Alþýðublaðið - 04.03.1994, Blaðsíða 6

6 ALÞÝÐUBLAÐIÐ
LAN D B UNAÐARBLAÐ
Föstudagur 4. mars 1994
PALLBORÐIÐ: Sigurður Tómas Björsvinsson
Bændur og neytendur eiga samleið
SIGURÐUR TÓMAS
BJÖRGVINSSON:
„Niðurstaðan er þessi:
Alþýðuflokkurinn er ekki að
ráðast á bændur - heldur á
stjórnkerfi landbúnaðarins
og hagsmunaverðina sem af
skammsýni segjast vera verja
hagsmuni bænda.
Blýantsbændurnir berjast
fyrir því að viðhalda kerfínu,
sem er í raun andsnúið hags-
munum neytenda og bænda.
Þær hörðu deilur sem orðið
hafa í þjóðféiaginu um
landbúnaðarmálin
endurspegla aðeins
dauðateygjur þessa úrelta
kerfís og hafa vakið
athygli á háu matarverði og
kröppum kjörum bænda.6í
í þeini ítarlegu umræðu
sem átt hefur sér stað að und-
anfömu um íslenskan land-
búnað hafa ýmsir aðilar reynt
að koma þeirn skoðun inn hjá
almenningi að Alþýðuflokk-
urinn - Jafnaðarmannaflokk-
ur Islands - stefni að því að
útrýma bændum og leggja ís-
lenskan landbúnað í rúst.
Slíkar fullyrðingar hafa fyrst
og fremst komið frá útvörð-
um „landbúnaðarmafíunnar"
svokölluðu, en þó einnig frá
„ábyrgum" þingmönnum á
hinu háa Alþingi.
Alvarlegar ásakanir sem
þessar er vert að leiðrétta.
Jafnaðarmenn hafa löngum
haft þá sérstöðu í hinu pólit-
íska litrófi að þeir hafa tekið
að sér að gæta hagsmuna allra
neytenda en ekki verið
bundnir á klafa sérhagsmuna-
hópa eins og aðrir flokkar.
Með þetta að leiðarljósi hcfur
Alþýðuflokkurinn litið til
hins meingallaða stjómkerfís
landbúnaðarins og beint
spjótum sínum að því. Flokk-
urinn hefur þvi ekki verið að
gagnrýna bændurna sjálfa
heldur hið ofvaxna hags-
munakerfi landbúnaðarins
sem fyrir löngu er búið að
gleyma hagsmunum bænda.
Blýantsbændur
Hin ötluga hagsmunagæsla
bændaveldisins á sér langa
sögu. Bændasamtökin höfðu
komið sér upp eigin stjóm-
kerfi áður en sjálft ríkisvaldið
varð til á Islandi. Vegna
stærðar bændastéttarinnar í
byrjun aldarinnar og pólit-
ískra áhrifa bænda á þeim
tfma var framkvæmdavaidið í
landbúnaðinum í raun fært yf-
ir til hagsmunasamtaka
bænda. Nú hefur bændum
hins vegar fækkað stórlega og
mikilvægi landbúnaðar fyrir
afkontu þjóðarinnar hefur
minnkað verulega. Valdið er
hins vegar ennþá í bændahöll-
inni og blýantsbændumirhafa
alltof mikil pólitísk áhrif.
Það er þó öilu verra að
hagsmunagæsla í nafni
bænda hefur verið og er enn -
ríkisrekin. Það em því skatt-
greiðendur sem borga fyrir
villandi áróður þeirra sem
berjast á móti sjálfsögðum
breytingum. En vita menn um
hvaða stærðir er að ræða þeg-
ar landbúnaðurinn er annars
vegar? Hagsmunaverðimir
halda því fram að til þess að
þjónusta 4000 bændur þurfi
192 hreppsbúnaðarfélög, 15
búnaðarsambönd, 12 sérbú-
greinasambönd, kjörmanna-
fundi í 23 sýslum og síðast en
ekki síst 265 starfsmenn sem
langflestir eru á launum hjá
ríkinu. Samkvæmt þessu eru
15 bændur um hvern launað-
an starfsmann. Þrátt fyrir
fækkun bænda hefur hags-
munavörðunum fjölgað um
51 prósent á undanfömum 15
ámm. A þessu ári mun ríkið
greiða á milli 300-400 millj-
ónir í hagsmunagæslu og fag-
þjónustu bænda.
Afsprengi kerfisins
Það ætti að vera öllum Ijóst
að báknið í bændahöllinni
hefur fyrir löngu öðlast eigið
líf og eigin hagsmuni sem í
raun em andsnúnir hagsmun-
um bænda. Baráttan stcndur
því um það að soga til sín sem
mest fjármagn, hvort sem það
er þjóðhagslega hagkvæmt
eða ekki. Hagsmunir heildar-
innar skipta engu máli. Hag-
tölur landbúnaðarins em stór-
ar. Sem dæmi má nefna að
skattgreiðendur borguðu
rúmlega 10 milljarða í út-
flutningsbætur á ámnum
1985-1992. Á þessu ári mun
ríkið greiða 5 milljarða í bein-
greiðslur til bænda.
Segja má að Egill Jónsson
formaður landbúnaðamefnd-
ar Alþingis sé afsprengi þessa
kerfis. Hann er fyrrverandi
ráðunautur hjá landbúnaðar-
kerfinu og núverandi pólitísk-
ur hagsmunavörður. Hann
hefur ekki farið leynt með það
að hann vill festa hagsmuna-
kerfið og hið úrelta stjórnkerfi
landbúnaðarins í sessi. Á
meðan allur þorri manna sér
mikilvægi þess að taka þátt í
alþjóðasamningum eins og
GATT þá berst Egill Jónsson
fyrir haftastefnu og vill af-
henda landbúnaðarráðherra
alræðisvald yfir innflutningi
og verðlagningu matvæla.
Egill og félagar vilja festa úr-
elta lramlciðslustýringu í
landbúnaði í sessi. Ekki nóg
með það þeir vilja stjórna
neysluvenjum íslendinga -
með því að fjarstýra lamba-
kjötinu á diska landsmanna,
þegar almenningur vill hafa
eigið val.
Margir íslenskir bændur
hafa lýst því yfir að þeir séu
ekki hræddir við aukna sam-
keppni, enda hefur þeim verið
tryggður góður aðlögunar-
tími. Það er nákvæmlega
þetta sem jafnaðarmenn hafa
stefnt að, það er að segja að
neytendum verði tryggður sá
ávinningur sem hlýst af frjáls-
um viðskiptum, en jafnframt
að innlend landbúnaðarfram-
leiðsla njóti sanngjamar að-
lögunar.
Neytendur blæða
Fram hefur komið í rann-
sóknum á vegum OECD að
kjör bænda eru hvað lökust í
þeim löndum sem búa við
ströngustu innflutningshöftin
á landbúnaðarvörur. Sömu at-
huganir gefa til kynna að að-
eins 25% af styrkjum til land-
búnaðar lenda hjá bændunum
sjálfum. Það virðist einnig
vera sameiginlegt hjá stjóm-
völdurn á Norðurlöndunum
að þeim hefur mistekist að
gera nauðsynlegar endurbæt-
ur á framleiðslukerfum land-
búnaðarins og því em þau fyr-
ir löngu orðin óbærileg. Það
hafa hins vegar fyrst og
fremst verið samtök neytenda
sem hafa lekið að sér að krefj-
ast úrbóta og aukins frelsi í
viðskiptum með landbúnað-
arvömr.
Stuðningur við fslenskan
landbúnað er mun meiri en
hjá öðmm þjóðum sem
OECD hefur rannsakað. Það
var fyrst á síðasta ári sem
áhrifa búvörusamningsins fór
að gæta til lækkunar, en þrátt
fyrir það er stuðningurinn
95% af framleiðsluverðmæti
landbúnaðarins. Stuðningur-
inn er samtals 13 milljarðar,
sem skiptist þannig að 7 millj-
arðar er stuðningur stjórn-
valda og 6 milljarðar eru gjald
neytenda fyrir innflutnings-
höft á landbúnaðarvömm, þar
sem verð þeirra myndi lækka
vemlega ef frjáls innflutning-
ur matvæla,yrði leyfður.
Það hefur einnig verið sýnt
fram á það að styrkir til land-
búnaðar em langhæstir á ís-
landi af öllum Norðurlöndun-
um og að hver fjögurra
manna fjölskylda borgar um
225 þúsund á ári með land-
búnaðinum. I góðæri er þetta
of mikið, í kreppu og atvinnu-
leysi er þetta óbærilegt
ástand.
Viðskiptavernd og þving-
anir hafa hvergi leitt til bættra
lífskjara, heldur heft framfar-
ir. Nánast allar niðurgreiðslur
og verndaraðgerðir í landbún-
aði em öllum til óþurftar,
valda hærra vöruverði og
hærri sköttum. Hér er því á
ferðinni. stórt hagsmunamál
fyrir hina lægst launuðu í
þjóðfélaginu, þar sem hlutfall
matarkostnaðar er mun hærra
af framfærslunni hjá þeim en
öðmm. Það á því að vera sam-
eiginleg krafa launþega, neyt-
enda og bænda að stjómvöld
geri lagfæringar á kerfínu og
opni fyrir heilbrigða sam-
keppni í landbúnaði. Á tímum
þrenginga í ríkisbúskapnum
og á vinnumarkaði, snýst
kjarabaráttan um lækkun á
mátarkostnaði heimilanna.
Það er þyf óskiljanlegt af
hverju ASI hefur ekki tekið
undir kröfuna um aukna hag-
ræðingu í landbúnaði sent
skilar sér í bættum lífskjörum
skjólstæðinga þeima.
Ur hlekkjum kerfisins
En það eru að sjálfsögðu
tvær hliðar á málinu. Ekki er
hægt að ætlast til þess að
bændur einir taki á sig stóra
skerðingu til þess að koma til
móts við óskir neytenda um
lægra matarverð. Hagsntuna-
veldið heldur því fram að
þama sé um andstæður að
ræða, að ekki sé htégt að
lækka matarkostnað heimil-
anna án þess að skerða beint
tekjur bæntia. Þetta er aðeins
rétt ef núverandi stjómkerfi í
landbúnaði verður fest í sessi
um ókomna framtíð. Vanda-
málið er að hið ofvaxna keifí,
sem hér hefur verið lýst, hefur
algjörlega rofið tengslin milli
neytenda og bænda. Þetta þarf
að bæta með því að minnka
þessa yfirbyggingu og fækka
milliliðum, sem taka alltof
stóran hluta af þeim tekjum
sem annars ættu að renna til
bænda.
Núverandi kerfi skammtar
sauðíjár- og mjólkurframleið-
endurn sina kvóta. Þeir eru
skikkaðir til þess að framleiða
svo og svo mikið, alveg óháð
föstum kostnaði sem er lítið
lægri hjá smábændum og
stórbændum. Bændur og
fleiri hafa bent á að um 640
bú hafa aðeins 100 ærgildi
eða minna og um helmingur
allra bújarða í landinu hefur
aðeins um 400 ærgildi eða
minna. Margir halda þvf fram
að hagkvæmustu einingarnar
séu bú með 500-800 ærgildi
og þess vegna liggur það í
augum uppi að veruleg sam-
þjöppun þarf að eiga sér stað.
Þetta þarf ekki endilega að
leiða til stóraukins atvinnu-
leysis meðal bænda. Jafnað-
armenn munu á næstunni
beita sér fyrir því að fmmvarp
verði lagt fram á Alþingi sem
felur það í sér að eldri bændur
geti hætt sauðfjárbúskap en
snúið sér í staðinn að gróður-
vernd og uppgræðslu, en
halda samt fullum bein-
greiðslum. Þetta þyrfti jafnvel
að útvíkka frekar, þannig að
bændum með óhagkvæmar
rekstrareiningar verði gefinn
kostur á aðstoð sem þessari,
að minnsta kosti í ákveðinn
tíma til aðlögunar. Þetta yrði
til bóta þar sem núverandi
framléiðslukerfi er þannig
uppbyggt að bændur geta
hvorki lifað né dáið. I kjölfar-
ið þyrfti Ifka að breyta lögum
um sölu og skiptingu bújarða,
því þau vemda einnig þessa
rfkisreknu framleiðslu og
standa í vegi fyrir að bændur
geti breytt búskaparháttum
sínum og farið út í hagkvæm-
ari rekstur.
Einnig er mikilvægt að
falla alveg frá beingreiðslum
sem fara eftir framleiðslu-
magni, þvf slíkt hefur offram-
leiðslú í för með sér. I stað
þess þarf að taka upp beinan
tekjustuðning sem verður
óháður framleiðslumagni.
Þetla er í samræmi við mark-
mið GATT.
Þessar breytingar þurfa að
heíjast strax, því jafnaðar-
menn ntunu aldrei sætta sig
við það að neytendum sé
endalaust haldið í fjötrum
innflutningshafta og ríkisrek-
innar framleiðsíustýringar.
'Framtíð bænda
Þegar þetta úrelta kerfi hef-
ur verið aflagt, liggur beinast
við að framleiðslan í hefð-
bundnum landbúnaðargrein-
urn verði gefin frjáls, þannig
að bændur ákveði sjálfir hvað
þeir lramleiða mikið og hvað
varan kostar. Þannig komast
þeir í návfgi við neytendur - í
beina snertingu við markað-
inn.
Reikna má með því að
áframhaldandi samdráttur
verði í neyslu lambakjöts á
innanlandsmarkaði, en út-
flutningurinn lofar góðu.
Hreinleikavottorðið frá
bandarískum yfirvöldum get-
ur haft afgerandi áhrif ef rétt
er á málum haldið. Það er
þessi lífræna og umhverfis-
væna framleiðsla sent gefur
íslenskum bændum tækifæri
á að flytja út sérstaka gæða-
vöru á mjög háu verði. Þama
verður að setja markaðsmálin
á oddinn, því ef mikil eftir-
spum verður eftir íslenskum
kjötvömm þá geta bændur
aukið framleiðslu sína á ný.
Þá hefur það sýnt sig að
margir bændur hafa bjargað
sér með því að fara út í nýjar
greinar. Þar má nefna ferða-
þjónustu bænda sem hefur
vaxið verulega og hefur getið
sér góðs orðs hér heima og er-
lendis. Þá hefur hrossarækt og
útflutningur hesta færst í auk-
ana, enda íslenski hesturinn
afar vinsæll erlendis, Einnig
virðist vera vaxtarbroddur í
silungseldi og grænmetis-
rækt, en þar þyrfti að koma til
verðlækkun á rafmagni til
garðyrkjubænda.
Niðurstöður
Niðurstaðan er þessi: Al-
þýðuflokkurinn er ekki að
ráðast á bændur - heldur á
stjórnkerfi landbúnaðarins og
hagsmunaverðina sem af
skammsýni segjast vera verja
hagsmuni bænda. Blýants-
bændumir beijast fyrir því að
viðhalda kerfinu, sem er í
raun andsnúið hagsmunum
neytenda og bænda. Þær
hörðu deilur sem orðið hafa í
þjóðfélaginu um landbúnað-
armálin endurspcgla aðeins
dauðateygjur þessa úrelta
kerfis og hafa vakið athygli á
háu matarverði og kröppum
kjömm bænda.
Með þvi' að draga verulega
úr ríkisstyrkjum lil hefðbund-
ins landbúnaðar og opna að
einhverju leiti fyrir innflutn-
ing landbúnaðarafurða er
hægt að lækka ríkisútgjöld og
bæta h'fskjör almennings.
Þess vegna vilja jafnaðar-
menn nýta ávinninginn sem
hlýst af þátttöku í alþjóðleg-
um samningum eins og EES
og GATT.
Hagsmunir neytenda og
bænda geta farið sarnan, en
það gerist ekki nema í heil-
brigðu viðskiptaumhverfi,
þannig að bóndinn sé í bein-
um tengslum við markaðinn.
Hölundurer
Iramkvæmdastjóri AlþýðuMksins -
Jalnaðarmannallokks íslands.