Alþýðublaðið - 07.06.1995, Blaðsíða 4

4
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 7. JÚNÍ1995
■ „Frægðin mun yfirgefa mig ... Ég hef alltaf vitað að hún er hverflynd," varfrasi sem Marilyn Monroe vartamur á
tungu, en hið gagnstæða hefur komið í Ijós og frægðarsól gyðjunnar virðist skína stöðugt skærar eftir því sem árin líða.
í menningarsamfélagi sem knúið er áfram af drifkrafti endurnýjunar á framvarðasveit frægðarinnar er Monroe nefnilega
hughreystandi uppspretta stöðugrarfegurðar og stíls; hún setti í reynd staðal sem haldið hefur sér fullkomiega meðan
tímarnir líða og tískufyrirbrigðin hverfa útí tómið. Stjörnur hafa aðdáendur og aðdáendur eru hvikulir í eðli sínum en
goðsagnaverur á borð
við Marilyn Monroe
hafa sauðtrygga fylgj-
endur sem ganga ekki
svo glatt af trúnni. Ekki
svo illa af sér vikið hjá
stúlku sem eitt sinn
lýsti sjálfri sér í háðs-
tóni með orðunum
„Big breasts, big ass,
big deal"...! Það var
monróistinn Stefán
Hrafn Hagalín sem
kynnti sér hin raun-
verulegu örlög Mari-
lyn Monroe og stöðu
hennar í nútímanum
væri nokkuð sem eiginlega væri ekki
að finna í lífi Bandaríkjamanna - en
margþætt leikritið um Marilyn
Monroe heldur samt linnulaust áfram
og virðist engan endi ætla að taka.
Hversu margar últraljóshærðar
klæðskiptingadrottningar - syngjandi
Diamonds Are A Girl’s Best Friend
hálfbrostnum karlarómi - þurfum við
boðlegt menntamönnum, femínistum,
gáfufólki og skáldsagnahöfunum
hefði komið þeim sem til hennar mála
þekktu á sjötta áratugnum fullkom-
íega á óvart. Sérstaklega hefði Mari-
lyn Monroe sjálf orðið hissa, hún sem
ávallt óttaðist að heimurinn myndi
aldrei nokkumtímann taka hana aívar-
lega.
„Hver gat hentað betur en Marilyn Monroe til að leika aðalkven- Monroe |™^staaððf°^
hlutverkið í hinni epísku sögu af tímum þegar ... hinir bestu og klárustu létu lífið
að þola í Dallas og Víetnam? ... Meryl Streep og Dauði Ameríska Draumsins?“
til viðbót-
Marilyn Monroe var tamt á tungu
að segja það örlög sín að einn daginn
myndi frægðin yfirgefa hana.
„Frægðin mun yfirgefa mig ... Ég hef
alltaf vitað að hún er hverflynd.“
Þannig háttar hinsvegar til hvað
Monroe varðar, að frægðin hefur alls
ekki reynst henni hvikull samferða-
maður. Þvert á móti: allt frá dauða
gyðjunnar fyrir þijátíuogþremur árum
hefur frægðin fylgt
henni um hvert fótmál
líktog óstöðvandi tiygg-
ur aðdáandi - einsog frávita fáviti, elt
hana og þvemeitað henni um að hvíla ar? Hversu margar ljósmyndatökur af
í friði í gröf sinni. Og mikið vill Lindu Evangelista, Cindy Craw-
meira... ford og Claudiu Schiffer - þarsem
Það getur svosem vel verið að þær „votta Monroe botnlausa virð-
Monroe hafi lifað lífi sínu að hætti ingu“ sína - getum við afborið án
kertis sem brennur í báða enda, en í þess að byija að öskra?
dag er það hinsvegar fullkomlega Hin takmarkalausa hrifning á Mari-
óumbreytanleg - og óumdeild - stað- lyn Monroe í gegnum öll þessi ár er
reynd að Monroe-loginn skín skærar auðvitað eitthvað sem við emm farin
en nokkm sinni fyrr. Það sama á vísu að taka sem sjálfsagðan hlut. En er
við um hetjur einsog James Dean, en ekki frægðin þannig í eðli sínu að hún
það er einfaldlega miklu meira spunn- á að dofna smámsaman? Á ekki al-
ið í goðsögnina um Marilyn Monroe. menningsálitið að vera hverflynt?
Hér á eftir verða færð rök fyrir því að Eiga skurðgoðin sem fjöldinn dýrkar
konan sem skapaði goðsögnina um ekki að vera skammlíf?
heimsku Ijóskuna M ; hpf|lr vprjA rifoð Samkvæmt þess-
sé hreint út sagt ne„ veno nlao um kenningum
íýðræðisieg- um Marilyn Monroe fra dauða ætti Monroe
asta skurð- hennar en um nokkra aðra aiiavega að hafa
goð tuttug- kvikmyndastjömu í gjörvallri öðiast þann sess
ustualdannnar. ..__fyrir longu, að
„Meira hefur SÖgU kvikmyndanna, vera Jttjð
verið ritað sagði bókmenntagagnrynandinn en hjartkær
um Marilyn Richard Dyer.“ minning í hugum
sem því líður þá er það staðreynd að á
meðan Monroe lifði fannst konum
aldrei mikið til um hana.
Molly Haskell minnir okkur á
þetta í bók sinni From Reverance To
Rape (Fró lotningu til nauðgunar):
„Á þessum tímum gátu konur fráleitt
samsamað sig við hana og hvað þá að
þær studdu hana í starfi eða leik.“ Og
Marilyn Monroe sagði einu sinni
sjálf: „Vinsældir mínar virðast nær
eingöngu vera karlmennskubundið
fyrirbæri."
Það voru nefnilega karlmennimir
sem dýrkuðu sakleysislegar -
heimskulegar? - ljóskur á borð við
Monroe. Konur afturámóti hölluðu
sér frekar að frenjum einsog Betty
Davis, Joan Crawford og Elizabeth
Taylor.
Það var árið 1955 sem fyrstu
sprungumar fóm að gera vart við sig
á áður velbónuðu Monroe-yfirborð-
inu: sögusagnir tóku að heyrast af
föðumum sem yfirgaf hana, móður-
inni sem var í endalausu ójafnvægi,
fátæktinni í æsku og nauðguninni sem
átti sér stað við viðkvæman ■ .
fjórtán ára aidurinn; aiiur Manlyn Monroe ... er eitt af
þessi breyskieiki kom uppúr þessum sjaldgæfu dæmum sem við
og spottaði viðleitni sína til að vera
leikkona sem tekin væri alvarlega -
og það var alveg laukrétt hjá henni.
En vitaskuld breyttist allt.
„Við erum loksins farin að taka
hana alvarlega," skrifaði erki-femín-
istinn Gloria Steinem árið 1973. En
málið er hinsvegar að löngu áður en
sjöundi áratugurinn var á enda hafði
Monroe öðlast tákngervingslegt mik-
ilvægi og allt frá þeim tfma hefur
þetta mikilvægi statt og stöðugt auk-
ist. í fyrstu var mestmegnis talað um
að hún hefði blásaklaus verið vegin í
launsátri af Hollywood-stjörnuvél-
inni. Fljótlega umbreyttist þessi staða
hennar þó svo um munaði og hún tók
að gegna hlutverki fómarlambs amer-
lyn Monroe til að leika aðalkvenhlut-
verkið í hinni epísku sögu af tímum
þegar hrikti í stoðum þjóðfélagsins og
hinir bestu og klárustu létu lífið í
Dallas og Víetnam? Getur eitthvert
ykkar kannski ímyndað sér bók sem
bæri titilinn Meryl Streep og Dauði
Ameríska Draumsinsl
Margoft hefur heyrst að ótímabær
dauði Marilyn Monroe sé mikilvægur
þáttur útskýringarinnar á þeirri stað-
reynd að hrifningin á sögu hennar
virðist ætla að endast til endaloka ver-
aldarinnar. Sömuleiðis er mikill sann-
leikur fólginn í því, að ef Monroe
hefði dáið af inntöku of stórs lyfja-
skammts 63 ára gpmul frekar en 36
ára, þá hefði ára hrikalegs harmleiks
ekki hvílt yfir minningu hennar í jafn-
ríkum mæli. Það er vitaskuld hin
ómótstæðilega blanda trega og vor-
kunnar sem er meginþátturinn í því að
saga Monroe er svo áhugaverð (les:
söluvænleg) sem raun ber glögglega
vitni um.
Og hvað ef Marilyn Monroe hefði
síðan lifað af inntöku þessa stóra
lyfjaskammts - væri hún enn svo hríf-
andi? í dag væri hún þannig 69 ára að
aldri og væri í stöðugri eftirspum í
spjallþætti í útvarpi og sjónvarpi;
sennilega myndi hún annaðslagið fara
út í hádegisverð með Madonnu og
hinum stelpunum, aðstoða Elizabeth
Taylor af fremsta megni á
Monroe frá dauða
hennar en um nokkra aðra kvik-
myndastjömu í gjörvallri sögu kvik-
myndanna," sagði bókmenntagagn-
rýnandinn Richard Dyer fyrir
skömmu og það eru orð að sönnu.
Eftir rúmlega þijá áratugi af endan-
legum ævisögum um gyðjuna, „Hver
myrti Monroe“-heimildarmyndum,
endurminningum, skáldsögum, leik-
ritum, ljósmyndum, ritgerðum og lög-
um hefði maður haldið að Monroe-
hrifningin væri smátt og smátt tekin
að víkja fyrir Momoe-þreytunni.
En svo er bara alls ekki og ekkert
bendir til þess atama - allSvega ekki
ennþá. Fyrr á árinu varð Marilyn
Monroe þannig til dæmis fyrsta kvik-
myndastjarnan til að fá útgefið í
Bandaríkjunum sérstakt frímerki sér
til heiðurs. í síðasta mánuði vom svo
Ijósmyndir Bert Stern af Monroe
settar á uppboð hjá Sotheby’s í New
York og hver um sig seldist fyrir
fjögur til sexhundmðogfimmtíu þús-
und krónur. í þessum mánuði verður
síðan Tilgangsleysi, leikrit Terry
Johnson, sett á svið í London á nýjan
leik og nú með Frances Barber í
hlutverki Monroe. Loks mætti nefna
að útgáfufýrirtækið Transworld gefur
í júlí út bókina Strange Angels eftir
Andy Bull þarsem meðal annars er
að finna samtöl hans við nokkra af
heitustu aðdáendum Monroe. Þarfnist
þið fleiri sannanna um að hrifningin
fari ekki baun dvínandi?
Það var skáldjöfurinn F. Scott
Fitzgerald sem eitt sinn sagði, að það
sem líkja mætti við annan þátt leikrits
stöðugt aldraðri aðdáenda og að-
eins töluleg staðreynd í augum hörð-
ustu kvikmyndadýrkendanna: alveg
nákvæmlega einsog Lana Turner,
Clara Bow, Jean Harlow og þús-
undogein Hollywood-stjama til við-
bótar sem létust af náttúmlegum or-
sökum - eða of stómm skammti af
ókennanleika.
En, onei. Þetta urðu ekki örlög
Marilyn Monroe hvað sem líður
meiningum hennar sjálffar: hún er eitt
af þessum sjaldgæfu dæmum sem við
þekkjum um stjömu sem skyndilega
hrynur saman innávið vegna utanað-
komandi þrýstings, aðeins til að upp-
götva guðdómlega tilveru langt
djúpinu og gerði vart við sig þekkjum um stjörnu Sem skyndílega hrynur kvoldin við að auka vin-
á oþyrmilegan hatt. Allt i A. innávift vppna ntanaöknmandi hrvstinps sældlr oruggs kynllfs og
einu rann sá dagur upp að Salnail llinaVlO vegna UlanaOKOmanai prysungs, hVer veit nema að hún
engin tímaritsumfjöiiun um aðeins til að uppgötva guðdomlega tilveru væri á laun að skipu-
Monroe varð fullkomin fyrr en
minnst var á depurðina og sorgina
sem umlukti stjömuna.
Og svo gerðist hið óumflýjanlega -
altént nokkuð sem fáir í upplýstari
kantinum urðu hissa á: Hinn 4. ágúst
árið 1962 lést leikkonan Marilyn
Monroe eftir að hafa tekið inn alltof
stóran skammt af róandi lyfjum og
svefntöflum. Vanabundinn orðrómur,
að um sjálfsmorð hefði verið að ræða,
fór þegar af stað í fjölmiðlahringr-
ásinni og hæðnisflissið þagnaði meðal
bandarísku þjóðarinnar: fólk tók að
vorkenna og finna til dapurleikatil-
langt handan landamæra
.. . . lífs og dauða.“
íska draumsins numer °
eitt, tvö og þijú.
Diana nokkur Trilling ritaði árið
1963 bók sem hún titlaði Dauði Mari-
lyn Monroe og með henni færðist
tákngervingsleg staða Monroe einu
skrefi framfyrir ameríska drauminn.
Nú var dauði Marilyn Monroe allt í
einu orðinn að sjálfum „harmleik sið-
menningarinnar“. Ekki svo laklega af
sér vikið hjá stúlku sem stutt í spuna
lýsti sjálfri sér hæðnislega í nokkrum
orðum með því að segja:
leggja giftingu sína og
leikritaskáldsins Tom
Stoppard...
En ótímabær dauði á unga aldri er
hinsvegar langtþvífrá einhver trygg-
ing fyrir því að enginn muni gleyma
þér eftir að þú hverfur úr jarðneska
lífinu og að endingu verðir þú að
langlífri goðsögn.
Leikkonan Carole Lombard lést
aðeins 34 ára að aldri og kollega
hennar, Jayne Mansfield, yfirgaf
okkur ári eldri. Mikilvægasta atriðið
varðandi dauða Marilyn Monroe er
neínilega eklei að hann var ótímabær
heldur
handan íandamæra íífs og „Löngu áður en sjöundi áratugurinn var á enda hafði Monroe öðlast tákngervingslegt m i k 1 u
danða, t ,. , mikilvægi og allt frá þeim tíma hefiir þetta mikilvægi statt og stöðugt aukist. , , , , ..fremur
Það er vert að hafa f *______, ______________L Það- að enn hvíllr Þarna
það í huga að eitt sinn voru
þeir tímar þegar Marilyn
Monroe var engan veginn goðsögn -
eða handhæg myndtfldng sem gjaman
er gripið til þegar segja þarf enn eina
dæmisöguna um hið vafasama sið-
ferðisstig í Draumaverksmiðjunni.
Marilyn Monroe var um nokkurt ára-
bil bara enn ein kvikmyndastjaman,
kannski ekki hversdagsleg, en langt-
þvífrá eitthvað einstök. Þrátt íyrir að á
hátindi ferils hennar á sjötta áratugn-
um hafi Monroe verið dáð og dýrkuð
af milljónum þá var ferill hennar og
frægðarsól í örri hnignun þegar inná
sjöunda áratuginn var komið. Hún
mátti sannarlega muna sinn fífil feg-
urri.
Ofurfyrirsætumar og femínistamir
elska jú Monroe allar í dag, en hveiju
í fyrstu var mestmegnis talað um að hún hefði bíásaklaus verið
vegin í launsátri af Hollywood-stjömuvélinni.
fljótlega umbreyttist þessi staða hennar ,, b i g
finningu vegna ÞÓ SVO Um munaði Og hún tók
dauða vesalings _ að gegna hlutverkl frasa sem verður
sætu Marilyn. fórnarlambs ameríska látið ósnarað yfir á
Og frægðar- draumsins númer ástkæra ylhýra af óend-
bolti Marilyn f " þ anlegri virðingu fyrir flottheitun-
fór að rúlla og
bætti utaná sig með hveijum deginum
sem leið.
Dauðdaginn leysti Marilyn Monroe
frá hlutverki heimsku ljóskunnar íyrir
fullt og allt. Marilyn, innantóma
Hollywood- stjaman, varð samstundis
að heilagri Monroe, fómarlambinu.
Sú hugmynd að einn góðan veður-
dag myndi Monroe verða aðdáunar-
vert viðfangsefni sem fyllilega væri
umsem felast í þessu tilsvari.
Ótímabær dauði Monroe árið 1962
var í raun og vem fullkomlega tíma-
settur í víðu samhengi þeirra menn-
ingarlegu umskipta sem litu dagsins
ljós á sjöunda áratugnum því hinn
stórkostlegi þjóðarharmleikur sem
Bandaríkjamenn upplifðu þá var
hvorki meira né minna en missir sak-
leysisins.
Og hver gat hentað betur en Mari-
nokkur leyndardómur yfir. Var þetta
sjálfsmorð eða samsæri? Síðustu ár
Marilyn Monroe hafa með árunum
orðið að einhverri stórfenglegustu
hver-gerði-það-gátu (whodunit) þess-
arar aldar. Þarafleiðandi er afar mikið
brennsluefni og peningamagn enn eft-
ir í sögunni um Marilyn Monroe.
Og jafnskjótt og við tökum að
þreytast á enn einni mikilfenglegu
samsæriskenningunni um hvernig
dauða hennar bar að, kemur bara önn-
ur framí dagsljósið - og sagan um
Marilyn Monroe er endurunnin á nýj-
an leik, algjörlega endurlífguð og allt-
saman verður skemmtilegt. Marilyn
Monroe hefur gengið í gegnum þetta
frá A til Ö: hún hefur verið fómar-
lamb CIA, KGB, FBI, (ESB og
EES...,) Kennedy-fjölskyldunnar,