Alþýðublaðið - 06.08.1993, Síða 5

Föstudagur 6. ágúst 1993
SVÍÞJÓÐ: FRÉTTASKÝRING
Þessi sögulega mynd birtist í sænska dagblaðinu Expressen og sýnir hvar Bert Karlsson, annar af formönnum nýs lýðræðis, brestur í grát
eftir að eggjum var kastað að honuni á útifundi í Gautaborg í síðasta mánuði. Hinn formaðurinn, greifinn Ian Wachtmeister, huggar féiaga
sinn. Stuttu síðar blupu þeir á eftir mótmælendahópnum og börðu nokkra þeirra í jörðina.
Sviptingar í sænskum stjórnmálum
Jafnaðarmönnum spáð hreinum meirihluta í nœstu kosningum
Fréttaskýring: Sigurður Tómas Björgvinsson
Þróunin og at-
burðarásin í
sænskum stjórn-
málum undan-
farna mánuði
bendir til þess að
alger umskipti
verði í stjórnmála-
og flokkakerfinu í
Svíþjóð við næstu
kosningar, sem
haldnar verða á
næsta ári. Útlit er
fyrir að þar mynd-
ist ný vinstri stjórn,
en þó ekki hin
hefðbundna stjórn
jafnaðarmanna
með stuðningi
kommúnista eins
og löngum hefur
verið. Þá kæmi
ekki á óvart að
tveir eða þrír smá-
flokkar hverfi al-
veg og hætt er við
að svo fari einnig
um Nýtt lýðræði
(Ny demokrati),
sem er nýr öfga-
sinnaður hægri-
flokkur sem kom
inn á þing í síð-
ustu kosningum.
Litlaus stjórnmál
Kosið er til þings og sveit-
arstjóma samtímis á þriggja
ára fresti í Svíþjóð. Kosninga-
baráttan haustið 1991 var
mjög litlaus og þar var tekist á
um hin hefðbundnu vinstri -
hægri mál. Þar var semsagt
tekist á um minniháttar
áherslur í efnahags- og at-
vinnumálum og í velferðar-
málum. í málum eins og utan-
ríkismálum em sænsku flokk-
amir nánast allir sammála.
Úrslit kosninganna komu
engum á óvart, nema hvað
jafnaðarmenn töpuðu heldur
minna en spáð hafði verið. Þá
fékk nýtt lýðræði heldur
minna en skoðanakannanir
sögðu til um. Hægriflokkamir
íjórir, Moderatar, Folkpartiet,
Centerpartiet og Kristilegir
demókratar, mynduðu minni-
hlutastjóm undir forsæti Carl
Bildt, með stuðningi Nýs lýð-
ræðis. Jafnaðarmenn og
kommúnistar, sem nú kalla
sig vinstriflokkinn, eru í
stjómarandstöðu.
Allt hefur gengið á aftur-
fótunum hjá hinni nýju ríkis-
stjóm hvort sent um er að
ræða efnahagsmálin eða
stjómarsamstarfið sjálft.
Stjóminni hefur ekki tekist að
draga úr atvinnuleysi né held-
ur koma lagi á ríkisfjármálin,
eins og hún hafði lofað.
Kratar í sókn
Ljóst er að sænska þjóðin
var orðin leið á sex ára stjóm
jafnaðarmanna, frá 1985 -
1991. Áróður núverandi
stjómarflokka, og þá ekki síst
Nýs lýðræðis, beindist fyrst
og fremst að hinu ofvaxna
velferðarkerfi Svía. Það dylst
engum lengur að þetta kerfi,
sem verið hefur fyrirmynd
rneðal annarra þjóða, er orðið
alltof stórt. Enda vom jafnað-
armenn sjálfir famir að skera
niður í lok síðasta kjörtíma-
bils. Hugarfarsbreyting al-
mennings, áróður frjáls-
hyggjuntanna og óánægju-
framboð nýs lýðræðis dugði
hins vegar til þess að fella
vinstri stjóm Ingvars Carls-
sonar.
Samkvæmt nýjustu skoð-
anakönnunum bendir allt til
þess að almenningur hafi ver-
ið fljótur að sjá hið falska
andlit hægrimanna. Þetta
sannast á því að sfðustu 7-8
mánuðina hafa jafnaðarmenn
haft hreinan meirihluta í
könnunum á fylgi flokkanna.
í síðustu könnun (um miðjan
júlí) vom 51 prósent að-
spurðra tilbúnir til þess að
greiða jafnaðarmönnum at-
kvæði sitt, en þeir hafa fengið
hreinan meirihluta á þingi
með 45 prósenta fylgi í kosn-
ingum. Hér er því um ótrú-
lega fylgisaukningu að ræða
þar sem flokkurinn fékk að-
eins 38 prósenta fylgi í síð-
ustu kosningum.
Nýr kratismi
Ástæðumar fyrir þessari
ntikiu fylgisaukningu em
margar. Jafnaðarmenn hafa
sett sína stjómarandstöðupól-
itík mjög skynsamlega fram í
fjölmiðlum. Þeir hafa sparað
stór loforð um það að snögg
umskipti verði jiegar þeir taki
við stjómartaumunum. Þeir
vilja hins vegar fara hægara í
niðurskurð velferðarkerfisins
og leiðrétta ýmis mistök sem
gerð hafa verið af núverandi
stjómarflokkum. Jafnaðar-
menn viðurkenna að þenslan í
opinbera kerfinu sé orðin of
mikil og em því ekki með
áform um að hafa meginþorra
þjóðarinnar á framfæri ríkis-
ins. Hægfara endurskoðun
velferðarkerfisins er því við-
urkennd stefna sænskra jafn-
aðarmanna.
Þrátt fyrir ósigur Ingvars
Carlssonar, fyrrum forsætis-
ráðherra, í kosningunum árið
1991, þá þykir hann hafa
staðið sig vel að undanfömu
og því fáar raddir uppi um að
skipta verði um formann
flokksins. Mona Shalin sem
verið hefur framkvæmda-
stjóri Jafnaðarmannaflokks-
ins í mmt ár þykir einnig hafa
staðið sig afburðavel og er nú
óumdeilanlega erfðaprinsessa
jafnaðarmanna í formanns-
stólinn. Hún hefur staðið sig
vel í að endurskipuleggja
innra starf flokksins og
áherslur hennar um að opna
flokkinn meira hafa fallið vel
í kramið hjá alntenningi.
Flokksþing jafnaðarmanna
verður haldið í september, en
litlar líkur em taldar á þvf að
Mona Shalin bjóði sig nú
fram gegn Ingvari Carlsson.
Hún er aðeins 35 ára gömul
og veit að hennar tími er ekki
kominn - ennþá.
Greifarnir gráta
Það þóttu tímamót í sænsk-
um stjómmálum þegar Nýtt
lýðræði var stofnaður
skömrnu fyrir kosningamar
1991. Hér er um fullkomið
óánægjuframboð að ræða,
enda „popúlismi“ eina stefna
flokksins. Stofnendur og for-
ystumenn flokksins komu öll-
um að óvömm inn á borð
stjómmálanna, en þeir vom
engu að sfður þekktir í
sænsku samfélagi. Sá eldri
heitir Ian Wachtmeister, og
hafði aðallega orðið frægur
fyrir að gera grín að stjóm-
Ingvar Carisson - traustur í sessi mcð 50% fylgi samkvæmt nýjustu skoðanakönnunum.
„í kjölfar niðurskurö-
ar í varnarmálum
eru atvinnulausir
herforingjar nú
gjarnan ráðnir sem
yfirmenn og starfs-
mannastjórar hjá
fyrirtækjum í einka-
geiranum. Það að
ráða herforingja á
borð við Patton til
Volvo bendir til þess
að aga og dugnað
hafi skort í sænsk-
um fyrirtækjum.“
málamönnum og gaf út bæk-
ur með skopteikningum af
sænskum pólitíkusum. Hann
var því nokkurskonar Sig-
mund þeirra Svía. Hann er að-
alsmaður og titlaður greifi,
sem þýðir að hann hefur ekki
beint þurft að berjast fyrir
brauði sínu. Hinn heitir Bert
Karlsson og er þekktur kaup-
sýslumaður frá Skara í Vest-
ur-Svíþjóð. Hann lét amer-
íska di'auminn rætast. Byrjaði
með tvær hendur tómar en á
nú stóra verslunarmiðstöð og
skemmtigarð. Þrátt íyrir að
þeir félagar hafi auðgast á
ólíkan hátt þá tilheyra þeir
báðir fámennri klíku stórríkr-
ar hástéttar í sænsku samfé-
lagi.
Framkoma þeirra á pólit-
ískum útifundum þykir mjög
sérstök, þeir koma til dyra
eins og þeir eru klæddir. Fé-
lagamir Ian og Bert syngja og
tralla á milli þess sem þeir
flytja ræður sínar nteð siag-
orðum á borð við: „Burt með
alla skatta“, „Burt með hið
opinbera“ og „Burt með alla
innflytjendur". Það er því
ekki aðeins draumsýnin um
skattaparadís og stofnanalaust
þjóðfélag sem markar Nýju
lýðræði sérstöðu, heldureinn-
ig kynþáttahatur. Sú stefna að
loka fyrir straum flóttafólks
til Svíjtjóðar og helst úthýsa
þeim sem fyrir em, hefur gert
flokkinn að umdeildasta
stjórnmálaflokknum í land-
inu. Meginþorri fólks hefur
andúð á þessu hatri í garð inn-
ílytjenda og því hefur verið
gefið í skyn að Nýtt lýðræði
sé aðeins dulbúinn ný-nas-
istaflokkur. Þrátt fyrir dvín-
andi fylgi og óvinsældir for-
ystumanna flokksins þá gera
stjómmálaskýrendur ráð fyrir
að Nýtt lýðræði nái að halda
sér inni á þingi eftir næstu
kosningar, en til þess þurfa
flokkar að ná ljögurra pró-
senta fylgi á landsvísu.
Nýjasta uppákoman í kring
um þá félaga Ian og Bert er
mislukkaður útifundur í
Gautaborg um miðjan júlí. Þá
gerðist það að eggjum var
kastað að Bert Karlsson þegar
hann flutti ræðu sína. Bert var
greinilega óupplagður þennan
dag þvf hann brast í grát á
sviðinu og kom Ian Wacht-
meister honum til hjálpar og
huggaði eins og um ungabam
væri að ræða. Þegar þeir sáu
síðan hvar eggjakastararnir
voru að forða sér þá hlupu
þeir þá uppi og slógust við þá.
Einn þein'a var kona, I viðtali
við dagblaðið Expressen eftir
atburðinn sagðist Bert Karls-
son vera hættur í pólitík og að
hann sæi eftir að hafa stofnað
flokkinn. Stuttu síðar var
hann aftur kontinn í fundaher-
ferðina með greifanunt vini
sfnum.
Patton í Volvo
Svíar sigldu inn í mjög
djúpa efnahagslega lægð árið
1989 og náðu botninum árið
1991. Miklir erfiðleikar hafa
verið í útflutningsiðnaðinum
og jafnffamt hafa mörg smá-
5
fyrirtæki á innanlandsmark-
aði orðið gjaldþrota. í útflutn-
ingsiðnaðinum er fyrst og
fremst um að ræða bíla-, tré-
og pappírsiðnað. Sænsk fyrir-
tæki hafa orðið undir í sam-
keppninni við erlend fyrir-
tæki, m.a. vegna of hárra
launa og stöðu sinnar utan
Evrópubandalagsins. Mörg
sænsk stórfyrirtæki hafa því
bmgðið á það ráð að flytja
hluta af verksmiðjum sínum
til annarra landa, sem boðið
hafa lægri laun og skatta. En
það em einmitt háir skattar á
fyrirtækjum sem hafa staðið
þeim fyrir þrifum í sam-
keppninni við erlend fyrir-
tæki. Helsta von Svía er því
inngangan í EB, enda er mjög
breið pólitísk samstaða unt þá
aðild.
Hjól atvinnulífsins em nú
aftur farin að snúast í Svíþjóð
og er þá helst átt við útflutn-
ingsgreinamar. Þær aðgerðir
sem ríkisstjómin, með stuðn-
ingi jafnaðarmanna, fram-
kvæmdi í vetur em farnar að
skila sér, en meira þarf að
koma til. I kjölfar þessa hefur
mikil bjartsýni gripið unt sig
meðal stjómmálamanna og
nýlega lýstu bæði Ingvar
Carlsson og Carl Bildt því yf-
ir að eftir 10-15 ár yrði Sví-
þjóð orðin efnahagsparadís.
Ekki má heldur gleyma
þeirri hugarfarsbreytingu sem
er að verða á vinnumarkaðn-
um. Almennt launafólk
skynjar þá nauðsyn að það
þurfi að leggja meira á sig og
að lífið gangi ekki aðeins út á
að taka út sína veikindadaga,
nokkuð sem einkennt hefur
sænska vinnumaikaðinn. Þá
hafa atvinnurekendur gengið í
gegnurn endurskipulagningu
og reynt nýjar stjómunarað-
ferðir. I kjölfar niðurskurðar í
vamarmálum em atvinnu-
lausir herforingjar nú gjaman
ráðnir sem yfirmenn og
starfsmannastjórar hjá fyrir-
tækjum í einkageiranum. Það
að ráða herforingja á borð við
Patton garnla til Volvo bendir
til þess að aga og dugnað hafi
skort í sænskum fyrirtækjum.
Nýtt stjórnarmynstur?
Þrátt fyrir ákveðin merki
unt efnahagsbata og viðreisn
atvinnulífsins, þá er það sam-
dóma álit stjómmálaskýrenda
og stjómmálamanna að fullur
bati fáist ekki nema Svíar öðl-
ist meira traust út á við. Þama
er átt við þann pólitíska stöð-
ugleika sem vantað hefur á
því kjörtímabili sem nú stend-
ur yfir. Minnihlutastjórn sem
þarf að afla sér stuðnings hjá
öfgasinnuðum hægriflokki
eða stærsta stjómarandstöðu-
flokknum er ekki mjög trú-
verðug á alþjóðlegum pen-
ingamarkaði. Þess vegna hef-
ur verið bent á að meirihluta-
stjóm jafnaðarmanna sé þess
burðug að vinna það efna-
hagslega traust út á við sem
nauðsyn ber til.
Sænskir jafnaðarmenn hafa
hins vegar gefið út þá yfirlýs-
ingu að þeir vilji starfa í sam-
steypustjóm, helst með Folk-
partiet, jafnvel þó þeir fái
hreinan meirihluta í næstu
kosningum. Þetta telja þeir
nauðsynlegt til þess að ná
fram breiðri samstöðu um
stjómun landsins sem síðan
eigi að skila sér í meiri trú-
verðugleika út á við.
Samsteypustjóm vinstri og
hægri flokka í Svíþjóð hefur
hins vegar ekki verið reynd
síðan á millistríðsárunum, þó
að oft hafi slíkt verið nefnt
fyrir kosningar á síðustu
tveimur áratugum. Skiptar
skoðanir em innan Folkpiuti-
et um þetta tilboð jafnaðar-
manna. en breið samstaða unt
það innan Jafnaðarmanna-
flokksins. Tíminn á síðan eft-
ir að leiða það í ljós hvoit djúp
kreppa og nýjai' línur í al-
þjóðamálum nægja til þess að
brjóta upp hið hefðbundna
tveggja blokka kerfi í Sví-
þjóð.