Alþýðublaðið - 20.05.1993, Page 10

10
Fimmtudagur 20. maí 1993
,ATVINNULEYSI Á ÍSLAND11993“ - 8. hluti - Samantekt: Stefán Hrafn Hagalín
AÐSTÆÐUR OLIKRA HOPA
ATVINNUL AU SRA Á ÍSLANDI
Oskráðir eru eldri en skráðir, oftar karlar, meira menntaðir, hafa oftar verið sjálfstœtt staifandi og tilheyra sjaldnar
launamannafélögum, þeir sem eru kvæntir eiga oftar atvinnulausan maka og stœrri hluti þessa hóps er fráskilinn.
s
Oskráðir hafa einnig meira reynt til aðfá vinnu en skráðir.
Áfram höldum við að skoða skýrslu Félagsvísindastofnunar um könnun
hennar á aðstæðum og högum atvinnulausra á íslandi árið 1993. Nú snúum
við okkur að aðstæðum hinna ólíku hópa atvinnulausra. Mikið var spurt í
könnuninni um tekjur og afkomu atvinnulausra og áhrif atvinnuleysisins á
almenn lífskjör fólks. Að mörgu þarf að hyggja þegar meta á áhrif atvinnu-
leysis á kjör fólks, því aðstæður einstakra hópa atvinnulausra eru afar mis-
jafnar. Réttarstaða gagnvart bótakerfi velferðarríkisins er einn þáttur, annar
er lengd atvinnuleysisástandsins, þriðji er framfærslubyrði ásamt fjöl-
skylduaðstæðum atvinnulausra og loks ber að líta á aðra greiningu atvinnu-
lausra eftir þjóðfélagshópum. Hér á eftir verður reynt að gera góða grein
fyrir aðstæðum ólíkra hópa atvinnulausra með því að sýna hversu misjafn-
lega erfiðleikar leggjast á atvinnulaust fólk.
Samanburður á skráðum og óskráðum atvinnulausum og þjóðinni allri. Skoðað er hlutfall þeirra
sem lent hafa í erfiðleikum með venjuleg útgjöld fjölskvldunnar á síðasta ári.
Oft Af og til Sjaldan Aldrei Fjöldi
Allir atvinnulausir 23,3 16,1 9,5 51,1 790
Lengd atvinnuleysis *** Minna en mánuð 14,2 13,0 7,4 65,4 162
1-6 mánuði 20,7 14,9 12,6 51,9 397
6-12 mánuði 42,9 25,0 3,6 28,6 112
Meira en ár 26,5 12,2 6,1 55,1 49
Tafla (a). - HEFUR ÞAÐ KOMIÐ FYRIR Á SÍÐASTA ÁRI AÐ FJÖLSKYLDAN HAFI ÁTT í
ERFIÐLEIKUM MEÐ AÐ GREIÐA HIN VENJULEGU ÚTGJÖLD, TIL DÆMIS FYRIR
MAT, FERÐIR, IIÚSNÆÐI OG ÞESS HÁTTAR? Greint eftir lengd atvinnuleysis.
Alls ekki Ekki meira en venjul. Heldur meira en venjul. Mun meira en venjul. Fjöldi
Lengd atvinnuleysis*** Minna en mánuð 61,6 23,8 12,2 2,4 164
1-6 mánuði 51,6 22,4 20,4 5,5 397
6-12 mánuði 36,1 17,6 28,7 17,6 108
Meira en ár 36,0 26,0 24,0 14,0 50
Tafla (b). - HEFUR ÞÉR Á SÍÐUSTU VIKUM FUNDIST ÞÚ VERA AÐ MISSA SJÁLFS-
TRAUST?
Minna cn mánuð 1-6 mán. 6-12 mán. Meiraen ár Fjöldi
Kyn*** Karl 18,0 62,7 13,8 5,5 383
Kona 27,4 47,2 16,9 8,5 354
Tafla (c). - LENGD ATVINNULEYSIS SKIPT EFTIR KYNJUM.
ÓSKRÁÐIR ATVINNULAUSIR:
UTAN VINNUMARKAÐAR -
UTAN VELFERÐARRÍKIS?
í könnuninni var lögð töluverð áhersla á
að meta mismun aðstæðna og ástands hjá
þeim sem eru atvinnulausir og skráðir á op-
inberum atvinnumiðlunum og hinna sem
eru án atvinnu en ekki skráðir opinberlega.
Erfitt reyndist að finna hóp þeirra óskráðu
og var því brugðið á það ráð að sækja þá í
félagaskrána hjá Samtökum atvinnu-
lausra. I þeirri skrá eru um 180 manns sem
eru atvinnulausiren ekki sagðir vera á opin-
berum skrám, né njóta réttar til atvinnuleys-
isbóta. Tekið var 100 manna úrtak úr þeim
hópi og haft samband við þá. Það náðist í
um 70% af úrtakinu og var sami spuminga-
listinn lagður fyrir þann hóp.
VEGNA EÐLIÚRTAKS
GEFA NIÐURSTÖÐUR AÐEINS
GRÓFAR VÍSBENDINGAR
Þessu úrtaki fylgir vitaskuld sá fyrirvari
að það er ekki svokallað „hendingarúrtak",
vegna þess að það er bundið við félagaskrá
samtakanna og auk þess er stærstur hluti
þeirra búsettur á höfuðborgarsvæðinu.
Hópurinn er enn fremur lítill og nærri fjórð-
ungur þeirra hafði komist á atvinnuleysis-
bætur á könnunartímanum. Þannig að hóp-
urinn er ekki hreinn í þeim skilningi að allir
séu utan opinberu atvinnuleysisskránna.
Niðurstöður sem fyrir liggja um þann hóp
ber því einungis að skoða sem grófar vís-
bendingar. En þær má auðvitað notað til að
svara almennum spumingum um hvort að-
stæður og ástand þeirra óskráðu atvinnu-
lausu séu í veigamiklum atriðum mjög ólík-
ar aðstæðum þeirra sem njóta þess að vera
inni á atvinnuleysisskrám ráðningarskrif-
stofa og sveitarfélaga.
ÓSKRÁÐIR ATVINNULAUSIR
LENDA OFTAR í ERFIÐUM
GREIÐSLUERFIÐLEIKUM
Með ofangreinda fyrirvara í huga er hægt
að segja á grundvelli samanburðar á þess-
um tveimur hópum (skráðum og óskráð-
um/réttindalausum atvinnulausum), að að-
stæður hinna réttindalausu sem em í Sam-
tökum atvinnulausra em í veigamiklum at-
rfoum frábmgðnar aðstæðum þeirra sem
njóta atvinnuleysisbóta eða eru á opinbem
atvinnuleysisskránum. Munurinn á niður-
stöðunum fyrir þessa tvo hópa er afgerandi.
Á mynd númer 1 er sýndur samanburður á
umfangi greiðsluerfiðleika hjá skráðum at-
vinnulausum, óskráðum meðlimum í Sam-
tökum atvinnulausra og hjá þjóðinni allri.
Þar kemur fram að þeir óskráðu kvörtuðu
mun meira undan greiðsluerfiðleikum en
þeir skráðu (77% samanborið við 49%).
Tekjur þeirra óskráðu/réttindalausu hafa
verið minni og þeir hafa í mun minna mæli
notið atvinnuleysisbóta á undanfömum 5
árum. Það kemur til meðal annars vegna
þess að þeir hafa ekki greitt gjöld, þar eð
þeir eru meira sjálfstætt starfandi og utan
félagskerfis launþegahreyfingarinnar. Þeir
óskráðu/réttindalausu hafa í mun meira
mæli dregið saman neyslu sína og fjöl-
skyldunnar og einnig hafa þeir þurft að
ganga talsvert meira á eignir sínar og spari-
fé.
MUNURINN Á HÓPUNUM
ER UMTALSVERÐUR OG
AÐSTÆÐURNAR ÓLÍKAR
Þeir óskráðu hafa í mun meira mæli en
aðrir þurft að leita eftir styrkjum frá Félags-
málastofnun eða viðkomandi sveitarfélagi
(fjórum sinnum algengari en hjá þeim
skráðu). Þeir búa einnig oftar í leiguhús-
næði en þeir skráðu. Samsetning þeirra
óskráðu er allólík því sem er hjá meginhópi
atvinnulausra. Óskráðir eru eldri en skráðir,
oftar karlar, meira menntaðir, hafa oftar
verið sjálfstætt starfandi og tilheyra sjaldn-
ar launamannafélögum, þeir sem eru
kvæntir eiga oftar atvinnulausan maka og
stærri hluti þessa hóps er fráskilinn (!). Þeir
óskráðu koma mun sjaldnar úr sjávarút-
vegsgreinunum en hinir sem eru á opinberu
atvinnuleysisskránum. Megin starfsvett-
vangur þeirra hefur verið þjónusta, verslun
og samgöngur, en síður iðnaður og land-
búnaður eða sjávarútvegur. Þeirra staða á
atvinnumarkaðnum hefur því í veigamikl-
um atriðum önnur.
FJÁRHAGSLEGT OG
LÍKAMLEGT ÁSTAND
ÓSKRÁÐRA ER LAKARA
Þrátt fyrir að langtímaatvinnuleysi sé al-
gengara hjá þeim óskráðu eru þeir mjög
áfram um að fá aftur vinnu, og hafa í reynd
gert meira en aðrir atvinnulausir til að fá
starf á nýjan leik. Þegar saman eru bomar
niðurstöður úr spumingum um heilsufar al-
mennt og um andlega líðan og styrk kemur
hins vegar í ljós að þeir óskráðu em al-
mennt mun verr á sig komnir en hinir.
Lengd atvinnuleysistímabilsins kann að
skipta mestu máli fyrir þetta fólk. Þeir
óskráðu hafa hefnilega verið almennt verið
mun lengur atvinnulausir en hinir skráðu. Á
heiidina litið virðist því mega draga þá
ályktun, að þeir sem eru utan félagskerfis
launþegahreyfingarinnar og eiga ekki
greiðan aðgang að atvinnuleysisbótakerf-
inu búi almennt við lakari aðstæður og
ástand en þorri þeirra sem em á atvinnu-
leysisskrám og njóta atvinnuleysisbóta. At-
hugið að það á bæði við fjárhagslegt og
heilsufarslegt ástand.
ERFIÐLEIKAR ATVINNU-
LAUSRA TILLENGRI
OG SKEMMRITÍMA
Ein algengasta skýringin á mismunandi
aðstæðum og erfiðleikum óskráðra og
skráðra er lengd atvinnuleysisreynslunnar.
Málið er að erfiðleikar aukast yfirleitt effir
því sem atvinnuleysisástandið varir lengur.
Nú verður reynt að gera grein fyrir tengsl-
um lengdar atvinnuleysis og fjárhagserfið-
leika annars vegar, og andlegra erfiðleika
hins vegar. í töflu (a) er sýnt sambandið
milli greiðsluerfiðleika og lengdar atvinnu-
leysis. Sambandið þama á milli er mjög vel
marktækt, sem sagt - mikil fylgni er á milli
þessara þátta. Á töflunni sést að aðeins um
14% þeirra sem hafa verið atvinnulausir í
innan við mánuð segjast oft hafa verið í erf-
iðleikum með að greiða hin venjulegu út-
gjöld fjölskyldunnar. Hins vegar er athygl-
isvert að um 43% þeirra sem hafa verið at-
vinnulausir í 6 til 12 mánuði hafa átt í slík-
um erfiðleikum.
ÁN ATVINNU í EITT ÁR
KVARTA MINNA EN ÁN
ATVINNU í 6-12 MÁNUÐI
Sérstaka athygli vekur að þeir sem hafa
verið atvinnulausir í eitt ár eða meira kvarta
mun minna undan greiðsluerfiðleikum en
þeir sem hafa verið án atvinnu í 6-12 mán-
uði. Hér ber að gæta þess að þetta er lítill
hópur, innan við 7% allra atvinnulausra um
síðustu áramót. Að einhverju leyti kann að
vera að um sé að ræða fólk sem hefur búið
svo lengi við atvinnuleysi að það hefur að-
lagast nýjum aðstæðum. Jafnvel fundið sér
gjörbreyttan lífsstíl, til dæmis með sölu
eigna og mikilli minnkun neysluútgjalda.
Rétt er einnig að hafa í huga að þetta getur
breyst þegar frá líður, því að atvinnuleysið
hefur vaxið mjög hratt á síðustu mánuðum.
Ef atvinnuleysi til langtíma vex einnig,
þannig að hið svokallaða hærra atvinnu-
leysisstig verður varanlegt, má búast við að
erfiðleikar þeirra sem verða atvinnulausir í
ár eða lengur verði meira en hér kemur
fram.
MIKIL FYLGNIMILLI
LENGDAR ATVINNULEYSIS
OG ANDLEGRA ERFIÐLEIKA
í töflu (b) er sýnt sambandið milli lengd-
ar atvinnuleysis og andlegra erfiðleika, er
það mælt með svörum við spumingu um
missi sjálfstrausts. Þar má einnig sjá mikla
fylgni milli lengdar atvinnuleysis og erfið-
leika. Þannig má sjá að um 62% þeirra sem
verið hafa atvinnulausir í innan við mánuð
segjast alls ekki hafa fundið til þess að þeir
væru að missa sjálfstraust sitt vegna at-
vinnuleysisástandsins og um 36% þeirra
sem verið hafa atvinnulausir segja það
sama.
LENGD ATVINNULEYSIS
HJÁ KÖRLUM OG KONUM:
KARLAR VERR STADDIR
Skoðum nú töflu (c). Þar sést að skamm-
tíma atvinnuleysi er algengara hjá konum,
og gætir þar áhrifa frá starfsvettvangi þeirra
í fiskvinnslunni, sem býr við langmestar
sveiflur í atvinnu. Hins vegar er langal-
gengast að karlar hafi verið atvinnulausir í
1-6 mánuði (um 63% á móti um 47%
kvenna). Hins vegar er heldur algengara að
langtíma atvinnuleysi (6 mánuðir eða leng-
ur) bitni á konum frekar en körlum (um
25% á móti 19% hjá körlum).
„Þráttfyrir að langtímaatvinnuleysi sé al-
gengara hjá þeim óskráðu eru þeir mjög
áfram um að fá aftur vinnu, og hafa í reynd
gert meira en aðrir atvinnulausir til aðfá
starfá nýjan leik. Þegar saman eru bornar
niðurstöður úr spurningum um heilsufar al-
mennt og um andlega líðan og styrk kemur
hins vegar í Ijós að þeir óskráðu eru almennt
mun verr á sig komnir en hinir. “