Alþýðublaðið - 29.12.1994, Qupperneq 2

2
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 29. DESEMBER 1994
AimUBlMD
20844. tölublað
Hverfisgötu 8 - 10 Reykjavík Sími 625566
Útgefandi Alprent
Ritstjórar Hrafn Jökulsson
Siguröur Tómas Björgvinsson
Umbrot Gagarín hf.
Prentun Oddi hf.
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing
Sími 625566
Fax 629244
Áskriftarverð kr. 1.550 m/vsk á mánuði.
Verð í lausasölu kr. 150 m/vsk
Umskipti í
borgarmálum
Sigur Reykjavíkurlistans í borgarstjómarkosningunum í vor
em án efa mestu pólitísku tíðindi ársins sem er að líða. Aratuga
einokun Sjálfstæðisflokksins á stjórnun borgarinnar var brotin
á bak aftur, þrátt fyrir dýmstu og best skipulögðu kosningabar-
áttu Sjálfstæðisflokksins í sögunni. Það var mikið afrek að
koma andstöðuflokkunum í borgarstjórn saman um einn fram-
boðslista og er það ekki hvað síst vitnisburður um hið mikla
traust sem Ingibjörg Sólrún Gísladóttir nýtur. Missir borgarinn-
ar var auðvitað mikið pólitískt áfall fyrir Sjálfstæðisflokkinn og
persónulegt áfall fyrir Davíð Oddsson, fyrrverandi boigarstjóra
og núverandi formann flokksins. Sjálfstæðisflokkurinn stendur
veikari eftir, en á meirihlutanum liggur sú skylda að vinna sam-
an af heilindum við framkvæmd stefnunnar.
Á þessari stundu er ekki gott að segja hvaða áhrif Reykjavíkurl-
istinn hefur á þróun íslensks flokkakerfis. Þrýstingurinn á náið
samstarf flokkanna við stjómun borgarinnar er slíkur að þeim
sem skerast úr leik eða spilla samstarfínu með óbilgimi, mun
ekki verða viðreisnar von í stjómmálum. Reykjavíkurlistinn
gerir ekki aðeins kröfur um samstarf, heldur einnig um um-
burðarlyndi. Breiðfylking getur ekki leyft sér hugmyndafræði-
lega einsýni eða þröngsýni gamalia flokksklíka, heldur um-
bótasinnaða og ábyrga stefnu sem höfðar til fjöldans. Islenskt
flokkakerfi mótaðist við aðrar aðstæður en ríkja í dag, engin
vitleg rök vom fyrir því að flokkarnir byðu fram sér í borgar-
stjómarkosningunum. Framhald þessa samstarfs mun án efa
byggja á þeim árangri sem næst næstu fjögur árin. Hér er til
mikils að vinna. Nú hafa flokkarnir tækifæri á því að koma
stefnu sinni í framkvæmd skref fyrir skref á næstu ámm, í stað
þess að vera í stjómarandstöðu án nokkurs raunhæfs möguleika
á áhrifum.
Áhrif Reykjavíkurlistans á landsvísu koma ekki fram strax, þó
áhrifin á viðhorf ungs fólks til flokkanna séu mjög mikil nú
þegar. Skýr vitnisburður um þetta em skrif ungra jafnaðar-
manna í Alþýðublaðið síðustu vikumar um sameiningarmál fé-
lagshyggjuflokkanna. Alþýðuflokknum ber að hlusta eftir nið
tímans í þessum efnum og taka jákvætt í breytingarhugmyndir.
Þessi mál verða að fá að þróast á eðlilegan hátt í hugum fólks,
sérstaklega unga fólksins sem er nú að taka út sinn pólitíska
þroska. Hugmyndafræðilegir járnmúrar fortíðarinnar eru
hmndir og fokið er ofan í gamlar skotgrafír flokkanna. Besta
framlag Alþýðuflokksins til þessarar geijunar er að bera fram
stefnu sína, frjálslynda jafnaðarstefnu að evrópskri fyrirmynd.
Þessi stefna hefur staðist dóm sögunnar, það er hún sem skiptir
máli til framtíðar.
Það verður ekki sagt að Reykjavíkurlistinn taki við góðu búi í
Reykjavík. Rekstur borgarinnar hefur vaxið henni yfír höfuð og
fara nú nær allar tekjur borgarinnar í rekstur, en framkvæmdir
verður að fjármagna með lántökum. Sjálfstæðisflokkurinn
reyndist hafa gengið í nýju fötum keisarans þegar fjármála-
stjóm var annars vegar. Nú hlæja allir að leppunum hans Áma
Sigfússonar. í stað ábyrgrar fjármálastjómar, vill Sjálfstæðis-
flokkurinn taka lán á lán ofan, sem væntanlega á að greiða með
sköttum morgundagsins. Umskiptin í stjóm borgarinnar hafa
verið mikil. Vinda þarf ofan af rekstrarkostnaði borgarinnar um
leið og ráðist er í nauðsynlegar framkvæmdir og þjónustu fyrir
borgarbúa. Stjórnmál snúast um forgangsröðun verkefna. Til-
urð Reykjavíkurlistans og glæsilegur kosningasigur hans var
krafa fólksins um aðrar áherslur við stjóm borgarinnar. Á næsta
ári mun Reykjavíkurlistinn fá sína eldskím með nýrri fjárhags-
áætlun og nýjum áherslum.
Ellefubíósmaður sem fer aldrei í
leikhús fjallar um listina
Einhvern tima um jólin dottaði ég
yfir því þegar hljómsveitarstjóri
sem sagður var heimsfrægur lufsað-
ist með sænska sinfóníuhljómsveit í
gegnum Óðinn til gleðinnar, níundu
sinfóníu Beethovens. Satt að segja
fór ekki mikið fyrir glaðværðinni en
meira fyrir því að myndavélin væri
látin einblína á þennan fræga stjórn-
anda sem, lfkt og ég, virtist alveg
vera að hníga í ómegin af, já af
hverju - af áhugaleysi, einskærum
leiðindum eða gömlum vana?
Það er frekar langt síðan ég átti
seinast tal við eitt þekktasta tónskáld
íslendinga, marg-
verðlaunaðan mann
og margspilaðan á
fimmtudagstónleik-
um Sinfóníunnar í
Háskólabíói. Mað-
urinn er þekktur fyr-
ir að vera frekar
mikill af sjálfum sér
en í þetta skiptið var
hann þó ekki að
stæra sig af þessum afrekum, heldur
sagðist hann hafa samið lag sem allir
Islendingar kynnu utanað - gott ef
það var ekki sungið í rútum.
Ég, alltaf kurteisin uppmáluð (og
eiginlega einum of kurteis), hrósaði
tónskáldinu fyrir þetta framtak, sagði
lagið gott, en vakti svo máls á því að
Gunnar Þórðarson hefði samið tutt-
ugu svona lög, ef ekki þrjátíu. Hann
rauk á brott og lítur æ síðan undan
með fyrirlitningu ef hann rekst á mig
á götu.
Ég hafði ekki einu sinni tíma til að
spyrja hann hvort hann teldi betri
heimild um sjöunda áratuginn á Is-
landi: Lagið Þú og ég eftir Gunnar
Þórðarsson eða óperuna Apaspil eft-
ir Þorkel Sigurbjömsson? Um þann
áttunda: Sumar á Sýrlandi Stuð-
manna eða Þrymskviðu eftir Jón As-
geirsson? Um þann níunda: Plötur
Bubba og Utangarðsmanna eða
Silkitrommuna eftir Atla Heimi
Sveinsson? Um áratuginn sem nú
stendur yfír: Nýja hljómdiskinn með
Unun eða sjónvarpsópemna Viki-
vaka?
Öllu þessu kom ég ekki orðum að.
Um daginn var ungt tónskáld og
væntanlega efnilegt að tala um það í
viðtali í blaði að Beethoven hefði
verið nútímatónskáld og samið stna
músík á tölvur ef hann hefði verið
uppi á okkar dögum. Ég hef raunar
ekki annað en brjóstvitið til að reiða
mig á og frekar lélegt tóneyra, en
mér fannst ég heyra á endemi: Ég
þykist nokkuð viss um að ef Beetho-
ven hefði verið uppi á okkar dögum
og ekki orðið stjameðlisfræðingur
eða heilaskurðlæknir, þá hefði hann
orðið bítill - nei annars, hann hefði
líklega verið einhvers konar þunga-
rokkari, máski með dálitla pönks-
lagsfðu, en Mozart hefði verið bítill-
inn. Kannski hefði Beethoven undir
það síðasta verið orðinn gamall og
ógeðslegur karl í Rolling Stones,
heymarlaus eins og þeir allir.
Hann væri ábyggilega að stunda
þessa listgrein sem er svo lífvænleg
Silfur Egils
Egill
Helgason
skrifar
að hún þarf ekki að hafa neitt fram-
færi af hinu opinbera.
Eg er oft að agnúast út í leikhús og
veit vel að þegar ég geri það
kemur upp í mér einhver geðvonsku-
tónn. Um daginn var til dæmis í sjón-
varpinu þáttur þar sem var farið
ákaflega hátíðlegum höndum um ís-
lenskt leikhús. Þetta var mikill við-
hafnarþáttur, enda látið í það skína
að íslenskt leikhús á lýðveldistíman-
um hefði allt verið með mestu við-
höfn. Allt hefði verið í sómanum alla
tíð, nema stundum hefði kannski
skort nægilega
góð hús til að
leika í. Ekki þótti
það til baga
hversu lítið er til
af nothæfum ís-
lenskum leikrit-
um - aðeins eitt
leikritaskáld sem
nær máli síðustu
fimmtíu árin -,
og ekki var heldur minnst á það að
fólk sem fer í leikhús er mestanpart
ellilífeyrisþegar sem þangað eru
keyrðir í rútubílsförmum á afsláttar-
prís. Og náttúrlega var ekki talað um
að leikhúsið er í fullkominni ríkis-
gjörgæslu og enginn gæti hreyft sig
þar á sviði ef ekki kæmu til styrkir og
aftur styrkir.
Ég er ekkert endilega á móti þess-
um styrkjum, síður en svo, en það
þarf ekki að pukrast með þá eins og
eitthvert feimnismál. En í þessum
þætti átti ekki að móðga neinn eða
valda neinum minnstu óþægindum,
og afleiðingin er sú að líklega móðg-
aðist enginn sem á beinna hagsmuna
að gæta - allt frá leikhússtjóranum
niður í manninn með kaskeitið sem
rífur af miðunum -, enginn nema al-
mennir áhorfendur, sem kannski
voru ekki svo ýkja móðgaðir, heldur
bara litlu nær.
Eins og oft er á Islandi, mönnum
finnst gott að láta hrósa sér en best að
hrósa sjálfum sér. I þættinum komu
fram nokkrir valinkunnir einstak-
lingar sem eru sérfræðingar í þeirri
grein.
Annars er ég kannski manna
óhæfastur til að tjá mig um leikhús.
Staðreyndin er nefnilega sú að ég hef
farið tvisvar í leikhús síðan 1982. Þá
sá ég verk sem hét Garðveisla og eft-
ir það hætti mig að langa. Ungur var
ég hins vegar leiklistaráhugamaður;
ég las leikbókmenntir heimsins með
það fyrir augum að finna heppilegt
verk fyrir Herranótt Menntaskólans í
Reykjavík. Ég leitaði langt yfir
skammt. Ég fór til Oslóar gagngert í
því skyni að lesa Ibsen eins og hann
lagði sig í réttu umhverfi, á Háskóla-
bókasafninu norska og á Kafé Grand
þar sem hann kom hvern dag með
ygglibrún sína. Ast mín á Ibsen hef--
ur ekkert dvínað, og smátt og smátt
hef ég orðið ekki síður hrifinn af
Tsjekov, en hængurinn er sá að ég
finn alls enga hvöt hjá mér til að fara
í leikhús. Mér finnst ég ekkert hafa
þangað að sækja; kannski finnst mér
það úrelt, kannski finnst
mér nálægðin við fólk sem
er að reyna að þykjast vera
eitthvað annað en það er
óþægileg, kannski leiðist
mér einfaldlega.
I leikhúsi getur maður
ekki einu sinni gengið út án
þess að það séu talin teikn
um einhverja skoðun sem
nái hátt upp í himininn, þótt
maður þurfi einfaldlega að
pissa.
En ég fer oft í bíó. Ég er
svona ellefubíósmaður
og fátt veit ég þægilegra en
kunnugleg einsemdarkennd
sem kemur yfir mann í hálf-
tómum bíósal seint um
kvöld. Ég held það séu bara |
tvær myndir í bíóunum í
Reykjavík núna sem ég hef |
ekki séð. Ég fer svo oft í bíó
að stundum stendur mér 1
ekki alveg á sama. Það hefur f , ., i ^ ._. __ jc
komið fyrir mig oftar en I leikhUSl getUT maÖUÉ
einu sinni að sofna í bíósal. pUUj pjnii SÍimÍ 2eU2Íð Út
Eg fer svo mikið í bíó að civlvl clllu 0111111 SC11S1U
þegar ég á fn' á ég ekki kost án þess að það séu talin
a þeirri dægrastyttmgu sem
myndbönd og sjónvarp eru; teikn um einhverja skoð-
ég er einfaldlega búinn að y
horfa of mikið á bíó til þess. Un Sem náí hátt Upp í
hvS*1VSeS- himininn, þótt maður
neysia. Eins og rokkið. þurfj einfaldlega að pissa.
Maður getur hegðað ser na- 1 ° 1
kvæmlega eins og maður
vill. Flestar bíómyndir eru vondar,
góð bíómynd er jafn fágæt og góð
bók, og allt kúltúrfólk veit hvað þær
eru sjaldgæfar. En þá getur maður
bara farið án þess að neinn láti sér
það neinu varða, eða skorið hrúta,
eða ef maður er svo heppinn að vera
með stelpu, þá fer maður bara í sleik
og gleymir þessu öllu.
Mér finnst það hálfgerð heppni að
ég skuli skrifa bíókrítík (í Morgun-
póstinn, ekki Alþýðublaðið) en ekki
um leikhús. Það eru til svo margar
sögur um fólk sem fór illa út úr því
aðskrifaum leikhús. Mérertil dæm-
is afar minnisstæð sagan um fyrsta
alvöru leikhúsgagnrýnanda íslands.
Mér var sagt að þessi maður hefði
farið til náms í leikhúsfræðunt í
Frakklandi stuttu eftir strfð, fyrstur
Islendinga til að nema slík vísindi.
Síðan hefði hann komið heim með
glæsilegt próf frá heimsfrægum há-
skóla og tekið til við að skrifa leik-
húskrítík sem var á svo háu plani að
hún hefði þótt boðleg hvar sem er á
byggðu bóli.
Nema á íslandi. Hér var mannin-
um úthúðað og hann skammaður og
hringt í hann á nóttinni og allir voru
á hælunum á honum, ekki bara leik-
aramir sjálfir, heldur miðasölustúlk-
urnar og frændur hennar, dyraverð-
imir og mæður þeirra, leikstjórinn og
allt hans venslafólk.
Eins og sagan var mér sögð hafði
hún þann eina rökrétta endi: Leiklist-
argagnrýnandinn hætti að fara í leik-
hús og hefur aldrei komið inn fyrir
dyr slíkrar stofnunar síðan.
Einhvem veginn held ég að þetta
séu - í einhverri mynd - örlög allra
leiklistargagnrýnenda á Islandi nema
þeir tileinki sér fullkomið og afdrátt-
arlaust skoðanaleysi. Ég er viss um
að ég hefði ekki nógu sterk bein til
að standast slíkt álag og þá get ég
varla kvartað yfir því þótt einn ein-
stakur nafnkunnur kvikmyndagerð-
armaður hafi hellt sér yfir mig í
bókabúð um daginn.
Ég hlýt að fyrirgefa og umbera og
rifja upp orð sem ég las einhvem
tíma í ritgerðasafni eftir Frangois
Truffaut, einhvern dásamlegasta og
hugljúfasta snilling kvikmyndanna í
hundrað ára sögu þeirra. Tmffaut
skrifaði eitthvað á þá leið að í kvik-
myndum væri endanleg útkoma
sjaldnast í réttu hlutfalli við vinnuna
sem lögð er í verkið. Það sem kvik-
myndagerðarmenn geri af mestri
einlægni geti virst sem reykur einn
og hjóm. Og, þarna er aðalatriðið -
menn leggi jafn mikið á sig við að
búa til slæma mynd og við að búa til
góða mynd.
En hafi ég misskilið eitthvað trúi
ég því að það verði einhvem tíma
leiðrétt, þó ekki sé nema af sögunni,
því kvalítet hefur sama eðli og kork-
urinn - það flýlur alltaf upp á endan-
um. Þegar kemur að hinum hinsta
dómi munu allir rísa upp, og ein-
hverjir fá þá kannski uppreisn æm í
leiðinni.
Dagatal 29. desember
Atburdir dagsins
1170 Fjórir riddarar Hinriks II Breta-
kóngs drepa Thomas Becket, erki-
biskup af Kantaraborg. 1926 Austur-
ríska stórskáldið Rainer Maria Rilke
deyr. 1972 Tíu manns sem komust
lífs af úr fiugslysi í Andesfjöllum
játa á blaðamannafundi að hafa
borðað mannakjöt til að lifa af. 1989
Leikskáldið og fyrmm andófsmað-
urinn Vaclav Havel kjörinn forseti
Tékkóslóvakíu.
Afmælisbörn dagsins
William Ewart Gladstone enskur
stjómmálamaður og forsætisráð-
herra Frjálslynda flokksins, 1809.
Pablo Casals spænskur sellóleikari;
neitaði að spila og starfa á Spáni eft-
ir að Franco varð einræðisherra,
1876. Mary Tyler Moore bandarísk
leikkona, 1937. Jon Voight banda-
rískur kvikmyndaleikari, 1938.
Annálsbrot dagsins
Um vorið bar það til á Hrauni á
Skaga og þar í grennd, að snögglega
deyðu fimm manneskjur. Einn hné
niður á messuleið frá Ketukirkju. Og
svo dó sá síðasti á sjó. Hann var fisk
að draga, hné þar niður við færið.
Guð gefi oss góðrar stundar að bfða.
Húnvetnskur annáll, 1774.
Málsháttur dagsins
Logn er launviðri.
Kyndari dagsins
Þegar hann gengur í kennslustofuna,
er þar mikið hitakóf, ofninn rauðgló-
andi og púrtnerinn sjálfur viðstadd-
ur. Fýkur undir eins í Steingrím,
hann hundskammar púrtnerinn og
endar á þessum orðum: „Þér ættuð
að vera kyndari í helvíti."
Hannes Pétursson;
Ævisaga Steingríms skálds Thorsteinssonar.
Lokaorð dagsins
Fagnið kæm vinir, gleðileiknum er
lokið.
Hinstu orð Ludwigs van Beethovens (1770-
1827).
Orð dagsins
Lífið öllu langt afber,
líflð clufti þjóncir,
lífi birtcm löguð er,
lífsér luuninn prjónar.
Bjöm Gunnlaugsson.
Skák dagsins
Staða dagsins kom upp í miklu tíma-
hraki, sérstaklega átti Bex sem
stjórnar vömum svarts skamman
tíma eftir. Ambroz hefur hvítt og á
leik, og nú afvopnar hann hinn ólám-
sama Bex í fáum leikjum. Takið eft-
ir svarta hróknum sem er einsog álf-
ur útúr hól á a6. En semsagt: Hvað
gerir hvítur?
1. Rf6+ Bxf6 2. exf6 Dd7 Þetta er
skammgóður vermir. Með næsta leik
setur hvftur allt í uppnám: 3. Dd3! og
Bex gafst upp.