veiða hverju sinni. Það yrði á þess
vegum að ákvarða hverjir hefðu út-
gerðarrétt á íslandsmiðum s.s. hvort
Islendingar sætu þar einir við borð.
Það yrði ríkisins að ákvarða hvort
landa skuli öllum afla á íslenskum
fiskmörkuðum eða öll sala skuli fara
í gegnum þá o.s.frv.
Ríkisvaldið myndi áfram hafa það
hlutverk að friða svæði ef þurfa þyk-
ir, ákvarða gerð veiðarfæra og hvar
og hvenær má veiða með hverju
veiðarfæri hverju sinni. Þá myndi
það hafa eftirlitsskyldu með að öll
almenn ákvæði fiskveiðistjórnunar
yrðu haldin.
Þá getur ríkið og þingmenn þjóð-
arinnar rekið sína byggðastefnu að
vild. Ríkinu verði í sjálfsvald sett að
kaupa og útdeila kvótum ef þurfa
þykir vegna byggðasjónarmiða. í
slíku kerfi kæmi það í Ijós svart á
hvítu, bæði fyrir augu almennings
og þingmanna, hvaða verðmætum
væri verið að veita til stuðnings
byggðarlögum. Erfiðara yröa að
fela og falsa staðreyndir eins og
stundum vill bregða við. Ekki þar
fyrir að með kvótaleigu af þessu tagi
ætti hagsmunum hinna dreiföu
byggða að vera mu n betur borgið og
þó kvóti tapist tímabundið er alltaf
tækifæri að verða sér úti um nýjan
kvóta viö eðlileg samkeppnisskil-
yröi. Auk þess fengi fólk í hverju
plássi sinn skammt af kvótanum til
ráðstöfunar.
Kvótabréf til 5 óra_____________
Til að stuðla að auknu jafnvægi og
meiri festu í fiskveiðum þar sem út-
gerðarfyrirtæki geta hugsaö til
lengri tíma en eins árs í senn má vel
hugsa sér að hver einstaklingur fái
kvótabréf til fimm ára í senn. Hon-
um verði síðan í sjálfsvald sett hvort
hann seiur það í eitt skipti fyrri öll
eða leigir þau út á ársgrundvelli.
Væntanlega myndu mjög margir
koma þeim í verð sem fyrst. Með
þessu móti færi 20% aflakvótans á
markað hvert ár plús svo og svo
mikið af tímabundnum leigukvóta.
Þannig yrðu útgerðaraðilar ekki
bundnir af kvótasölu hvers árs og
gætu skipulagt veiðar sínar allt að
fimm ár fram í tímann að hluta til.
Auk þess myndi sveigjanleiki í
kerfinu gera það skemmtilegra, fá
almenning til að hugsa um þá
möguleika sem bjóðast og þannig
gera hann meðvitaðri um þá eign
sína sem fiskistofnarnir við ísland
eru. Mun kvótinn verða meiri eða
minni á næsta ári og hvaða áhrif
mun það hafa á verðlagningu kvót-
ans? Verður kvótabréfið mitt sem
gefur veiðirétt til tveggja tonna í ár
kannski þriggja tonna virði eftir
þrjú ár? Mun verðgildi þess aukast
með meiri heildarkvóta eða mun
slíkt ef til vill leiða til verðhruns á
markaðnum? Spurningum sem
þessum mun almenningur þurfa að
velta fyrir sér.
Barnabætur og
ellilifeyrisauki
Með því að útdeila kvótabréfum
á hvern Islending burt séð frá aldri
myndi kerfið sem hér hefur verið
lýst verka sem tekjujafnandi fyrir
þjóðfélagið í heild. Börnin fengju
sinn skerf eða fjölskyldur þeirra og
það myndi þannig virka sem barna-
bætur. Námsmenn myndu fá sitt, ör-
yrkjar sinn hlut og allir sætu viö
sama borð. Fyrir aldraða yrði hér
um að ræða kærkominn ellilífeyris-
auka. Ríkið þyrfti hvergi nærri aö
koma nema vegna skattlagningar
teknanna af kvótabréfunum.
Það er augljóst mál að svona kerfi
yrði trauöla samþykkt á Alþingi
nema ríkið fengi sinn hlut. Þannig
væri eðlilegt aö arður af kvótabréf-
um yrði skattlagður eins og hverjar
aðrar tekjur. Þannig myndu kvóta-
bréfin best gagnast þeim sem lægst-
ar hafa tekjurnar og eru undir skatt-
leysismörkum. Eðlilegt væri að við
sölu t.d. á fimm árá kvótabréfi mætti
dreifa tekjunum af því á fimm ár viö
skattframtal.
Hér yrði um að ræða í reynd
nokkurs konar almenningshlutafé-
lag þar sem hlutur hvers og eins
væri sá sami. Svona almennings-
eignarfyrirkomulag með ráðstöfun-
arrétti einstaklingsins á fiskveiði-
kvótanum myndi í senn færa öllum
landsmönnum auknar tekjur og
rétta hag þeirra mest sem verst eru
settir og lökust hafa launin.
Viljinn er allt sem þarf
Viljinn er allt sem þarf til að koma
á því fyrirkomulagi sem hér hefur
verið lýst. Ég held að það sé rétt og
skynsamlegt að menn staldri aðeins
við og spyrji sig hvort það sé sjálf-
gefið að ríkið eða aðrir opinberir
aðilar þurfi að ráðskast með þessa
auðlind þjóðarinnar sem fiskistofn-
arnir eru. Ég held að hvort sem
menn telja sig til hægri eða vinstri í
pólitík hafa þeir efasemdir um að
ríkið sé í tilviki sem þessu ákjósan-
legur aðili til að fara höndum um
þessa almenningseign.
Útgerðaraðilar eiga ekkert tilkall
til fiskimiðanna. Þeir eru til vegna
hagsmuna þjóðarinnar. Þeir eru
ekkert annað en verktakar sem taka
að sér að ná í fiskin n fyrir þjóðina og
sá sem er tilbúninn að gera það fyrir
sem minnstan pening eða borga
mest fyrir á að fá að gera það. Verka-
skiptingin verður áfram. Sjómanna-
stéttin verður jafn nauðsynleg og
áður. Allir vita að a fli úr sjó fæst ekki
fyrirhafnarlaust. Fiskveiðar eiga að
byggjast á frelsi manna í frjálsu landi
til viðskipa. Allir eiga að sitja við
sama borð. Atorka og útsjónarsemi
hvers og eins á að fá að njóta sín.
Það er mergurinn málsins.