Alþýðublaðið - 03.03.1994, Blaðsíða 5

Fimmtudagur 3. mars 1994
BÆKUR
ALÞÝÐUBLAÐIÐ 5
FORLAGIÐ hefur geílð út bókina „f
IÍLÍÐU OG STRÍÐU - bókin um ástina og
hjónabandið“ eftir VALGERÐI KATRÍNU
JÓNSDÓTTUR. Höfundur bókarinnar er
þjóðfélagsfræðingur að mennt og hefur lok-
ið kennsluréttindum. Á námsárunum vann
hún ásamt fleirum að gerð útvarpsþátta um
jafnréttis- og skólamál. Valgerður Katrín
hefur gengt fjölmörgum störfum, verið upp-
eldisfulltrúi, félagsmálafulltrúi og flug-
freyja, svo dæmi séu tekin. Undanfarin ár
hefur hún verið í blaðamennsku, lengst af á
Morgunblaðinu en auk þess hefur hún skrif-
að fjölda tímaritsgreina og um tíma var hún
fréttamaður á Stöð 2. Þá var Valgerður
Katrín framkvæmdastjóri landssöfnunar
Kvennaathvarfs 1992. Hún er tvígift og á
son frá fyrra hjónabandi.
í bókarkynningu Forlagsins segir:
„Hjónabandið er nánasta samband tveggja
einstaklinga, hornsteinn fjölskyldunnar, og
fjölskyldan er hornsteinn samfélagsins. En
við vitum Iítið um þennan hyrningastein og
hvað samfélagið gerir í rauninni litlar kröf-
ur til þeirra sem láta innsigla samband sitt
með hjónavígslunni.
Þessi bók er þess vegna ætluð þeim sem
eru að leita sér að lífsförunaut, og einnig
þeim sem hafa fundið förunautinn en eru
enn að leita hamingjunnar með honum. Hér
er fjallað um makaval, þroskaða og óþrosk-
aða ást, réttarstöðu hjónabandsins, brúð-
kaup og brúðkaupssiði, ólíka menningu
kvenna og karla og leitina að jafnrétti í
hjónabandi.
En erfiðleikarnir eru margvíslegir og því
er í bókinni fjallað á nærfærinn hátt um þau
margvíslegu vandamál sem mæta öllum
hjónum á lífsleiðinni og bent á leiðir til að
leysa þau og gera gott hjónaband betra. Því
ef manneskjunum tekst að lifa náið saman
um árabil, í eindrægni og kærleika, þá er
heimurinn vissulega framtíð fyrir sér.“
Hér á eftir fara tveir kaflar úr bókinni:
fið stilla saman strengi
Þegar i'ólk byrjar að búa saman eru ótal atriði í
hinu daglega lífi sem þarf að ná samkomulagi um.
Annar makinn er ef tií vill morgunsvæfur, en hinn
kvöldsvæfur. Annað hjónanna sefur við opinn
glugga en hitt við lokaðan. Bæði vilja fara í bað á
morgnana á sama tíma. Annað hjónanna er sam-
kvæmisljón en hitt er bókaormur. Þar að auki hefur
annað hjónanna eða bæði einhverja kæki sem fara í
taugamar á hinu. Ýmsir erfiðleikar kunna að vera í
samlífi hjóna þótt ekki sé tekist á við þá. Æskilegra
er að glíma við þann ágreining sem upp kemur og
vinna úr honum sem fyrst því annars er hætt við að
allt safnist saman í undirvitundinni og brjótist út með
einum eða öðrurn hætti. Stundum koma slík útbrot í
kjölfar vandamála sem bömin eiga við að etja, þegar
þau flytja að heiman eða ef íjölskyldan verður fyrir
áfalli.
Það slanda tvær Ijölskyldur að þeim tveimur
manneskjum sem ákveða að binda trúss sitt saman.
Fjölskyldubönd em sterkari á íslandi en víðast hvar í
nágrannalöndunum, bæði vegna fámennis og land-
fræðilegrar nálægðar manna þar sem ríflega helnt-
ingur þjóðarinnar býr á tiltölulega litlu og afntörk-
uðu landsvæði. Víða erlendis Ilytur ungt fólk hins
vegar snemma að heiman, býr á heimavistarskólum
meðan það er í framhaldsnámi og kemur sjaldan
heint í foreldrahús eftir það nema á stórhátíðum. I
surnunt tilfellum vilja foreldrar ekki sleppa foreldra-
hlutverkinu löngu eftir að börnin em flutt að heiman.
Kona nokkur á fertugsaldri hefur þessa sögu að
segja:
„Tengdamamma er óþolandi ráðrík. Þegar hún
hefur komið í mat til okkar, þarf hún yfirleitt alltaf að
segja mér hvemig hún búi til matinn. Því næst geng-
ur hún að matarborðinu og segir mér hvernig henni
finnist best að leggja á borðið og breytir á þann hátt
VALGERÐUR KATRÍN JÓNSDÓTTIR, höfundur
„í blíðu og stríðu“.
Ljósmynd: Jón Fjömir
sem henni hentar. En ekki nóg með það, heldur
gengur hún um og stillir upp húsmununum eins og
hún vill að þeir séu og vökvar blómin, segir að þau
séu hvort eð er öll að drepast hjá mér.“
Og kona á fimmtugsaldri lýsir svipuðu vandamáli
með þessum orðum:
„Tengdapabbi er alveg að gera út af við mig.
Hann er mjög frekur persónuleiki og vill ráða yfir
sinni fjölskyldu, tengdabömum og barnabömum.
Hann ræður þó ekkert yfir mér og því þarf hann að
sýna lítilsvirðingu sína sem felst meðal annars í því
að hann fer aldrei inn á bað öðmvísi en að alls sé þar
útmigið á eftir. Ég hef látið manninn minn um að
þrífa baðherbergið eftir að tengdapabbi kemur í
heimsókn, því ekki fæst hann til að þrífa upp eftir sig
sjálfur."
Ý msir erfiðleikar skjóta upp kollinunt þegar böm-
in koma til sögunnar. Fram til þessa hafa hjónin get-
að farið eigin leiðir, en nú verður annað þeirra að
annast börnin og það veldur oft togslrcitu milli
þein'a. íslensk hjón eignast nú að meðaltali færri
börn en áður. Á tímum getnaðarvama er hægt að
skipuleggja barneignir og flestir gera það. Samt er
algengt að kornungt fólk eignist börn hér á landi, og
á landsbyggðinni virðast foreldrar jafnvel ennþá
yngri en í Reykjavík. Flestir myndu telja að æskileg-
ast væri að fresta bameignum þar til hjón hafa
hreiðrað bærilega um sig, eignast húsnæði og lokið
námi. Samt reyna mjög margir að sinna öllu þessu í
senn og eykur það mjög álag á slíka foreldra. En
samfélagið hvetur einnig til þessa eins og eftirfar-
andi dæmi 25 ára tveggja bama rnóður í lögfræði-
námi sýnir, en hún býr á hjónagörðum með eigin-
manni og bömum:
„Það er ntiklu auðveldara að eignast böm meðan
maður er í námi. Við getum fengið inni á bamaheim-
ili fyrir börnin núna, en það fáum við ekki þegar við
höfum lokið námi. Vinnutími okkar er líka sveigjan-
legri en hann verður þegar við sækjum út á vinnu-
markaðinn og það er betra fyrir okkur að skiptast á
að vera heima þegar bömin eru veik.“
Báðir foreldrar taka meiri og jafnari þátt í umönn-
un barna sinna en áður tíðkaðist. Margir feður em nú
á tímum viðstaddir fæðingu barna sinna en áður fyrr
vom feður gerðir brottrækir af fæðingarstað er kon-
ur fóm til að fæða á sjúkrahúsum. Þeir karlmenn,
sem hafa verið viðstaddir fæðingu bama sinna,
ininnast hennar gjaman sem einhverrar stærstu
stundar í lífi sínu. 27 ára gamall faðir segir svo frá:
„Ég get ekki sagt annað en ég hafi verið hálfkvíð-
inn þegar ég hafði tekið þá ákvörðun að vera við-
staddur fæðingu eldri sonar okkar. En þetta var stór-
kostleg stund, alveg ógleymanleg. Því miður gat ég
ekki verið viðstaddur fæðingu yngri sonarins vegna
vinnu minnar, en í það skiptið var á harðákveðinn í
að vera við fæðinguna ef ég gæti.“
Það treystir fjölskylduböndin að feður taki þátt í
umönnun bama sinna og séu ntikið með konum sfn-
unt á meðgöngutímanum þegar þær þurfa á stuðn-
ingi að halda. Sumar konur hafa sagt að því ntiður
hafi börn þeirra ekki eignast föður fyrr en þær skildu
við ntenn sína, þvt að þá hafi þeir þurft að sinna þeim
að minnsta kosti einaog einahelgi. Nú á dögum taka
ungir feður mun virkari þátt í utnönnun barna sinna
en áður fyrr, þeir vakna til þeirra unt nætur, skipta á
þeim, baða þau, fara með þau til læknis og fleira þess
háttar sem áður var svo til eingöngu í verkahring
kvenna.
Við uppeldi bamanna er ntjög mikilvægt að þau
fái að vaxa og þroskast í samræmi við eiginleika sína
en mótist ekki alfarið af vilja foreldranna. Hjón em
oft ósammála varðandi uppeldisaðferðir og þá er
æskilegt að þau komi sér saman unt að bregðast eins
við þannig að bamið alist ekki upp við að fá já frá
móðurinni og nei frá föðumum eða öfugt. Barni líð-
ur best þar sem foreldrar em samtaka og sjálfum sér
samkvæmir og sýna barninu hlýju og hreinskilni.
Stundum er sagt að hjón hafi ákveðið að eignast
bam til að bjarga hjónabandinu. Barn bjargar hins
vegar aldrei sambandi, því tilkomu nýtrar rnann-
eskju í heinrinn fylgja ýmsir erfiðleikar sem er ekki
hægt að leggja á veikar herðar ungbarns. Stundum
ákveður fólk að ganga í hjónaband vegna þess að
það hefur eignast bam saman. Sú staðreynd kann að
verða til þess að annað foreldrið eða bæði bera nei-
kvæðar tilfinningar í garð bamsins, og út' þeirn þatf
að leysa svo það skaði ekki bamið. Fæðing fyrsta
bams hefur oft orðið til þess að faðirinn fyllist af-
brýðisemi, einkum ef hann fær ekki að taka þátt í
þessum mikilvægu straumhvörfum í lífi fjölskyld-
unnar. Þá lifir sú goðsögn góðu lífi að bameignir
leysi geðræn vandamál meðal kvenna. Staðreyndim-
ar segja þó aðrar sögu. Þannig komst sænski geð-
læknitinn, Ake Nilsson, að raun um það að um
helmingur kvenna sem hann athugaði fann tii auk-
inna geðrænna óþæginda innan tveggja mánaða frá
bamsburði og 18% þeirra áttu greinilega við geðræn
veikindi að stríða.
Þrjú erfiðleikatimabil
hjónabandsins
Gordon Johnson geðlæknir telur að í hjónaband-
inu sé einkum um þrjú erfiðleikatímabil að ræða.
Fyrsta tímabilið segir hann að séu fyrstu fimm árin,
einkunt þó þriðja og ljórða árið, en þriðjungur hjóna-
skilnaða verður á því tímabili. Sumir sérfræðingar
telja að aðalástæðan sé afstaða karlmannsins til
hjónabandsins. Hann gangi í hjónaband til að fá kyn-
ferðislegum hvötum sínum fullnægt, en taki ekki
tneð í reikninginn að þeir tímar renni upp við bams-
burð þegar honum finnst hann afskiptur og konan
uppteknari af nýfæddu bami en honunt. Þessir eiTtð-
leikar reynast mörgu ungu fólki um megn og leiða til
skilnaða, en árekstrar sem þessir eru mjög eðlilegir
þegar karl og kona eru að finna hvort annað og bind-
ast traustari böndum. En persónuleiki þeitra þroskast
ef þau komast yfir þetta tímabil.
Næsta erfiðleikatfmabil hefur verið kallað „fjórtán
ára kreppan" að sögn Johnsons og er nátengd aldri
hjónanna. Flest hjóna em þá um 35-40 ára og þá
bytja öldrunarbreytingar Ukamans að gera vart við
sig. Oft er hjónabandið komið í fastar skorður og
kynlífið tilbreytingarlaust. Bömin em að fjarlægjast
móður sína og hún þarf að takast á við ný viðfangs-
efni. I suntum tilvikum eignast hjónin bam til við-
bótar, en það dugar þó oft ekki til að treysta sam-
I B L I i U
O Q S: T R I & U
bú/iin tuu úsliita o" hjátuibatu/U)
BÓKARKÁPA „íblíðu og stríðu“.
Ljósmynd: Sigurgeir Sigurjónsson. Hönnun: Jón Ásgeir Hreinsson.
Bókina prýðir einnig fjöldi mynda eftir Báru Kristinsdóttur.
bandið. Oft endar þetta tímabil með skilnaði, konan
verður veik fyrir mönnum setn sýna henni meiri
áhuga .en eiginmaðurinn, mönnum sem er á aldrin-
um 50-55 ára og eru sjálfir að ganga í gegnum næsta
erfiðleikatímabil hjónabandsins. En erfiðleika þessa
tímabils er hægt að yfirvinna með því að endumýja
hjónabandið. Mikilvægt er að hjónin ræði opinskátt
um stöðu stna, hjálpi hvort örðu til að finna nýjar
leiðir út úr tómleika og leiðindutn, nteð endurhæf-
ingu og með því að taka sér fyrir hendur ný við-
fangsefni. Sökum tómleika og óánægju em vímu-
gjafar oft misnotaðir á þessu tímabili. Karlmaður um
fertugt lýsir reynslu sinni þannig:
„Við eigum þrjú börn, átján, sextán og þriggja ára.
Við höfunt verið gift í tuttugu ár og nú em komnir
vemlegir brestir í sambandið. Ég veit ekki hvar það
byrjaði, en ég hef alltaf unnið mikið úti og er ágætis
„skaffari“ þó ég segi sjálfur frá. Ég rek blómlegt fyr-
irtæki og er virkur í félagslífi. Við höfum haft verka-
skiptingu okkar á milli, konan er heima en ég vinn
fyrir heimilinu. Vinna mín felur í sér ferðalög innan-
lands og utan og ég hef lent í nokkmm ástarævintýr-
um sem rista þó ekki djúpt. Samband okkar hjón-
anna er orðið mjög stirt, við tölumst varla við og það
ríkir þögn á heimilinu. Okkur líður báðum illa, kon-
an mín tók upp á því að brjóta rúðuna í stofunni um
daginn og fleyja öllu lauslegu út unt gluggann. I
kjölfarið fómm við til hjúskaparráðgjafa og emnt nú
þar í viðtölum.“
Þriðja erfiðleikatímabilið er um 50-55 ára aldur,
en þá k.oma upp vandamál sem kennd em við silfur-
brúðkaupið. Bæði konan og karlinn ganga í gegnum
tímabil breytinga. Karlmaðurinn verður rólegé
minnið skerðist og kyngetan minnkar í þremur af
hverjum fórum tilvikum. Börnin eru yfirleitt farin að
heiman og konan kvartar yfir því að karlinn sýni sér
ekki áhuga og hann kvelst vegna dvínandi kyngetu.
Þetta verður stundum til þess að hann fer að sýna
yngri konum áhuga þar sem hann telur þær geta örv-
að kyngetuna og hann fái þar með tækifæri til að
sýna að hann sé ekki dauður úr öllurn æðum. Þetta
leiðir til skilnaða ef hjónin átta sig ekki á því sem er
að gerast og leysa málin. En ef þeim tekst að komast
í gegnunt þessi erfiðleikatímabil geta efri árin orðið
ánægjulegur tími fyrir þau bæði. 52 ára gamall karl-
maður hefur þetta að segja:
„Við höfum verið að bera saman bækur okkar,
nokkrir karlar um fimmtugt. Við emm flestir komn-
ir í góðar stöður innan samfélagsins og finnst líf okk-
ar að vissu leyti staðnað. Konur okkar hafa flest*s>»
•verið meira heima við og sinnt uppeldi bamanna, en
nú eru þær önnum kafnar við að finna sér ný áhuga-
mál. Þær eru famar í skóla á ný eða út í atvinnulífið,
fullar af krafti. Okkur langar kannski líta til að breyta
um farveg, halda áfram að mennta okkur eða eitt-
hvað þess háttar, en getum það ekki þar sem við er-
urn fyrirvinnur fjölskyldunnar. Bamabömin koma
inn í líf okkar sent miklir gleðigjafar, og þau gefa
okkur eflaust nteira en ömmunum því þær hafa var-
ið meiri tíma í bamauppeldi en við. - Við erum veik-
ir fyrir því ef aðrar konur sína okkur áhuga.“
„Líf okkar er eins og löng röð af andlegum krepp-
um. Andleg kreppa er skilyrði alls þroska og sjálfs-
þekkingar - en getur líka opnað dyr að ævilangri ör-
orku,“ segir Johan Cullberg í bók sinni kreppa og
þroski. Orðið kreppa er þýðing á gríska orðinu
„krisis“ og þýðir skyndileg hreyting, afdrifarík þátta-
skil en jafnframt nýr möguleiki. Áfallakreppur eru til
dæmis andlát nákominnar manneskju, efnahagslegt
hrun eða atvinnumissir. Lífskreppur nefnast þSb'"
kreppur sem tilheyra eðlilegu lífi en geta samt orðið
einstaklingum erfiðar, svo sem það að ala bam, afar
aftur út á vinnumarkaðinn eftir að hafa verið heima-
vinnandi eða gerast ellilífeyrisþegi svo aðeins fátt sé
nefnt af því sem tilheyrir hinunt svokölluðu iíf-
skreppum. Af þekktum lífskreppum má nefna
kreppu um fertugt, þegar fólk reynir að brjótast úr
hlekkjum vanans, og kreppu sem tengist ellilífeyris-
aldrinum, það er að segja þegar fólk fer að búa sig
undir ævikvöldið, en mörgum finnst erfitt að ljúka
þeirn hluta lífsins vegna þess hversu mikil áhersla er
lögð á vinnuna í samfélagi okkar.