Alþýðublaðið - 29.12.1994, Blaðsíða 5

FIMMTUDAGUR 29. DESEMBER 1994
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
5
Leiklist
List eða leikfimi?
Allir sem áttu að vera fallegir og góðir voru fallegir og góðir, og
allir sem áttu að vera fallegir og vondir voru fallegir og vondir.
En hvað verður um galdur leikhússins þegar list leikarans er
þröngvað í spennitreyju hins steingelda forms, formsins vegna?
Til hvers að nota leikara sem nokkurskonar „ofurleikbrúður“
leikstjóra?
Þjóðleikhúsið: Fávitinn
Höfundur: Fjodor Dostojevskí
Leikgerð: Simon Grey -
endurskoðuð af Seppo
Parkkinen og Kaisu Korhonen
Þýðing: Ingibjörg
Haraldsdóttir
Lýsing: Esa Kyllönen
Leikmynd: Eeva Ijas
Búningar: Þórunn Sigríður
Þorgrímsdóttir
Leikstjórn: Kaisa Korhonen
Hinn margreyndi leikhúsmaður
Eyvindur Erlendsson sagði við mig
fyrir nokkrum árum að besta, og
reyndar eina leiðin, til að sviðsetja
skáldsögur væri að senda leikarana
á svið með nokkra kassa af viðkom-
andi bók og láta þá kasta henni til
áhorfenda í salnum.
Ég verð að játa að þetta samtal
okkar Eyvindar rifjaðist upp fyrir
niér er ég sat í sal Þjóðleikhússins
að kvöldi annars
dags jóla og horfði
á niðurstöður glímu
Kaisu Korhonen
við meistara Do-
stojevskí. Það vant-
aði þó ekki að há-
tíðarbragur væri á öllum, bæði á
sviði og í sal, jafnvel ekki laust við
eim af helgiblæ í loftinu. Enda birt-
ist von bráðar á sviðinu einskonar
finnsk-rússnesk útgáfa af mynd-
skreyttum biblíusögum sem ég las í
bernsku og hétu því ágæta nafni /
fótspor meistarans.
Gelding í midjum
samförum
Kaisa hefur valið þá aðferð, að í
stað þess að leikararnir skapi per-
sónur sínar og fylli þær holdi, til-
finningu og blóði, þá er einsog þeir
standi til hliðar við þær - og á milli
þeitva veggur. Afleiðingin er sú að
persónurnar öðlast ekki sjálfstætt líf
heldur verða einskonar persónu-
gervingar, leiddir fram á sviðið sem
fulltrúar einsleitra mannlegra
kennda. Þannig er vondi maðurinn
vondi maðurinn allt frá byrjun og sá
góði góður og svo framvegis. Þessi
aðferð eða stíll, sem átti blómaskeið
sitt í vestrunum gömlu, hefur reynd-
ar gengið í nokkra endurnýjun líf-
daga hin síðari ár, og risið í hæstar
hæðir með félaga Clint Eastwood.
Þessi frásagnaraðferð hentaði fá-
breyttu innihaldi vestranna vel enda
aldrei ætlan aðstandenda þeirra að
brjóta til mergjar dýpstu rök mann-
legrar hugsunar eða samfélags. En
þegar sömu aðferð er beitt á ástríðu-
fullt og krefjandi skáldverk einsog
Fávitann verða áhrifin einsog
ótímabær gelding í miðjum samför-
um; mikið hnoð en lítil frjósemi.
Það verður þó að segja leikstjór-
anum til hróss að leið hennar geng-
ur upp, leikararnir hlýða; sýn-
ingin líður áfram án hraða-
breytinga eða annarra upp-
þota, ef undan eru skilin ein-
stöku atriði sem leiðast út í til-
gerð, og það sem einu sinni
voru kallaðir stælar, svo sem
síðasta atriði fyrri þáttar, þar sem
skorti sjálfsagann. Semsagt stíl-
hrein, hátimbruð og „öguð“ leik-
sýning en skelfing náttúrulaus.
Formið ber listina ofurliði. Það
sama má raunar segja um velflestar
fimleika- og hersýningar.
Ofríki leikstjórans
Um frammistöðu leikaranna er
erfitt að tjalla, því rétt einsog gæð-
ingur, sem vekur hrifningu og aðdá-
un er hann sprettir úr spori undir
hæfileikaríkum og gefandi knapa,
missir ljómann þegar hann er bund-
inn á bás í hesthúsinu, þannig vekur
leikari sem hefur þurft að beygja sig
undir ofríki leikstjóra fyrst og
fremst vorkunn mína. Vissulega
leysti hver einasti leikari, ungur
sem aldinn, hlutverk sitt af hendi
með fullkominni fagmennsku enda
valinn maður í hverju rúmi. Allir
sem áttu að vera fallegir og góðir
voru fallegir og góðir, og aliir sent
áttu að vera fallegir og Vondir voru
fallegir og vondir. En hvað verður
um galdur leikhússins þegar list
leikarans er þröngvað í spennitreyju
hins steingelda forms, formsins
vegna? Til hvers að nota leikara
sem nokkurskonar „ofurleikbrúður“
leikstjóra?
Leikmynd Eevu Ijas er dökk,
voldug og stflhrein og þjónar formi
sýningarinnar vel, án þess þó að
stela senunni; ef undan er skilin
notkunin á Kristsmynd Holbeins,
sem verður það atriði sýningarinnar
er augað leitar aftur og aftur til þeg-
ar síga tekur á seinni hlutann.
Búningar Þórunnar S. Þorgríms-
dóttur eru fallegir og „agaðir“ og
féllu vel að forminu, nema hvað
hermannabúningarnir verkuðu dá-
lítið einsog eitthvað sem hafði verið
til í búningasafninu.
Hljóðmynd sýningarinnar er kap-
ítuli útaf fyrir sig, og Iék stórt hlut-
verk, enda verður að grípa til ein-
hverra ráða þegar leikurum er ekki
ætlað að vekja hughrif hjá áhorf-
endum, og var hljóðið meðal annars
notað til þess á skemmtilegan og
smekklegan hátt.
Ljós í adalhlutverki
Ekki er hægt að skiljast við þessa
sýningu án þess að fara nokkrum
orðum um aðalleikarann - lýsingu
Esu Kyllönen. Lýsingin fylgir þeirri
stefnu, að f stað þess að lúta þeirri
meginreglu að lýsa upp leikarann
og skapa stemmningu og tímalega
framvindu verksins, er hún notuð til
að skapa og koma á framfæri til-
finningum persónanna. Það er
þannig lýsingin sem öðru fremur
leiðir áhorfandann tilfinningalega
gegnum verkið. Yfirleitt lukkaðist
það vel, ef frá er talið atriði milli Fá-
vitans og Aglaju, snemma í síðara
þætti, en þá tóku seríur í trjáhríslum
nokkrum skyndilega að ofleika svo
ami var að. Ég verð að játa að ég er
persónulega nokkuð hrifinn af þess-
um skóla í lýsingu og hef oft saknað
meiri dirfsku lýsingahönnuða leik-
húsanna, þótt vissulega séu leik-
stjórar komnir á villigötur ef form
þeirra og stfll knýr lýsinguna í aðal-
hlutverk.
Niðurstaða: Viðamikil helgisýn-
ing, sem vonandi er aðeins tíma-
bundið afturhvarf frá leikhúsi
leikarans til leikhúss leikstjórans.
Arnór
Benónýsson
skrifar
Upp með veskið, Hrafn
ískum andstæð-
ingum (einkum
Vikublaðinu).
Honum var per-
sónuleg minnkun
að því máli öllu;
anarkistinn ætti að
vita að æra manns
er ekki eyðilögð
eða endurreist
með því sem
stendur í dómabók
Héraðsdóms
Reykjavíkur.
Éins og fyrri
daginn gerir Hrafn
deilumar um Sjón-
varpið að hápólit-
ísku máli: and-
stæðingar hans og
Davi'ðs notuðu
tækifærið óspart
og ódrengilega til
að koma höggi á
forsætisráðherra.
Þetta er rétt, en
þetta er ekki nema
hálf sagan. Það var
einfaldlega mat
margra að Hrafn
gæti ekki sinnt
starfi dagskrár-
stjóra Sjónvarps
án þess að leggja
stofnunina meira
eða minna í rúst;
____ _______ hann væri ekki f
„Hver er það sem lætur þetta hhsku™ h^ur syahjr
frá sér á prenti? Er það litli, ganss /1Hrafn ætti
r að þekkja þetta;
feiti leikstjórinn, sem lét dæma hann viðurkennir
.... ,ix.?í „ r-* i . • r . sjálfur að hann
Vikublaðið í fjarsektir fyrir gæti aidrei venð í
sambúð með
manneskju eins og
sjálfum sér.) Þess-
arar skoðunar voru ekki bara pólit-
munnsöfnuð?“
Árni Þórarinsson
Krummi - Hrafns saga
Gunnlaugssonar
Fróði 1994
Bókin um Hrafn Gunnlaugsson er
stórskemmtileg; það er eina niður-
staðan sem hægt er að komast að eft-
ir lestur Krumma, Hrafns sögu
Gunnlaugssonar eftir Árna Þórarins-
son. Og það er eitthvað allt annað en
ég átti von á.
Þegar ég heyrði fyrst af þessu
ólíklega samstarfi þeirra Áma komu
nokkrar spurningar upp
í hugann. Hvað œtlar
Hrafn að segja íþessari
bók? Ekki segir hann
neitt sem kemur Davíð
Oddssyni illa, svo mikið
er víst. Ætlar hann að
birta einkabréfin frá Heimi? Varla.
Ætlar hann að segja okkurfrá ásta-
málum sínum? Enn síður. Og svo
framvegis. Mín niðurstaða var ein-
föld: þetta verður leiðinleg bók.
Ég hafði rangt fyrir mér. Þessi bók
er nefnilega hin bezta skemmtun.
Raunar birtist ekkert af því sem að
ofan greinir, en bókin er skemmtileg
af því að það skín í gegn að viðfangs-
efnið, Hrafn Gunnlaugsson, er stór-
skemmtilegur maður. En það voru
svosum ekki miklar fréttir.
Bókin um Kmmma er um tvennt:
listamanninn og villimanninn Hrafn
Gunnlaugsson fyrst, og svo um átök-
in á Sjónvarpinu síðastliðin tvö ár.
Fyrri hlutinn er bráðskemmtileg og á
köflum ótrúlega ósérhlífin sjálfslýs-
ing, allt frá vonbrigðunum yfir að
hátíðahöldin á 17. júní (afmælisdag
Hrafns) væm ekki honum persónu-
lega til heiðurs, til fyllerís og
kvennafars með Vimma, upp í bíós-
úksess og klúðrið með Hvíta víking-
inn. Það verður ekki séð að Hrafn
dragi neitt undan; hann er oft dóm-
harður á sjálfan sig,' en það er líka
stutt í takmarkalítið sjálfsálit („Sá
sem er öfundsverður vekur upp öf-
und.“).
Hrafn var (og er?), eins og Vimmi,
í uppreisn. I uppreisn gegn bara ein-
hverju og helzt öllu. Hann kallar
sjálfan sig anarkista og það má tii
sanns vegar færa; hann hefur verið
blessunarlega ófeiminn við að taka
sér fyrir hendur flest það sem smá-
borgaralegu þjóðfélagi þótti ótækt,
dónaskapur og siðleysi. Hrafn er
hins vegar svo barnslega stoltur af
þessum uppátækjum sínum, og ár-
angrinum sem hann hefur náð með
þeim, að mann gæti grunað að hann
stæði ekki í þessu ef hann ætti ekki
einmitt von á viðurkenningu sam-
ferðamanna. Að upphróp-
unin Sjáiði hvað hann
Hrafn er sniðugur! sé það
sætasta sem hljómar í eyr-
um hans. Kannske er þetta
ósanngjamt - og þó: hver er
ekki hégómlegur, hvetjum
þykir ekki hrósið gott, hver vill ekki
viðurkenningu, að aðrir skilji réttum
skilningi það sem hann þykist gera af
einlægni?
Kafiamir unt Sjónvarpið eru
nteira og minna sami áróðurinn og
Hrafn hefur haldið uppi urn deilum-
ar þar innan húss. Fátt nýtt, en oftast
skemmtilegt. Forvitnilegasti kaflinn
er um séra Heimi Steinsson; Hrafn
kemst mjög nálægt því að segja, að
Heimir hafi ekki verið medfulde fem
þegar mest reyndi á hann. I það
minnsta fer ekki framhjá lesandan-
um að útvarpsstjóri var ekki í full-
komnu jafnvægi þegar mest gekk á.
Trúlega veigrar Hrafn sér við að
höggva of nærri Heimi, en í Ijósi
þess að Hrafnsmálið var ekki síður
Heimismál held ég að öllum hefði
verið greiði gerður með frekari út-
skýringum á því hvernig fólið brauzt
fram í Heimi. Það yrðu líklega einu
trúverðugu skýringamar á ýmsu sem
útvarpsstjóri tók sér fyrir hendur.
Athygli mína vekur sú undarlega
þversögn, hversu oft anarkistinn
Hrafn grípur til lagabókstafs sér til
varnar í áróðri sínum. Þegar honum
var sagt upp var ótæpilega vísað í lög
um réttindi opinberra starfsmanna og
sjálfur vísar hann í lög og reglugerð-
ir út og suður til að amast við starfs-
heitum og setu einhverra á innan-
hússfundum, svo dæmi séu tekin.
Hrafn hljóp líka í faðm ríkisvaldsins
(dómstóla) í leit að vernd gegn pólit-
ískir hælbítar og keppinautar í kvik-
myndagerð, heldur yfirvegaðir menn
sem fyrst og fremst hugsuðu um hag
Sjónvarpsins.
Það vantar líka mikið inn í varnar-
ræðu Hrafns: hann nefnir ekki sam-
tal Davíðs Oddssonar og Péturs
Guðfinnssonar, þar sem Davíð stakk
upp á því að Pétur færi í frí svo Hrafn
gæti orðið framkvæmdastjóri. í um-
fjöllun um kaup RUV á Hinum
helgu véum nefnir hann ekki hvernig
reglur Kvikmyndasjóðs voru þver-
brotnar. Hann segir einsdæmi hvern-
ig Herbert Baldursson. deildarhag-
fræðingur, hafi verið knúinn til að
biðjast afsökunar á ruddalegri fram-
komu í garð Sveins Einarssonar, en
nefnir ekki að sjálfur var hann
áminntur fyrir dónaskap í garð
starfsfólks. Minnið er oft selektívt
þegar mikið er í húfi.
En Hrafn lætur sér ekki nægja að
sleppa einu og öðru sem lesandanum
er nauðsynlegt til að fá sæmilega
heillega mynd af málinu. Hann segir
líka stundum of mikið. Dæmi:
Ásta Ragnheiður Jóhannesdóttir
var höfuðandstæðingur Hrafns í út-
varpsráði, af sömu kynslóð og hann
og í góðum tengslum við marga inn-
an RÚV og listageirans sem stóð
ekki á sama um ýmislegt í kringum
Hrafn. Hann segir þetta um afskipti
Ástu Ragnheiðar: „En ég tók þetta
ekki nærri mér. Ég hef þekkt Ástu frá
því við vorum í skóla og kannast við
þessa ófullnægju; þá þótti hún
snoppufríð stelpa. Ég hef tekið eftir
því með fólk að eftir því sem það
eldist er eins og innri maður þess
komi fram í andlitinu. Ásta Ragn-
heiður hefur breyst með árunum."
Hver er það sem lætur þetta frá sér
á prenti? Ér það litli, feiti Ieikstjór-
inn, sem lét dæma Vikublaðið í fjár-
sektir fyrir munnsöfnuð?
Vonandi er Hrafn með lögmann-
inn í stellingum og veskið á lofti.
Höfundur er ritstjóri tímaritsins
Heimsmyndar.
Blindrafelagið
SAMTÖK BLINDRA OG
SJÓNSKERTRA Á ÍSLANDI
Jólahappdrætti Blirtdrafélagsins
- dregið 20 desember 1994
Vinningsnúmer eru
9580
7813 8863 9947
3477 4618 9789
533 1079 1166 1194
6902 8741 8858 8904
12901 12979 14150 14878
9131
Blindrafélagid; samtök blindra
og sjónskertra - Hamrahlíð 17.
Karl Th.
Birgisson
skrifar