Alþýðublaðið - 03.09.1993, Blaðsíða 13

Föstudagur 3. september 1993
UMHVERFISMAL
ALÞÝÐUBLAÐIÐ 13
Sjálfbær þróun —
lífssyn framtíðarinnar!
eftir Birgi Hermannsson
Maðurinn er herra jarðarinnar, borinn til að
deila og drottna yflr dýrum og náttúru. I krafti
skynsemi sinnar og áræðni skyldi hann virkja
náttúruöflin í eigin þágu, brjóta þau miskunnar-
laust undir vilja sinn. Ég er heimurinn! Ég get
allt! Er hið hrokafulla viðhorf vestrænnar fram-
faratrúar. Engu nema kannski eigin dauða skyldi
sýna auðmýkt. Og framfarirnar létu ekki á sér
standa: Stórborgir, iðnaður, heimsviðskipti, auð-
legð, heilsugæsla, vísindi og tækni. En bætir
þetta manninn? Spurðu efasemdarmennirnir.
Að sjálfsögðu! Hrópuðu hinir frelsuðu, þangað
til öll þekkingin sem notuð var til að murka lífið
úr milljónum ungra manna í heimsstyrjöldinni
fyrri gerði slíkar raddir hjáróma.
Alþýðublaðsmynd / Einar Ólason
Sjálfbær þróun þar sem hver kynslóð skilar jörðinni
ekki í verra ástandi en hún tók við henni.
„Hugmyndina um sjálfbœra þróun má ekki nota til að slá slöku við í umhveifis-
málum. Fyrst efiiahagslíf og umhvetfisvernd eru ekki í eðli sínu andstœður má
ekki álykta sem svo að allt sé á góðu róli. Frumleika og árœðni þarftil að að-
laga efnahagslíf og samfélagið allt að kröfum sjálfbœrrar þróunar. Það er eitt
mikilvœgasta úrlausnarefni nœstu ára. Því er mikilvœgt að skammsýni og
þröngir sérhagsmunir ráði ekkiferðinni í stjórnmálum. - Komandi kynslóðir
eiga annað og betra skilið. “
Tími auðmýktarinnar
rennur upp að nýju
Voru þá framfarimar hjóm
eitt? Varla. Trúin á endalaus-
an hagvöxt og aukna „vel-
ferð“ voru áfram kjaminn í
framfaratrú Vesturlandabúa
þangað til nokkrir eyðimerk-
urbúar við Persaflóa skrúfuðu
fyrir olíuútflutning til Vestur-
landa og hækkuðu síðan olíu-
verð að eigin geðþótta eftir
stríð við Israel árið 1973.
Hinn hrokafulli Vesturlanda-
búi vaknaði af Þymirósar-
svefni. Þeir, sem áður voru
taldir sérvitringar og spáðu
endimörkum vaxtarins urðu
nú vinsælastir spámanna.
Auðlindir jarðarinnar em tak-
markaðar og fólki fjölgar ört;
neyslu- og sóunarmenning
Vesturlanda er því vfsasti
vegurinn til glötunar jarðar-
búa. Efasemdarmennimir
fengu byr undir báða vængi:
Höfum við gengið til góðs
götuna fram eftir veg? Vom
framfarimar raunvemlega
framfarir? í kjölfarið fylgdi
vakning á Vesturlöndum.
Samtök umhverfisverndar-
manna urðu stærstu fjölda-
samtök almennings og stjóm-
málaflokkar græningja fengu
víða mikinn hljómgmnn. Vit-
und manna um mengun sem
alþjóðlegt vandamál gerði
málið enn brýnna. Hafði
maðurinn í hroka sínum og
skynsemi gengið of langt?
Augljóslega. Tími auðmýkt-
arinnar var mnninn upp að
nýju. Maðurinn skyldi lúta
höfði gagnvart móður náttúru
og viðurkenna takmörk sín:
Mannskepnan er hluti af nátl-
úrunni en ekki yfir hana haf-
in. Engin tækni fær breytt
þeirri staðreynd.
Sjálfbær þróun er nýr
skilningur á framförum
Þessi lífssýn þarf þó ekki
að leiða til svartsýni eða van-
trúar á gelu mannsins til að
skapa sér lífvænlega framtíð á
jörðinni. Þvert á móti: Þettaer
nýr gmndvöllur fyrir firam-
faratrú ntannsins. Markmiðið
er að ná sátt við náttúmna og
aðra menn sem byggja jörð-
ina, en ana ekki áfram í skeyt-
ingarleysi um öll verðmæti
neina hagvöxt og hugsunar-
lausri einsýni á eigin velferð.
Hagvöxtur sem leiðir til var-
anlegra náttúmspjalla og
mengunar er ekki framfarir;
rányrkja á auðlindum jarðar
er ekki aukning á velferð,
heldur sjálfskaparvíti. Hug-
myndin um sjálfbæra þróun
er nýr skilningur á framför-
um. Kjami málsins er að
skilja muninn á hugtökunum
vöxtur og þróun. Vöxtur er
aukning án tillits til afleið-
inga. Hagvöxt má mæla sem
aukningu á þjóðartekjum, en
inn í þá tölu er ekki reiknaður
kostnaður eða skaði sem
verður á umhverfinu. Islend-
ingar gætu til dæmis veitt
meiri fisk og aukið þannig
tekjur sínar, en valdið með
því varanlegum skaða á fiski-
stofnum. Hugtakinu þróun er
ætlað að ntæla kostnaðinn
ekki síður en tekjumar. Sjálf-
bær er því sú þróun sem „ber
sig uppi sjálf', það er étur
ekki upp auðlindir og náttúm-
gæði frá því sem fyrir var.
Hugtakið sjálfbær þróun varð
fyrst almennt notað eftir
skýrslu Sameinuðu þjóðanna,
Sameiginleg framtíð vor
(1987), sem unnin var undir
forystu forsætisráðherra Nor-
egs, Gro Harlem Bmndtland.
Þar er sjálfbær þróun skil-
greind á eftirfarandi hátt:
Sjálfbær þróun þar sem hver
kynslóð skilar jörðinni ekki í
verra ástandi en hún tók við
henni. Krafan um sjálfbæra
þróun er því að öðmm þræði
siðferðileg: Okkur ber skylda
til að hugsa um komandi kyn-
slóðir ekki síður en okkur
sjálf. Komandi kynslóðir geta
ekki talað fyrir sig, né hafa
þær atkvæðisrétt í kosning-
um. Við verðum því að eiga
það við samvisku okkar hvort
við göngum á rétt þeirra.
Hagvöxtur og
umhverfís-
vernd eru ekki
andstæður
Sjálfbær þróun gerir kröfur
til samþættinga efnahagsmála
og umhverfismála. Hagvöxt-
ur og umhverfisvemd em því
ekki ósættanlegar andstæður
eins og oft er látið í veðri
vaka. Það er einnig algengur
misskilningur að markaðs-
hagkerfi og umhverfisvemd
séu andstæður. Nútíma um-
hverfisvemd notar efnahags-
leg stjómtæki í ríkum mæli.
Mengunarskattar eru dæmi
um þetta. Hægt er að leggja
skatta á til dæmis útblástur
lofttegunda sem valda gróð-
urhúsaáhrifum og draga
þannig úr mengun. Án nokk-
urs efa munu öll ríki á Vestur-
löndum taka upp umhverfis-
skatta og umhverfisgjöld í
ríkum mæli á næstu ámm.
Það er þegar til lengri tíma lit-
ið lang hagkvæmasta og öfl-
ugasta leiðin til að aðlaga þró-
uð hagkerfi að kröfum sjálf-
bærrar þróunar. Það er tím-
anna tákn að OECD (Efna-
hags- og framfarastofnun
Evrópu) sem hingað til hefur
fyrst og fremst sinnt efna-
hagsmálum, skuli nú sinna
umhverfismálum af krafti.
Viða um lönd leita menn nú
leiða til að mæla sjálfbæra
þróun á svipaðan hátt og hag-
vöxtur er mældur í dag. Þó að
slíkur mælikvarði sé í eðli
sínu varasamur og takmark-
aður, þá myndi tilvist hans
draga úr þröngsýni margra
stjómmálamanna. Enginn
kæmist upp með aðra eins vit-
leysu og að halda því fram að
það sé eitt hvað þorskurinn
þoli og annað sem íslenska
þjóðin þoli!
Höfum ekki efni á
að slá slöku við
Islendingar búa við minni
umhverfisspjöll vegna iðnað-
ar en flestar aðrar þjóðir. Við
höfum þó engin efni á að slá
slöku við í umhverfismálum.
Meðferð okkar á auðlindunt
lands og sjávar er Iangt frá því
að vera til fyrirmyndar eins
og ofbeit og ofveiði sýna okk-
ur fram á. Sjálfbær þróun
landbúnaðar og sjávarútvegs
er grundvallarkrafa. Meðferð
sorps og skolps hefur verið f
mesta ólagi, þó mikið hafi
áunnist á síðustu ámm. Við
þurfum að auka notkun hag-
rænna stjómtækja verulega.
Skilagjald á gosdrykkjaum-
búðir sýna okkur svart á hvítu
hver árangurinn af slíku getur
orðið. Einstæð náttúra lands-
ins er auðlind sem okkur ber
að vemda sérstaklega fyrir
okkur sjálf og komandi kyn-
slóðir. Þjónusta við ferða-
menn er einnig drjúg tekju-
lind og vaxandi atvinnuvegur.
Aukning á sérstökum frið-
löndum og ijölgun þjóðgarða
er nauðsynleg til að vemda
þessar perlur landsins og
verður á næstunni gert veru-
legt átak svo um munar í þeim
efnum. Við þurfum einnig að
hugsa okkar gang varðandi
umgengni á friðuðum svæð-
um og fjármögnun á rekstri
þeirra og viðhaldi. Ferða-
mannaþjónusta eins og aðrar
atvinnugreinar verður að vera
sjálfbær og skaða ekki auð-
lindina sem hún lifir á. Það er
því höfuðnauðsyn fyrir nátt-
úmvemd í landinu að leita
allra leiða til að fá aukið íjár-
magn til eftirlits og uppbygg-
ingar á friðuðum svæðum.
Aukin gjaldtaka af ferða-
mönnum er ekki útilokuð í
þeim tilgangi.
Aðlögun að kröfum
sjálfbærrar þróunar
Hugntyndina um sjálfbæra
þróun má ekki nota til að slá
slöku við í umhverfismálum.
Fyrst efnahagslíf og umhverf-
isvemd em ekki í eðli sínu
andstæður má ekki álykta
sem svo að allt sé á góðu róli.
Fmmleika og áræðni þarf til
að aðlaga efnahagslíf og sam-
félagið allt að kröfurn sjálf-
bærrar þróunar. Það er eitt
mikilvægasta úrlausnarefni
næstu ára. Því er mikilvægt
að skammsýni og þröngir sér-
hagsmunir ráði ekki ferðinni í
stjómmálum. - Komandi
kynslóðir eiga annað og betra
skilið.
Höfundur er aðstoðarmaður
umhverfisráðherra.