Alþýðublaðið - 15.12.1994, Blaðsíða 2

Alþýðublaðið - 15.12.1994, Blaðsíða 2
2 ALÞÝÐUBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 15. DESEMBER 1994 tlíWBUÐID 20840. tölublað Hverfisgötu 8-10 Reykjavík Sími 625566 Útgefandi Alprent Ritstjórar Hrafn Jökulsson SigurðurTómas Björgvinsson Umbrot Gagarín hf. Prentun Oddi hf. Ritstjórn, auglýsingar og dreifing Sími 625566 Fax 629244 Áskriftarverð kr. 1.550 m/vsk á mánuði. Verð í lausasölu kr. 150 m/vsk Kosningarétturinn er ekki verslunarvara Sameiginleg nefnd stjómmálaflokkanna um endurskoðun kosn- ingalaga og stjómarskrár hefur loksins tekið til starfa. Mjög brýnt er að niðurstaða fáist í málið fyrir lok janúar og stjómarskrár- breyting verði samþykkt íyrir þinglok. Að öðmm kosti mun mál- ið dragast fram á næstu öld, nema kosið verði tvisvar sama árið einsog fordæmi em við breytingar af þessu tagi. Það má þó ekki líta þannig á, að bara einhver breyting sé betri en engin. Núna duga gömlu smáskammtalækningarnar ekki. Það yrði Alþingi til minnkunar, og endanleg staðfesting þess að þingmenn séu óhæf- ir til að véla um kosningalög, ef samþykkt verður breyting sem verður orðin úrelt eftir fjögur ár þegar hún á að taka gildi. Stefna Alþýðuflokksins - Jafnaðarmannaflokks íslands - í mál- inu er skýr: Að gera landið að einu kjördæmi. Fyrir liggur, að þessi hugmynd á mikið og vaxandi íylgi í öllum stjómmálaflokk- um. í raun og vem er þetta eina aðferðin sem völ er á sem trygg- ir jafnan kosningarétt til frambúðar. Endalaust hringl með stjóm- arskrána er óæskilegt, og því réttast að stíga stórt skref í þessu mikla réttlætismáli. Það er þó ekki líklegt að þessi róttæka og skynsamlega hugmynd nái fram að ganga í þetta skipti. Spum- ingin er því sú, hvemig hægt sé að fá niðurstöðu í málið sem meirihluti Alþingis getur sætt sig við. Það er ljóst að Alþýðuflokkur, Alþýðubandalag og Kvennalisti geta ekki sætt sig við óbreytt kjördæmakerfi. Ástæðan íyrir þessu er einföld. Verði kosningaréttur jafnaður - þótt sá , jöfnuður" verði takmarkaður - hefur það í för með sér færri þingmenn í hveiju kjördæmi landsbyggðarinnar en fleiri í Reykjavík og á Reykjanesi. Sumir flokkar yrðu því flokkar á landsvísu en aðrir fyrst og fremst höfúðborgarflokkar. Erfíðara yrði einnig fyrir ungt fólk og konur að ná kjöri á landsbyggðinni og er ekki á bætandi í þeim efnum. Hefðbundinn réttur héraða til þingmanna hefur vegið mjög þungt hér á landi. Þetta er ástæða þess að þingmönnum hefur ávallt ver- ið ljölgað þegar jafna hefur þurft kosningarétt landsmanna. Ekki er hægt að fara þessa leið núna, og ljóst að þingmönnum landsbyggðar verður að fækka á kostnað höfuðborgarinnar. Eina leiðin til að koma í veg fyrir þetta, er að gera landið allt að einu kjördæmi, því þá fyrst em þingmenn full- trúar allra landsmanna. Samfara fækkun þingmanna landsbyggðar þarf að jafna kosningarétt landsbyggðarfólks innbyrðis. Hvaða vit er í því að íbúar Norðurlands vestra hafi meira vægi en íbúar á Norðuriandi eystra? Hvaða glóra er í því, að einn þingmaður flyst við næstu kosningar frá Norðurlandi eystra til Reykjaness? Það er auðvitað ekki heil brú í þeini ákvörðun; kjósendur á Norðurlandi eystra hafa minnsta atkvæða- vægið á landsbyggðinni og enn versnar staða þeirra við næstu kosningar. Krafa Alþýðuflokksins er sú, að kosningaréttur verði jafnaður að fullu. Kosningarétturinn er mannréttindi, en ekki verslunarvara í pólitískum hrossakaupum. Á þessu þingi á að endurskoða mannréttindaákvæði stjómarskrárinnar, og ættu þingmenn að sjá sóma sinn í því að jafna kosningaréttinn í leiðinni. Annað er hræsni. Heykist þingmenn á því að jafna kosn- ingaréttinn að fullu, en stíga í staðinn hænufet í rétta átt, verður að gera þá lágmarkskröfu að viti verði komið í kjördæmakerfið. Ákveða verður misvægi atkvæða milli Reykja- víkur og landsbyggðarinnar og jafna síðan kosningaréttinn að fullu milli landsbyggðarkjördæma. Sú fmmstæða héraðahugsun sem nú ræður ríkjum gengur ekki lengur; þingmenn em fulltrúar fólks en ekki tiltekins landflæmis. Verði þetta niðurstaðan er óhjákvæmilegt annað en að endurskoða kjör- dæmakerfið og stækka kjördæmin frá því sem nú er. Varanlegt réttlæti verður hinsvegar ekki tryggt nema með því að gera landið allt að einu kjördæmi. Konungdæmi án kórónu „Forseti Islands tákn frelsis og þjóðareiningar” er heiti sýningar sem nýskeð opnaði í Ráðhúsi Reykjavíkur. Þama eru margar fal- legar ljósmyndir af forsetum Islands með bömum, gamalmennum, sendi- fulltrúum og erlendum þjóðhöfð- ingjum. Ekki ætti það að koma á óvart og allt er þetta með þeirri lit- prentuðu glansmyndaráferð sem einkennir þessa höfuðstofnun Is- lands. Einhvert einkennilegasta tabú í íslensku þjóðfélagi er þetta forseta- embætti. Um það má ekki tala nema í afar hástemmdum tóni, helst með lotningu. Ekki einung- is að það séu óskráð lög að ekki megi ræða um forsetann sjálfan nema í lofgjörðarstíl, heldur er líka forboðið að fjalla um embættið sjálft, eðli þess, hlut- verk og tilgang. Undanfarin ár hafa verið að koma út eins konar ævisögur þriggja fyrri forseta lýðveldisins. Þar er hátíðleikinn svo afturvirkur að helst má ekki segja neitt um þessa menn sem gæti nálg- ast það að vera forvitnilegt eða haft eitthvert gildi fyrir stjómmálasög- una. I staðinn er klippt út úr heim- ildum í upphafningu, meinleysi og skoðanaleysi sem er fullkomlega óintressant - nema kannski fyrir nánustu ættingja sem geta omað sér við minningar um góða menn. Og jafnvel um sjálfar embættis- færslur forsetans skal ríkja kurteis þögn. Eg minnist þess að einn morgun fyrir nokkrum ámm vom tveir kollegar mínir úr blaðamanna- stétt kallaðir á forsetafund í Stjóm- arráðinu. Þar vom þeir ávítaðir fyrir að hafa gert því skóna í blaðagrein að forsetinn hefði fhugað alvarlega að setja á laggimar utanþingsstjóm eftir þingkosningar Ijómm ámm áð- ur. Blaðamennimir fengu bágt fyrir og það breytti engu þótt háttsettir stjómmálamenn staðfestu frásögn þeirra. Þetta var feimnismál, rétt eins og það sé í hæsta máta eðlilegt að pukrast með það fyrir þjóðinni hvemig henni er stjórnað. I einhverjum fyrri pistli mínum skrifaði ég um áhuga Islendinga á formi fremur en vitrænu innihaldi, hvemig við emm hæstánægð með að hafa hin ytri tákn menningarsam- félags en fáumst síður um gagnsemi þeirra; landlægan og innantóman hátíðleika sem íslendingar virðast halda að sé siðfágun en er máski ekki til marks um annað en heimótt- arskap smáþjóðar sem velkist milli minnimáttarkenndar og mikillætis. Satt að segja veit ég ekki annað betra dæmi um þessa tilhneigingu en forsetaembættið. Nýútkomið rit eftir Jacques Mer, fyrrverandi sendiherra Frakka á íslandi, er einhver gleggsta umfjöll- un útlendings um íslenskt stjóm- mála- og efnahagslíf. í bókinni, sem ber heitið L’Islande - Une ouvert- ure obligée mais prudente, skrifar Jacques Mer ítarlegar um forseta- embættið en flestir Islendingar virð- ast hafa áhuga á. Hann fer mörgum lofsamlegum orðum um ræktarsemi Vigdfsar Finnbogadóttur við tungu og menningu og um framkomu hennar á erlendri grund. En, segir hann, alþjóðlegar vinsældir Vigdís- ar hafa valdið margvíslegum mis- skilningi í útlöndum. Þar virðist mörgum eðlilegt að álykta að ís- lenski forsetinn hafi mikil völd, að hún sé eins konar drifljöður samfé- lagsins og geti ráðið athöfnum ríkis- stjóma. Af þessu ráði menn enn- fremur að konur hafi komið sér vel fyrir í íslensku stjómmálalífi og geti þar farið sínu fram að vild. Þetta segir Jacques Mer að sé af og frá - eins og við vitum auðvit- að öll Islend- ingar. Staða kvenna í ís- 1 e. n s k u m stjómmálum sé þröng, sérstaklega í samanburði við aðrar Norðurlanda- þjóðir. Hann skrifar líka að reynslan af valdaferli Vigdísar sýni að varla sé hægt að tala um einhvem karl- mannlegan eða kvenlegan stíl sem hafi mótað forsetaembættið; sú staðreynd að kona hafi setið á stóli þjóðhöfðingja hafi í sjálfu sér ekki leitt til batnandi stöðu kvenna svo merkjanlegt sé. Jacques Mer segir að við stofnun lýðveldisins hafi orðið úr að koma hér á fót „konungdæmi án kórónu”. Þetta konunglega eðli (la nature qu- asi monarchique) birtist ekki síst í því að forsetar hér geti setið eins lengi og þeir kæri sig um og í þeirri óskráðu reglu að það sé ósæmilegt að bjóða fram gegn sitjandi forseta. Hann bendir réttilega á að eina framboðið gegn forseta í sögu lýð- veldisins, þegar Sigrún Þorsteins- dóttir bauð sig fram gegn Vigdísi 1988, hafi verið álitið ókurteisi. Því- næst rekur hann helstu gagnrýnisat- riði Sigrúnar: að forsetinn notaði ekki stjórnarskrárvald sitt en kysi heldur að opna blómasýningar, að henni væri ljúfara að tileinka sér háttarlag Danadrottningar en að beita sér fyrir umbótum í samfélag- inu. Jacques Mer segir í bók sinni að þótt þessi gagnrýni hafi falskan hljóm sé þama raunverulegt vanda- mál; Staða forseta sem samkvæmt hefð hafi í raun enn takmarkaðri völd en stjómarskráin kveður á um. Nú er ég ekki að beiðast þess að forsetinn beiti neitunarvaldi sínu til vinstri og hægri, feli pólit- íkusum stjómarmyndunarvald eftir geðþótta - eða gaspri í íjölmiðlum um öll tækifærismál. Hins vegar er ekki víst að það sé heppilegt að forsetinn taki alltaf al- mennustu afstöðu sem hægt er að finna í hverju máli. Smátt og smátt fer málskrúðið að líkjast jöfnum og áreynslulitlum kliði; embættið hefur likt og málað sig út í hom og við stöndum frammi fyrir þeim orðna Silfur Egjls hlut að forset- inn er alhliða skrautpersóna sem hefur það hlutverk helst að vera æðsti tækifæris- ræðumaður þjóðarinnar. Og í tæki- færisræðum vilja menn ekki heyra neitt ljótt eða leiðinlegt, enda hefur forsetinn frek- ar álitið það í sínum verka- hring að skjalla íslend- inga en vanda um við þá eða veita þeim móralska til- sögn. Ein- hverjir myndu kannski and- mæla og segja að með göfug- um orðum um tungu, þjóð og bókmenntir sé forsetinn að stappa í ís- lendinga stál- inu eða hvetja þá til dáða en ég vil frekar nota sögnina að hrósa - að hrósa sér og öðmm í sjálfs- ánægju sem snýst í hringi kringum sjálfa sig. Nú em til forsetar sem hafa ekki meiri völd en „Hins vegar er ekki víst að það sé heppilegt að forsetinn taki alltaf almennustu afstöðu sem hægt er að finna í hverju máli. Smátt og smátt fer málskrúðið að líkjast jöfnum og áreynslulitl- um kliði; embættið hefur líkt og málað sig út í horn og við stönd- um frammi fyrir þeim orðna hlut að forsetinn er alhliða skrautper- sóna sem hefur það hlutverk helst að vera æðsti tækifæris- ræðumaður þjóðarinnar.“ forseti íslands, jafnvel ívið minni, en hafa þó áunnið sér virðingu heima og í útlöndum með því beita þjóð sína uppbyggilegri aðfmnslusemi. Ri- chard von Weizsacker, fyrrverandi forseti Þýskalands, var maður sem vandaði orð sín og varð eins konar samviska þjóðar sinnar, en áður höfðu forverar hans í embætti varla gegnt öðru hlutverki en að sitja í veislum og éta á sig gat. Þótt Mary Robinson, forseti Irlands, fari að öllu með gát þykir hún boðberi nýrri og frjálslyndari tíma á þessu eylandi þar sem þar sem almenningur er þjakaður af rammkaþólsku aftur- haldi. Hún tók við sæti þar sem áður höfðu lengi setið lftilsigldir flokk- spótintátar. Úr hálfgerðu tómarúmi hefur báðum þessum forsetum tekist að ljá embætti sínu eitthvert vitrænt innihald og stærð svo hlustað er á. Hér á landi hafa fjórir forsetar vélað um, náttúrlega í samspili við pólitík- usa og okkur þjóðina, og embættið skroppið saman í að vera tákn sem ekki er alltaf gott að segja hverrar merkingar er. Fyrir fáeinum árum kom Fran^ois Mitterrand Frakklandsforseti í opinbera heimsókn til fslands. Ég fylgdist með heimsókninni fyrir rík- isfjölmiðil og þóttist góður, enda ekki oft að maður fær að elta heims- leiðtoga af slíkri stærð. Mér fannst maðurinn hafa yfir sér blæ mikil- mennis, þótt hann væri smár, grár og gugginn. Því veitti ég sérstaka at- hygli þessa tvo daga að Mitterrand virtist ekkert sérstaklega áhugasam- ur um að tala við forseta Islands. Mér sýndist hann hins vegar skemmta sér hið besta í samræðum við Jón Baldvin Hannibalsson utan- ríkisráðherra og Steingrím Her- mannsson sem þá var forsætisráð- herra. Valdamaðurinn Mitterrand leitaði líkt og af eðlisávísun í félags- skap annarra valdamanna, hversu Iftilfjörlegir sem þeir kunna svo að vera á hans mælikvarða. I augum hans virtist forseti ís- lands hins vegar fremur vera sam- kvæmiskona en leiðtogi. Eða þá drottning án kórónu. Dagatal 15. desember Atburdir dagsins 1840 Jarðneskar leifar Napóleons lagðar til hvílu í Les Invalides í Par- ís. 1890 Sitting Bull - Sitjandi tarfur - höfðingi Siouxindíána skotinn til bana, 69 ára að aldri. 1916 Orustunni við Verdun lýkur: 700 þúsund liggja valnum. 1966 Walt Disney deyr. 1989 Lögreglan í Kolumbíu drepur Gonzalo Gacha, einn af leiðtogum kókaínhringsins sem kenndur er við Medeliin. Afmælisbörn dagsins Alexandre-Gustave Eiffel franskur verkfræðingur sem hannaði tuminn sem við hann er kenndur, 1832. John Paul Getty bandarískur auð- kýfingur og olíubarón, 1892. Alan Freed bandarískur plötusnúður sem fann upp hugtakið „rokk og ról“. Málsháttur dagsins Sjaldan er lymskur lundhastur. Annálsbrot dagsins Dó gift kona snögglega í Ölvesi í Hjallakirkjusókn. Lét presturinn slá upp kistuna, og virtist þeim hana skoðuðu hennar háls og kverkar blá- ar vera. Hennar maður hér við rykt- aður og til eiðs dæmt. Setbergsannáll, 1701. Glámskyggni dagsins Og það er haft síðan fyrir orðtæki að þeim Ijái Glámur aguna eða gefi glámsýni er mjög sýnist annan veg en er. Grettis saga. Gledipinni dagsins Sama mátti segja um síra Matthías eins og Snorri um Ólaf Tryggvason: Hann var allra manna glaðastur. Þrátt fyrir margvíslegt mótlæti, sem honum mætti á lífsleiðinni, virtist hann alltaf vera í góðu skapi. Einar H. Kvaran um Matthías Jochumsson. Orð dagsins Man ég okkar jyrri fund fom þó ástin réni; nú er eins og hundur hund hitti á tófugreni. Vatnsenda-Rósa. Skák dagsins Hvíta staðan í tafli dagsins er til marks um, að ekki er ávallt einhlítt að láta dólgslega. Purgin stýrir hvítu mönnunum og hótar öllu illu, meðal annars að drepa svörtu drottninguna. Novoselov hefur svart og á leikinn og lætur gaspur og vesen Purgins sem vind um eyru þjóta - og mátar í þremur leikjum. Hvað gerir svartur? 1. ... Hxe4!! 2. Heal 2. fxe4 Dxe4+ 3. Hxe4 Bxe4+ 4. Dg2 Hdl mát. En nú kemur annar svartur þrumuleikur: 2. ... Hel!! 3. Rxe8 Bxf3 mát.

x

Alþýðublaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Alþýðublaðið
https://timarit.is/publication/2

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.