Alþýðublaðið - 20.05.1993, Qupperneq 11

Fimmtudagur 20. maí 1993
Markaðslausnir í stað opinberra afskipta
11
Einkavæðing orkugeirans
Islenska orkukerfið samanstendur annars vegar
af fyrirtækjum sem sjá um að virkja vatnsorku og
jarðvarma til raforkuframleiðslu og upphitunar en
hins vegar aðilum sem sjá um flutning og dreifingu
orkunnar. Orkukerfið er að mestu í opinberri eigu
og rekstri. Þetta á bæði við um virkjanir og flutn-
ings- og dreifikerfi. I töflu 7.3 kemur fram að hlut-
deild opinberra aðila í launakostnaði rafmagns- og
hitaveitna er 100%.
Hingað til hefur fjárfesting í orkukerfinu að mestu
verið fjármögnuð af útlendingum með lánsfé en ein-
ungis örfáar smávirkjanir eru í einkaeign. Því má vænta
að með tímanum verði auðveldara að virkja innlent
einkafjármagn til fjármögnunar stórframkvæmda að
einhverju marki. Þetta á við hvort heldur sem er,
skuldabréfasölu eða hlutabréfasölu. Slíkt tækifæri
mætti nota til einkavæðingar orkugeirans að einhverju
eða öllu leyti. Að líkindum myndi áhugi erlendra aðila
á þvf að fjárfesta í orkugeiranum tengjast áformum um
nýtingu orkunnar til iðnaðarframleiðslu eða beinunt út-
flutningi rafmagns unt sæstreng.
Mikilvægt er að benda á af stjómmálalegum ástæð-
um er einkavæðing virkjana viðkvæmara mál en einka-
væðing flutnings- og dreifikerfis. Þetta tengist annars
vegar myndun auðlindarentu eða umframarði af orku-
lindum og hins vegar hugsanlegum ávinningi af einka-
væðingunni. Þótt auðlindarenta af orkulindunum sé nú
lítil eða ef til vill ekki til staðar þá er næsta víst að hún
mun myndast þegar fram Ifða stundir'og takmörkun
orkulindanna verður ljósari. Einnig kann að myndast
tímabundin renta, svokölluð „quasi-renta“, þegar orku-
verð er hátt eða ef óvæntur orkuskortur á sér stað.
í reynd ætti auðlindarenta þó ekki að standa í vegi
fyrir einkavæðingu virkjana þar sem hana má inn-
heimta nteð afnotagjaldi eða sölu nýtingarréttarins. Á
þann hátt er unnt að taka tillit til myndunar rentu í fram-
tíðinni þegar við einkavæðingu virkjana. Áhrifin á sölu-
verð virkjana er þó óviss vegna almennrar óvissu um
framtíðina og hugsanlegs fjármögnunarvanda væntan-
legra kaupenda. I öllu falli verður að gæta þess að rugla
ekki saman réttinum til að nýta auðlindimar og réttinum
til að hirða af þeim rentuna.
Avinningur af einkavæði
ngu orkukerfisins
Almennt má segja að ávinningur þjóðarheildarinnar
af einkavæðingu, umfram það sem fram kemur hér að
ofan, tengist tveimur meginatriðum. I fyrsta lagi auk-
inni samkeppni og í öðru lagi því fjárhagslega aðhaldi
sem einkafyrirtæki býr við. Ávinningurinn af einka-
væðingu orkukerfisins má rekja til þessara almennu at-
riða einkum hvað varðar einkavæðingu á rekstri virkj-
ana. Þannig næst virkara kostnaðaraðhald og sam-
keppni í rekstri einstakra virkjana auk þess sem stjóm-
ntálaleg afskipti af orkuverði og virkjanaröð væri
rninni. Þetta á meðal annars við tekjujöfnun gagnvart
almenningi með jöfnun orkuverðs á rnilli landshluta.
Kröfuna unt slíka tekjujöfnun má meðal annars tengja
skiptingu auðlindarentunnar. Ef sérstök hlutafélög em
stofnuð um rekstur einstakra virkjana og þau síðan seld
einkaaðilum má afla ríkissjóði nokkurs fjár með sölu
þeirra. I þessu sambandi þarf þó jafnframt að huga að
því hvaða áhrif breyting á rekstrarfonrii hefur á láns-
traust og lánskjör.
Auk þeirra atriða sem þegar hafa verið nefnd væri í
raun æskilegt að kljúfa rekstur og skipulag virkjana í
tvær rekstrareiningar eftir því hvort þær framleiða orku
fyrir almennan innlendan markað eða til orkufreks iðn-
aðar og útflutnings um sæstreng. Þannig mætti enn
draga úr stjómmálalegum afskiptum sem koma til með-
al annars vegna pólitískt kjörinna stjóma hjá orkufyrir-
tækjunum. Þar að auki myndi draga úr grunsemdum urn
að orkuverð til almenna ntarkaðarins tengdist orkuverði
til útflutningsmarkaðarins.
Hvað flutnings- og dreifikerfið varðar þá virðast
minni möguleikar á þjóðhagslegum ávinningi af einka-
væðingu í fomti útboðs á rekstri eða sölu til einkaaðila.
Þetta stafar einkum af þvi hversu erfitt gæti reynst að
koma á nægjanlegri samkeppni. Þó er líklegt að stofnun
hlutafélaga unt þennan rekstur ntuni skila ríkinu ein-
hverjum fjárhagslegum ávinningi.
Flutnings- og dreifikerfið gegnir lykilhlutverki í því
að koma á samkeppni einstakra einkafyrirtækja um
rekstur virkjana. Aukið frjálsræði í þá vem að heimila
einkaaðilum afnot af kerfinu til raforkuflutnings milli
fjarlægra staða gæti einnig skilað nokkmm ávinningi.
Ljóst er að nokkuð hefur verið unt virkjun jarðvamta af
hálfu einstakra fiskeldisstöðva. Hugsanlegt er að í því
sambandi sé til staðar vannýtt raforkuframleiðsla eða
að hagkvæmt sé að virkja slíka raforku sem selja mætti
inn á dreifikerfi alntenningsveitna eða flytja á annan
rekstrarstað sama fyrirtækis.
Flest það sent hér hefur verið sagt um einkavæðingu
raforkukerfisins gildir jafnt um rekstur hitaveitna og
jarðvarmavirkjana sent rafveitna og rafvirkjana. Það
kann þó að reynast tofveldara að ná fram samkeppni
um gufuorkuna f rekstri jarðvamtavirkjana en unt raf-
orkuna þar sem ekki er urn að ræða eitt samtengt dreifi-
kerfi á sama hátt og flutningskerfi Landsvirkjunar og
dreifikerfi rafveitnanna fyrir raforku.
Nýting jarðvarma er mun skemmra á veg komin en
nýting vatnsorku. Rannsóknir benda til að einungis um
einn þúsundasti hluti þess sem nýta má til framleiðslu
varmaorku hafi verið nýttur. Þetta má bera saman við
að einungis um 13% af hagkvæmri vatnsorku hafa ver-
ið virkjuð til raforkuframleiðslu. f þessum útreikning-
um er miðað við að varmalindin sé tæmd á 100 ámm og
þá er ekki talinn með sá hluti sem að auki má nýta til
raforkuframleiðslu. Þetta ástand stafar meðal annars af
því að ekki hefur verið ráðist í nægilega yfirgripsmiklar
rannsóknir til að unnt sé að veita skýr svör um hversu
hratt megi nýta einstök jarðhitasvæði.
Þau fyrirtæki sem nýtt gætu jarðvarma til framleiðslu
iðnvamings eða framleiðslu raforku eru treg til að
skuldbinda sig á meðan vitneskja um mögulegan nýt-
ingarhraða liggur ekki fyrir. Segja má að hér sé um víta-
hring að ræða sem kemur í veg fyrir hagkvæma nýtingu
jarðvarmans. Nýta mætti hvata markaðskerfisins til að
koma á markvissri könnun á nýtingu jarðvarmans. Ein
leið væri að heimila einkaaðilum hagnýtar rannsóknir á
háhitasvæðum gegn þvf að þau fengju að nýta orkuna
um ákveðið skeið fyrir lægra afnotagjald. *
Vandamálin við einkavæðingu orkugeirans em á
vissan hátt skýrar afmörkuð en þau sem varða opinber-
an rekstur almennt. Þessi staðreynd og hið mikla um-
fang orkugeirans hvetur til einkavæðingar. Jafnvel þótt
einungis lítilsháttar hagræðing næðist þá hefði hún
verulega þýðingu fyrir samkeppnisstöðu efnahagslífs-
ins.
Úr bók Félags íslenskra iðnrekenda og Vinnuveitendasambands ís-
lands, Markaðslausnir í stað opinberra afskipta - 1993.
ISLENSKUR
IÐNAÐUR
HUGSUN
I ViRKI
wmm
íslenskur Iðnaður bygglr á hugsun og
bekkingu. Hug og hönd er beltt í hverlu
verkl, smáu og stóru. Hugvlts- og haglelksmenn í
Iðnaðl gegna mlkllvsgu hlutverkl í íslenskrl
mennlngu. Iðnaðurlnn barfnast hæfllelkafólks.
Stöndum saman og styrklum verkmenntun í
landlnu. Vellum íslenska framlelðslu og eflum
atvlnnulíf okkar.
ÍSLAND ÞARFNAST IÐNAÐAR.
LANDSSAMBAND
IÐNAÐARMANNA
Samtök atvlnnurekenda I Iðnaðl