Alþýðublaðið - 31.12.1993, Blaðsíða 5

Föstudagur 31. desember 1993
ALÞÝÐUBLAÐIÐ 5
„HIN NÝJA SJÁLFSTÆÐIBARÁTTA“ - JÓN BALDVIN HANNIBALSSON SKRIFAR
6. KRAFTAVERK(IR)?
Þegar við freistum þess að meta arfleifð genginna kynslóða
eða hugleiðum afrek og mistök endurreisnarmanna lýðveldis-
ins, er oft auðveldara að virða það fyrir sér með augum útlend-
ingsins.
Árið 1988 kom hingað í heimsókn valinn hópur þingmanna
sem áttu sæti í fjárlagnefnd neðri deildar breska þingsins.
Aldrei þessu vant gafst þeim einhver tími til skoðunarferða um
landið, áður en þeir fengu tækifæri til að bera saman bækur
sínar við innlenda starfsbræður og systur.
Sá sem hafði orð fyrir nefndarmönnum var íhaldsþingmað-
ur úr einu af úthverfúm Lundúnarborgar. Kjördæmi hans taldi
um 300 þúsund manns. Það var einhvers konar sambland af
vantrú, ergelsi og aðdáun í röddinni um leið og hann lét spum-
ingunum rigna yfir mig. Ræða hans var eitthvað á þessa leið:
Ég er búin að fara norður, austur og suður um þetta eyland
ykkar. Ég geri mér grein fyrir því að það er á stærð við England
og Wales. En miklu harðbýlla land, hijóstugra, erfiðaðra yfir-
ferðar, óhagkvæmara og dýrara til búsetu. Ég er búin að sjá
stórvirkjanir og orkuflutningsnet þvers og kmss um landið.
Mér er sagt að þið hafið 120 hafnir. Ég veit þið bjóðið upp á
ókeypis skólavist ffá bamaskóla til háskóla og styrkið nem-
endur til náms í dýmstu háskólum heims. Þið hafið fullkomn-
ustu sjúkrahús og heilbrigðisþjónustu sem ég hef séð - allt
ókeypis.
Mér sýnist þið búa við miklu betri lífskjör en við Bretar, og
stýrðum við þó heimsveldi þar sem sólin settist aldrei. Ég sé
það á húsakosti almennings, bflaflotanum og þetta er staðfest
af tölum, sem ég hef fyrir framan mig, um þjóðartekjur á
mann, um heimilistækjaeign, um ferðalög o.s.frv.
Svo er mér sagt að þið hafið um 4 þúsund fiskimenn á þorsk-
veiðum, sem standa undir þessu öllu saman. Þér hafið sjálfir
búið í Skotlandi og lært hagfræði þar, hr. íjármálaráðherra
(þetta var árið 1988): Verið nú svo elskulegir að útskýra fyrir
mér, hvemig svona nokkuð getur gengið upp. Ég þarf ekki að
útskýra fyrir yður að 300 þúsund manns í mínu kjördæmi geta
ekki einu sinni staðið undir einu sjúkrahúsi, hvað þá meir. En
4 þúsund fiskimenn, guð minn góður, þetta er ekki hægt. I
Biblíunni er að vísu einhver ýkjusaga um að Kristur hafi mett-
að fimm þúsund af einum fiski. Ég trúði því nú mátulega á
sinni tíð. En þetta hlýtur að vera eitthvað svipað. Eða kunnið
þér nokkra skynsamlega skýringu á þessu fyrirbæri, hr. fjár-
málaráðherra?
Ég viðurkenni að mér vafðist tunga um tönn að útskýra hið
íslenska kraftaverk fyrir þessum efasemda-Tómasi breska
íhaldsins. Ég fór með ræðuna um auðug fiskimið (þetta var
1988), dugnað fólksins, langan vinnudag - og miklar skuldir.
Við væmm að bæta okkur upp margra alda stöðnun; eftir
fyrstu þúsund árin hefði ekki verið uppistandandi eitt mann-
helt mannvirki í landinu. Bretland með allar sínar glæstu hall-
ir og kastala aftan úr sögulegri fortíð þyrfti nú minna fyrir sig
að leggja. Við þyrftum að bæta okkur upp þúsund ár í einum
grænum - og þess vegna væri þetta mikið upp á krít.
íhaldsmaðurinn breski bandaði frá sér hendinni til marks um
að útskýringar mínar hefðu lítinn sannfæringarmátt. Ég heyri á
yður að þér hafið lært hrafl í hagfræði, en bresk hagfræði dug-
ar ekki til að útskýra kraftaverk (miracles). Hann fór af mínum
fundi engu nær og jafn vantrúaður og hann kom.
7. AÐ LÁTA BÖRNIN BORGA REIKNINGINN
Nú er ekki laust við að vantrú og efasemdir um að þetta sé
hægt sæki að okkur sjálfum. Auðuppspretta þorsksins er ekki
eins árviss og óþrjótandi og áður var. Við horfum til annarra
þjóða og þjóðarbrota, sem eiga lífsafkomu sína undir sjávar-
fangi eins og við, og sjáum að þegar nytjastofnamir bresta,
brestur samfélagið sem á þeim hvflir.
Okkur hefur mistekist að renna fleiri stoðum undir þjóðar-
búskap okkar. Utlendingamir sem áttu að sitja um hvert tæki-
færi til að eignast hlutdeild í orkulindum okkar, hafa látið bíða
eftir sér. ísland er að verða eina landið í Evrópu, sem erlendir
fjárfestar sýna lítinn sem engan áhuga. Landið er ekki eins
hemaðarlega mikilvægt og það var á dögum kalda stríðsins.
Það getur jafnvel farið svo innan tíðar að við verðum sjálfir að
kosta nokkm til að verja okkar eigið fullveldi.
En í stað þess að laga útgjöld okkar að minnkandi tekjum
(sjá línurit og skýringar annars staðar í blaðinu) höfum við
viljað trúa því að þetta myndi bjargast. Við höfum því í lengstu
lög forðast að lækka útgjöldin, þrátt fyrir sjö ára samdráttar-
skeið, og í staðinn tekið þann kost að slá lán fyrir eyðslu okk-
ar. Tuttugu og tvær milljónir á dag alla daga ársins, í erlendum
lánum síðan xxxx til þessa dags.
A næsta ári, þegar við fögnum hálfrar aldar afmæli lýðveld-
isins, er svo fyrir okkur komið að erlendir íjármagnseigendur
munu fá í sinn hlut stærri sneið af þjóðartekjum okkar en við
verjum á sama ári til heilbrigðis- og tryggingamála (til sjúkra-
og lífeyristrygginga og reksturs allra sjúkrahúsa og heilsu-
gæslustofnana í landinu). Þetta em 51 þús. milljónir króna sem
steyma munu út úr landinu í erlendum gjaldeyri í formi vaxta
og afborgana af áður teknum lánum. Bara að þessum lánum
hefði verið varið í arðbærar fjárfestingar, sem skiluðu nægum
arði til að standa undir afborgununum. En því er ekki að heilsa.
Mynd 3.
180,00
160,00 •
140,00
120,00 - —■— Einkaneysla
100,00 ' « —■ Samneysla
80,00 —■— Fjárfesting
60,00 —0— QDP
40,00 20,00 0JB 1980=100 hlutfallsleg breyting
SOOOCOOOCOCOCOOOMOOO.O'g'g'g'
Mynd þessi sýnir þróun helstu hagstærða á árunum frá 1980. Athygli vekur að raunneyslan (kaup hins opinbera á vörum og þjónustu) fer hlutfallslega hækkandi allan tímann meðan aðrar stærðir ýmist standa í stað eða dragast saman. Einkum er athyglisverð þróun fjárfestinga frá 1987 og þó sérstaklcga frá 1991.
Pólitík á Norðurlöndum snýst enn um öxulinn
hœgri/vinstri. Pólitík á Islandi er allt öðru vísi;
hán snýst um öxulinn fram/aftur. Alþýðuflokk-
urinn og hluti Sjálfstœðisflokksins snýrfram...
Afborganir og vextir aferlendum skuldum okk-
ar munu á nœsta ári nema hœrri upphœð en
samsvarar hráefnisverði upp úr sjó alls afla á ís-
landsmiðum á síðastliðnu fiskveiðiári. Þegar
efnahagsbatinn loksins birtist verður drjúgur
hluti hans veðsettur erlendum lánadrottnum...
Þegar svona er komið fjárhagslegum högum
lýðveldisins er stjórnmálabaráttan í reynd ekki
lengur hversdagsleg hagsmunatogstreita - held-
ur ný sjálfstœðisbarátta.
Mynd 4.
Á þessari mynd sést þróun erlendra skulda sem hlutfall af vergri landsframleiðslu. Við
sjáum að hlutfaU þetta hefiir vaxið úr 30% árið 1980 í 67% árið 1994.
Greiðslubyrðin af skuldunum hefur vaxið úr 12% 1980 í 36% 1994.
Að svo miklu leyti sem þessi lán hafa ekki farið í hreina eyðslu
(samneyslu á vegum hins opinbera eða einkaneyslu) þá var
þeim varið í fjárfestingar, sem flestar hafa bmgðist og engum
arði munu skila.
En nú er komið að skuldadögum. Afborganir og vextir á
næsta ári munu nema hærri upphæð en samsvarar hráefnis-
verði upp úr sjó alls afla af Islandsmiðum á fiskveiðiárinu
1992 - 1993. Við munum á næsta ári greiða 16.5 milljarða
króna í eina saman vexti til útlendra lánardrottna. Til saman-
burðar má geta þess að menntamálaráðuneytið hefur sömu
upphæð til ráðstöfunar til stofnframkvæmda og reksturs við
alla gmnnskóla, framhaldsskóla, sérskóla og háskóla, og til
vísindarannsókna og framlaga til menningar- og lista. Og af
því að við munum á næstunni ganga til sveitarstjórnarkosn-
inga má geta þess, að heildartekjur Reykjavíkurborgar á síð-
asta ári hefðu hvergi nærri hrokkið fyrir vöxtunum einum sam-
an af erlendum skuldum okkar.
Hér hefur áður verið vikið af norrænum uppmna okkar. Með
vísun til þess sakar ekki að geta þess að á næsta ári munu
Norðmenn fagna því á þjóðhátíðardaginn sinn, 17. maí, að þá
verður Noregur í fyrsta sinn á eftirstríðstímanum skuldlaus
með öllu við útlönd. Hin unga og upprennandi kynslóð íslend-
inga annars vegar og Norðmanna hins vegar mun því standa
ójafnt að vígi í kapphlaupinu um lífsgæðin á næstu öld. Hin
ungi Islendingur mun þurfa að veija bróðurpartinum af gjald-
eyristekjum sínum fyrir útflutning til að borga vexti og afborg-
angir af eyðslu foreldra sinna; Norðmaðurinn ungi getur varið
öllu sínu aflafé til að búa í haginn fyrir sig og sína. Þar er ólflcu
saman að jafna.
8. HIN NÝJA SJÁLFSTÆÐISBARÁTTA
Sagan segir að fréttamaður nokkur náði að króa af einhvem
Islandsbersa útgerðarsögunnar og spurði hvemig reksturinn
gengi. Islandsbersi var mikill á velli og aðsópsmikill og svar-
aði að bragði að allt væri í uppgangi og umsvif mikil; rekstur-
inn gengi því í alla staði ágætlega - nema bara fjárhagslega.
Með eftirgangsmunum varð hann loks að viðurkenna að Ijár-
hagslega væri reksturinn eiginlega í skötulíki.
Það er óneitanlega margt sameinginlegt með íslandsbersan-
um í þessari sögu og hinu unga lýðveldi: Umsvifin hafa verið
mikil og miklu hefur verið komið í verk. Það hefur verið látið
vaða á súðum, og fjárhagshliðin er eftir því. Þegar svona er
komið fjármálum hins unga lýðveldis fær stjómmálabaráttan
aðra merkingu en þegar minna er í húfi. Hún er ekki lengur
venjuleg hagsmunatogstreita um styrki og framlög til þessa
hóps eða hins, í þetta verkefnið eða hitt. Við emm komin að
endimörkum vaxtar varðandi nýtingu nytjastofna, a.m.k. um
sinn; við emm komin að endimörkum vaxtar að því er varðar
skattheimtu á almenning, sem á undanfömum ámm hefur orð-
ið að sætta sig við rýmandi tekjumöguleika og versnandi af-
komu; og við emm komin á hættusvæði varðandi erlenda
skuldasöfnun.
Fram hjá þessum staðreyndum komust við ekki með skmmi
og vífilengjum. Við verðum að horfast í augu við þessar stað-
reyndir og hegða okkar í samræmi við þær. Þegar svona er
komið er stjómmálabaráttan í reynd orðin að nýrri sjálfstæðis-
baráttu. Sannast hér enn hið fomkveðna að stundum er vanda-
samara að gæta fengins fjár en afla þess. Við þessar kringum-
stæður er aðhaldsstefna og raunsæi í ríkisijármálum hluti sjálf-
stæðisbaráttunnar; stöðvun erlendrar skuldasöfnunar er hin
nýja sjálfstæðisbarátta. f þessu samhengi er staðfesting EES-
samningsins hluti af sjálfstæðisbaráttu sjávarútvegsþjóðar,
sem er lífsnauðsyn að tryggja sjávarafurðum sínum tollfijáls-
an aðgang að þeim markaði, sem tekur við 3/4 af útflutning-
svömm okkar.
Það er athyglisvert að þeir sem beija sér á bijóst að hætti
faríseanna forðum og hafa einna hæst um ættrækni sína og
þjóðemisást em yfirleitt þeir hinir sömu og snúist hafa hvað
hatrammlegast gegn núverandi ríkisstjóm fyrir aðhaldssemi
og spamað í ríkisíjármálum. Og gert í leiðinni hróp að þeim
sem gætt hafa hagsmuna þjóðarinnar í samningum um frí-
verslun, hvort heldur þeir em kenndir við EES eða GATT.
Þannig skirrast virkisbúar fortíðarinnar ekki við að gera hróp
að hinum, sem eiga sér þann metnað að ísland haldi hlut sín-
um meðal þjóða og dagi ekki uppi sem fomminjasafn úr ala-
faraleið.
Það er því ekki allt sem sýnist í stjómmálabaráttu hins unga
lýðveldis á seinasta áratug aldarinnar. Nú reynir á hina ungu
kynslóð, hvar hún muni skipa sér í sveit. Um brautryðjendur
lýðveldsins verður sagt, að þeir gerðu allt af engu. Unga kyn-
slóðin, hin best menntaða í sögu þjóðarinnar, getur ekki látið
það um sig spyijast, að hún geri allt að engu.
Það er ekki nokkur minnsta ástæða til að leggjast í hugarvfl
eða bölmóð, sem lamar baráttuþrek og sigurvilja fyrirfram.
Þvert á móti. Erfiðleikamir era til þess að sigrast á þeim. Og
það er ekki í meðlætinu heldur í mótlætinu, sem manninn skal
reyna. Er þetta ekki sú þrekraun, sem unga kynslóðin í landinu
verður að vinna, til þess að sanna dug sinn og trúnað við sjálfa
sig, land og þjóð?
Ég fæ því ekki betur séð en að sagan af Eggja-Grími eigi
brýnt erindi við okkur öll, sem nú stöndum frammi fyrir þess-
um vanda. „Auk þess er minnstur skaðinn að Grími“, sagði
faðirinn, af fullkomnu vægðarleysi þess, sem hafði lært það af
harðri lífsbaráttu, að það eitt gildir að duga eða drepast.
„Þessi orð föðurins brenndu sig inn í vitund unglingsins.
Aldrei framar skyldi hann biðjast vægðar af nokkmm manni.
Við sólampprás seig hann í bjargið og stóðst þá manndóms-
raun, þótt með lífið í lúkunum væri. Við getum ímyndað okk-
ur, hvemig unglingnum var innanbrjósts, með þrítugt bjargið,
stórgrýtta urðina og svarrandi Atlantshafið í öllu sínu veldi við
fætur sér. En lífsbjörg íjölskyldunnar og karlmannsheiður hans
var að veði. Eflir þessa þrekraun þurfti Eggja-Grímur aldrei
framar að biðja sér vægðar. Það orð fór af honum um alla Vest-
firði, að hann væri mesti sigmaður þeirra bræðra“.
Ég óska öllum íslendingum farsæls komandi árs. íslenskum
jafnaðarmönnum flyt ég baráttukveðjur á komandi kosninga-
ári með lögeggjan að duga nú vel góðum málstað.
Reykjavík, 30. desember, 1993.
Jótt Baldvin Hannibalsson,
formaður Ælþýðuflokksins —
jafnaðarmannaflokks íslands.