Alþýðublaðið - 01.08.1995, Blaðsíða 5

ÞFílÐJUDAGUR 1. ÁGÚST 1995
æ
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
s k a
n
5
■ Árið 1898 gaf Hið íslenzka þjóðvinafélag út bókina Fullorðinsárin eftir Hollendinginn
doktor Ritter og Ólafur Ólafsson, prestur að Arnarbæli, sá um að þýða bókina af
stakri snilld og laga að íslenskum aðstæðum. Það var hinsvegar ekki fyrr en 97 árum
síðar sem Guðrún Vilmundardóttirtók sig til og kynnti sér hvernig bókin gæti orðið
henni og öðrum ungmennum „vegurtil auðnu og hamingju í lífinu"...
Farsældin er það hnoss
sem allir vilja höndla
Hvert er það mark og mið, sem allir
menn stefna að? Hvert er það hnoss
sem allir vilja höndla? Það er farsœld-
in. Allir undantekningarlaust eru að
leita að farsæld sinni. Einn hyggst að
sjá hana í þessari átt og þá þessum
stað, en annar í annarri átt og á öðrum
stað. Einn sjer hana í mannvirðingum
og metorðum, annar í auðsafni, þriðji
í munaði og sællífi; en flestir leita
hennar í öfuga átt; flestir miða við
sjálfa sig, flestir byrja þar, sem þeir
eiga að enda.
Hvernig verður
farsældin efld?
í fyrsta lagi: Þú dtt að búa þig með
alúð og kostgœfni undir störf þín,
helzt í kyrrlátu nœði. Vjer getum bú-
izt við, að einhveijum finnist lítilsvert
um þetta. Sumir eru þeir, sem hrósa
sjer af því, að þeir hafi ekkert þurft að
læra, í engu þurft að taka sjer fram
eða æfa sig; þeir hafi verið fullnuma í
öllu frá upphafi vega sinna, kunnað
allt og vitað allt frá upphafi; en þetta
er sjálfstál og lítilsvert um þessa
menn. Meira er vert uni hina, sem
með iðni, elju og ástundun hafa orðið
fullnuma í list sinni, hver sem hún er.
Það verk, sem ekki er þess vert, að
gengið sje að því með alúð, er heldur
ekki þess vert, að það sje unnið; og
ekkert verk er svo lítilmótlegt, að það
ekki „lofi meistarann", ef vel gjört, og
lasti hann ef illa er gjört.
Bú þú þig því undir störf þín með
alúð og kostgæfni, og það því betur
sem þú veizt eða fmnur, að meira er í
þau varið og meira undir þeim komið.
Taktu þér til þess stund á morgnana
eða á kveldin; en ef þú getur það
hvorugt, þá sofðu einni stundu minna
á nóttunni. Þú mundt fá þá stund
borgaða bæði með því að sjá gagn
vinnu þinnar tvöfaldast og með þeirri
ánægju, sem jafnan er samfara sann-
arlegri trúmennsku og skyldurækni.
Þennan sannleik hafa beztu menn á
öllum tímum fundið og játað. En allir
þeir, sem ekki hafa viljað rækja þetta
boðorð, hafa undantekningarlaust lið-
ið skipbrot gæfu sinnar. Vanræksla
þess hefir stcypt mörgum efnilegum
unglingi i eymd og ógæfu, þótt hann
væri mörgum góðum kostum búinn.
En ef þú vilt vera einskisnýtur sjálfur
og að verk þín sjeu talið lítt nýt, þá
gakk þú að þeim undirbúnings- og
umhugsunarlaust.
I öðru lagi: Þú átt að deyða gimdir
þt'nar. Það er opt lítið hrós í því, þó
sagt sje um einhvern mann að hann
sje „heiðarlegur maður“. Samt sem
áður vilja allir heita heiðarlegir og
heiðvirðir menn, og ætti það ekki að
vera láandi; en orsökin er stundum
aðeins sú, að skaði getur verið að því
að missa þennan „titil“; menn eru þá
ekki gjaldgengir í hverja stöðu og til
hverra starfa, sem gefa af sjer krónu
eða krónuvirði. Þetta sjest meðal ann-
ars bezt á því, þegar á endanum kemst
upp um menn, sem í mörg ár hafa
legið í löstum. En það eru ekki þessi
„heiðarlegheit" sem hjer er um að
ræða; hjer er ekkert um það að tala,
að hafa á sjer heiðarlegt yfirskin, að
sýna útvortis hlýðni borgaralegum
lögum og helztu kröfum hms almenna
siðgæðislögmáls; hjer er um það að
ræða, hvernig maðurinn á að vera,
svo að hann sje sannur sómamaður,
virðingarverður í raun og sannleika,
engu síður að hugsunarhætti en að
ytri breytni og framkomu. En það er
maðurinn ekki, nema hann deyði hjá
sjer allar vondar girndir og spilltar
fýsnir.
Með fullorðinsárunum dofna og
deyja margar gimdir og fýsnir; en sá
dauði og dofi gimdanna er opt engrar
þakkar verður. Þessi dauði kemur opt
af sljóleika þeim, andlegum og líkam-
legum, sem árafjöldanum fylgir; eða
hann kemur af því, að maðurinn er
orðinn þreyttur á nautn holdlegs mun-
aðar. Með gamalsaldrinum slokknar
eldur gimdanna, af því að eldsneytið
vantar; en af þeirri ösku sprettur ekk-
ert andlegt líf. Þjer er því ekkert hrós-
unarefni í dauða gimda þinna, þó þær
deyi af elli eða ofnautn, heldur í hinu,
að þú deyðir þær sjálfur með stað-
festu og sjálfsafneitun.
I þriðja lagi: Þú átt að vera sjálf-
steeður maður. Það má segja margt og
mikið um það, hvemig mennimir láta
leiðast sinn af hveiju og sína stundina
af hverju. Þeir snúast margir sem
vindhanar á bæjarburst fyrir vindi úr
þessari áttinni í dag og úr hinni áttinni
á morgun. Einkum em það 4 öfl, stór-
veldi mætti kalla þau, sem mestu ráða
hjá öllum þorra manna; þau em: ótti
fyrir mönnunum, ágirnd, hégóma-
skapur og metorðagimd. Auk þessara
stórvelda má og nefna eitt enn, sem er
ríkara en allt annað; það er vald van-
ans og þeirrar kenningar, sem vjer
höfum tekið að erfðum. Vjer tölum
og gjömm margt einungis af gömlum
vana, en hyggjum þó, að vjer breytum
sem sjálfstæðir menn, já, þá stundum
helzt, er vjer göngum í sterkasta tjóð-
urbandinu.
I fjórða lagi: Þú átt að samþýða sál
og sinni við örlög þín. Þetta er þungt
og erfitt boðorð fyrir hold og blóð; en
þó er manninum hin mesta nauðsyn á
að rækja það, ef vel á að fara. Sárar
sorgir beygja manninn til jarðar sem
visið strá, ef hann finnur ekki huggun
og styrk í trúnni. Trúarsterkum manni
verður aptur hvert böl til betmnar og
blessunar; hann skírist í hreinsunar-
eldi hörmunganna, eins og gullið í
deiglunni; honum vex þrek við þraut
hveija. En þetta þrek birtist í iðjusemi
og starfsemi, en iðjusemin mýkir
meinin; það birtist í kærleikanum, en
kærleikurinn sigrar hatrið; það birtist í
hógværð, en hógværði heptir reiðina;
það birtist í stillingu, en sti'Iingin
ljettir byrðina.
í fimmta lagi: Þú átt að láta líf þitt
bera eðlilega ávexti. Það er stór
minnkun að því, að heita maður, en
vinna þó ekkert gagn í heiminum.
Dugnaðar- og nytsemdarmaðurinn
ber lifandi ávexti, eins og tijeð á jörð-
unni. Við jólatijeð með dauðu ávöxt-
unum má líkja amlóðunum, sem
skreyttir eru annarra fjöðrum, sem
stæra sig af ættgöfgi, en vinna ekkert
sjálfir sjer eða öðmm til nytsemdar,
sem stæra sig af arfinum sínum, en
vinna sjer varla sjálfir inn eina krónu,
sem stæra sig af kvonfangi sínu, sem
þeir hlutu einungis fyrir þá sök, að
þeir vom synir feðra sinna. Þeir litlu
ávextir, sem þessir menn bera, eru
sem ávextir jólatrjesins; þeir eru
hengdir á þau af annarra höndum.
í sjötta lagi: Þú átt að vera sjálfum
þjer satnkvœmur. Þú átt að vera sann-
ur, þú átt að vera það sem þú sýnist.
Þetta boðorð táknar líka það, að þú átt
að setja þjer hátt og göfuglegt tak-
mark, sem þú síðan missir aldrei sjón-
ar á og beitir öllum kröítum og hæfi-
leikum til að ná. Allt þetta kostar
niikla baráttu og sjálfsafneitun; en á
hitt ber fremur að líta, að „þar sem
við ekkert er að stríða, er ekki sigur
neinn að fá.“
Heimilið
Sumir em þeir menn, sem beinlínis
lifa fyrir allt mannkynið; svo er um
alla heimsfræga lækna, sem fundið
hafa ráð við skæðum sjúkdómum, er
áður vom lítt læknandi - eða ólækn-
andi, og um heimsfræga vísindamenn,
sem með þarflegum uppgötvunum
hafa unnið öllu mannkyninu gagn.
Með þvf að vjer fæstir getum náð
til allra, en eigum þó að vinna fyrir
alla, þá er náttúrlegast og skynsam-
legast, að vjer einkum snúum oss að
þeim mönnum og vinnum fyrir þá,
sem næstir oss standa, og vjer getum
auðveldlegast náð til, og þessum
mönnum verðum vjer að vinna það
gagn, sem vjer vitum, að vjer emm
öllu mannkyninu skyldugir.
Vjer eigum að leggja allt í sölumar
fyrir heimili vort; þetta játa allir með
orði og tungu, en ekki nærri allir í
verki og sannleika. Vjer ætlum hjer
ekki að tilgreina hin dökkustu dæmi,
sem staðfesta þetta; vjer ætlum ekki
að gera þá vandræðahörmung að um-
talsefni þegár eiginmaðurinn og faðir-
inn eyðir meginhluta þess, sem hann
aflar, i svalli og drabbi, en konan og
bömin sitja heima svöng og klæðalít-
il. Vjer ætlum heldur ekki að gera að
umtalsefni þá löngu tíma og mörgu
stundir, sem margir hyllast til að eyðu
utan heimilis og stela frá konu og
bömum. Nei! Það er annað, sem vjer
ætlum að drepa á, og það er það
hvemig sumir menn em taldir „kátir“,
„íjömgir“, „upplífgandi" og „gaman-
samir" hvar sem þeir em staddir ann-
arstaðar en heima hjá sjer. En þegar
þeir em heima hjá konu, bömurn og
heimilisfólki, þá em þeir fúllyndir og
kaldlyndir, duttlungasamir og stirð-
lyndir. Það er undarlegt, að brosa við
öllum utan heimilis, en setja upp fylu-
svip, þegar komið er heim til kon-
unna, bamanna og hjúanna! Og þessi
dæmi er þó því miður ekki fá.
Hjúskapurinn
Hjónaefnin eiga að verða og hjónin
þá að vera „einn maður"; en þau
verða það ekki á brúðkaupsdaginn;
það þarf enginn maður að ætla, [...]
en þau eiga að upp frá þeim degi að
ástunda alvarlega og kappsamlega að
verða „einn maður". Ef þeirn tekst að
ná takmarkinu, þá fylgir hjúskapnum
meiri blessun en auðið er að lýsa með
mannlegum orðum.
Eldurinn kulnar út og deyr að lykt-
um, ef eldsneytið brestur; en bezt og
jafnast logar hann, ef smábætt er í
hann. Skilurðu hvert við stefnum?
Meðan þú varst í tilhugalífinu, þá
varstu hvorki pennalatur nje sporlatur,
þá varstu lipur, ljettur og kátur við
kærustuna. Og það manstu víst sjálf-
ur, að meðan þú varst að bíða óþolin-
móður eptir svari frá henni, þá var
efst í þjer að heita á Strandakirkju
þessu litla, sem þú áttir þá, ef hún
hryggbiyti þig ekki. Þegar svo bijefið
kom með „já“-ið, sem við giptu
mennirnir þekkjum, hvað hefir að
þýða, þá varstu frá þjer numinn af
kæti og ánægju. Og frá því fram að
giptingardegi var víst varla sá hlutur
til, sem þú vildir ekki gjöra fyrir unn-
ustuna. Þetta var nú allt gott. En
skyldirðu verða eins stimamjúkur við
konuna þína og unnustuna þá! Ertu
eins reiðubúinn nú til að gjöra henni
allt til geðs og ánægju? Ertu eins við-
feldinn, þýður og skemmtilegur við
hana og forðum? Vjer erum vissir um
að þú ert „góður við konuna", sem
menn kalla; en vjer efumst um, að þú
sjert samur og í tilhugalífinu.
Einn sið viljum vjer benda hjónum
á að taka upp; hanu er að vísu æði-
óvanalegur hjá alþýðu hjer á landi; en
hvað um það, hann er góður og margt
gott gæti af honum hlotist. Hjónin
ættu að nota tómstundir sínar, svo
sem helgidaga og helgidagakveld, til
að lesa saman góðar og nytsamar
bækur. Alveg eins getur farið mjög
vel á því, að bóndinn lesi upphátt fyrir
konunni sinni nytsamar bækur, með-
an hún situr við sauma sína, prjóna
si'na eða rokkinn sinn, eða rneðan hún
situr með eitthvert bamið þeirra við
bijóst sjer. Við þetta verða þau bæði
fróðari um margt. Efni bókanna verð-
ur sameiginlegur fjársjóður; þetta
virðist oss vera annað og betra en það,
sem opt á sjer stað, að konan situr sjer
með rokkinn sinn, saumana sína, eða
með krakkana, en bóndinn liggur
endilangur uppi í einhveiju rúnúnu.
„Já, bækumar. Þær kosta nú pen-
inga,“ munu menn segja. Já, satt er
það; þær kosta peninga. Allar Þjóð-
vinafjelagsbækurnar kosta 3 flöskur
af brennivíni og 1 pela. Hvorí skyldi
konunum vera geðþekkara, að menn-
imir þeirra kaupi þessar bækur og lesi
þær síðan fyrir þeim, eða að þeir
kaupi brennivínið og hreyti síðan í
þær ónotum? ■