Alþýðublaðið - 29.08.1995, Blaðsíða 5

ÞRIÐJUDAGUR 29. ÁGÚST 1995
ALÞÝÐUBLAÐID
5
, J>ær gengu nú treglega fyrst í stað.
Sumir í okkar hópi voru nokkuð óráðn-
ir í því hvort rétt væri að mynda þessa
stjóm, og vildu ffemur ganga tii stjóm-
armyndunar með þeim sem staðið
höfðu að Viðreisnarstjóminni."
-Hveijir vom þessarar skoðunar inn-
an þingflokksins?
„Þessa viðhorfs gætti íyrst og ffemst
hjá Bimi Jónssyni.“
Ágreiningur og stjórnarslit
En vinstristjóm varð semsagt uppá
teningnum: Framsókn, Alþýðubanda-
lag og Samtök ffjálslyndra og vinstri-
manna. Magnús Torfi Ólafsson varð
menntamálaráðherra. Nafhi hans Kjart-
ansson - fymrm pólitískur samheiji og
samritstjóri á Þjóðviljanum - átti sæti í
stjóminni fyrir Alþýðubandalagið. Ég
hef orð á þessu: Hvernig var ykkar
samstarf, var engin heift vegna þessa
pólitíska hjónaskilnaðar sem hafði orð-
ið?
„Nei, við héldum þeim ýfingi og
ágreiningi utan við okkar samskipti í
ríkisstjóminni,“ svarar Magnús Torfi.
Kankvís.
-Næst langar mig að vita hvernig
samstarf flokkanna þriggja hafi gengið:
sagan segir að það hafi verið storma-
samt, eða hvað?
, Jú, það gekk á ýmsu, sérstaklega út-
af efhahagsmálum einsog svo oft áður.
Þessi ágreiningur olli því að það tók að
kvamast utanúr Samtökunum. Fyrst
sagði Bjami Guðnason [alþingismaður]
skilið við þau, og síðan verða skil milli
mín annarsvegar og Hannibals, Bjöms
og Karvels [Pálmasonar] hinsvegar
þegar þeir vilja að Samtökin sh'ti stjóm-
arsamstarfmu útaf efnahagsmálaffum-
varpi sem Ólafur Jóhannesson hafði
lagt ffam.“
Stjómin sprakk 1974. En það hafði
verið deilt um fleira á kjörtímabilinu en
efnahagsmál. Ætlaði ekki stjómin að
reka herinn?
„Það var ákvæði í stjómarsáttmálan-
um um að herinn skyldi fara af landi
brott í áföngum. Um það var fjallað eft-
ir að landhelgismáhð var komið á rek-
spöl. Þar hafði Einar Ágústsson utan-
ríkisráðherra [Framsóknarflokki] að
sjálfsögðu forystu, en ásamt honum
fjölluðum við Magnús Kjartansson um
málið. Skömmu áður en stjómarsam-
starfið slitnaði höfðum við komist að
sameiginlegri niðurstöðu, sem ekki
hafði verið rædd að gagni í ríkisstjóm-
inni en fengið þar að minnsta kosti
grænt ljós.“
-Hvað fól sú niðurstaða í sér?
„Hún fól í sér að skyldum íslands
við Atlantshafsbandalagið, samkvæmt
aðild landsins að því, skyldi gegnt en
að það gerðist þannig að störf færðust
að mestu úr höndum bandarískra her-
manna til Islendinga. En á það reyndi
semsagt aldrei, hvort um þetta næðist
samkomulag við Bandaríkjamenn."
Þegar Jón Baldvin og Ólafur
Ragnar voru í sama flokki
Alþingiskosningar fóm fram 1974.
Þá hafði Hannibal dregið sig í hlé og
Magnús Torfi orðinn leiðtogi Samtak-
anna: þeim hafði bæst nokkur liðsauki
ffá Möðmvellingunum, sem svo vom
kallaðir. Þar var á ferð blómi ungra
ffamsóknarmanna sem sagt hafði skilið
við flokk sinn. Möðmvellingar settu
víða svip á ffamboðslista Samtakanna:
á Austurlandi leiddþ listann glókollur
að nafni Ólafur Ragnar Grímsson.
Hinumegin á landinu var annar ungur
maður - sem var fráleitt ættaður úr
Framsókn - í öðm sæti ffamboðslistans
á Vestfjörðum: Jón Baldvin Hannibals-
son.
En þrátt fyrir vasklega framgöngu
hinna nýju liðsmanna reyndust kosn-
ingarnar Samtökum frjálslyndra og
vinstrimanna erfiðar. Aðeins tveir
menn náðu á þing, Magnús Torfi og
Karvel. Sjálfstæðisflokkurinn vann
hinsvegar stærsta sigur sinn fyrr og síð-
ar undir forystu Geirs Hallgrímssonar.
Samtökin vom ekki ein um að gjalda
afhroð, Alþýðuflokkurinn hafði næst-
um þurrkast út og fékk aðeins fimm
þingmenn: Gylfi Þ. Gíslason var eini
kjördæmakjörni þingmaðurinn. Ég
spyr Magnús Torfa: Hvað olh þessari
miklu hægrisveiflu - var það sundmng
vinstrimanna?
„Tvímælalaust var hún mestur or-
sakavaldur í þessu. Einsog ég sagði áð-
an, þá hafði sameiningarboðskapurinn
átt töluverðan hljómgrunn. Sundrungin
sem varð í Samtökunum olh hinsvegar
afturhvarfi og bakslag. Fólk var von-
svikið.“
Geir Hallgrímsson myndaði ríkis-
„Það síðasta sem ég kom til leiðar í Sósíalistaflokkn-
um var samþykkt sem þar var gerð í miðstjórn um að
slíta öll flokksleg tengsl við þá flokka sem stóðu að
innrásinni í Tékkóslóvakíu 1968."
lengi... En meginmálið var það, að
þama vom greidd atkvæði um tillögu
frá uppstillingamefnd, sem sfðan var
breytt á þann veg sem harði kjaminn í
Sósíalistafélaginu vildi. Uppúr því
spratt I- listaframboð Hannibals í
Reykjavík fyrir þingkosningarnar
1967. Ég og fleiri sem höfðu verið í
hinu nýmyndaða Alþýðubandalagsfé-
lagi Reykjavíkur snerumst á sveif með
Hannibal, þótt við tækjum ekki allir
sæti á lista hans.“
-Meira um Tónabíó: Hvernig var
andrúmsloftið á fundinum?
„Það var svona einsog á harðsóttum
fundum sem hefur verið rækilega smal-
að á. MikiU móður í mönnum, en ekki
mikið um hmfilyrði eða iUskeyttar um-
ræður.“
-Þér hefúr semsagt tekist að halda
aga á fundinum.
„Það held ég. Að minnsta kosti kom
hvorki Ul pústra né hnippinga." Magn-
ús Toifi bregður ekki svip.
„Flokksleg eigingirni"
veldur klofningi
Alþýðubandalagið var loks gert að
formlegum stjórnmálaflokki 1968
(Ragnar Amalds, komungur lögftæð-
ingur, var valinn formaður) en Magnús
Torfi segir að aldrei hafi til greina
komið af hans hálfu að ganga í hinn
nýja flokk. Hann átti hinsvegar þátt í
því, ásamt mörgum félögum úr Al-
þýðubandalagsfélaginu, að stofha Sam-
tök frjálslyndra og vinstrimanna.
Hannibal var kjörinn formaður Sam-
takanna - en hafði áður verið fonnaður
bæði Alþýðuflokks og Alþýðubanda-
lags. Hvað lá til grundvallar hinum
nýja flokki?
Magnús Torfi velur orðin vandlega.
„Okkur, sem komum úr Alþýðubanda-
laginu, fannst sýnt að í flokknum fæm
með úrslitavöld þau öfl sem stæðu í
vegi fyrir því að stærri vinstrisameining
gæti átt sér stað. Þar væri það sem við
kölluðum „flokksleg eigingirni" úr
Sósíalistaflokknum gamla í fyrirrúmi.“
-Heldur þú að leiðtogar Alþýðu-
bandalagsins, sern komu úr Sósíalista-
flokknum, hafl á þessum ámm ennþá
ráðfært sig við Kommúnistaflokk Sov-
étríkjanna?
,Æg skal ekki fullyrða um hveija þeir
hittu, menn einsog Éinar Olgeirsson og
Kristinn E. Andrésson, sem fóm oft til
Sovétríkjanna og annarra ríkja á sov-
éska svæðinu. Eg get ekkert sagt um
það, hvað fór manna á milli. En á þeim
samkomum sem ég sótti, til dæmis í
miðstjóm Sósíalistaflokksins þarsem
ég átti sæti um tíma, þangað barst
aldrei neinn boðskapur að austan eftir
heimkomu þessara manna. Það síðasta
sem ég kom til leiðar í Sósíalista-
flokknum var samþykkt sem þar var
gerð í miðstjóm um að slíta öll flokks-
leg tengsl við þá flokka sem stóðu að
innrásinni í Tékkóslóvakíu 1968“
-Þetta var söguleg tillaga í meira
lagi: hvemig var henni tekið?
„Sumir fögnuðu henni, aðrir tóku
henni mjög þunglega og reyndu að fá
mig til að taka hana aftur og vildu ekki
þuifa að taka afstöðu til hennar.“
Ég spyr hvort Einar Olgeirsson og
Brynjólfur hafi reynt að hafa áhrif á
Magnús í þessa vem.
„Ég var ekki kallaður á eintal eða
neitt slíkt. Tillagan var samþykkt."
Kosningasigur og
vinstristjórn
Sem fyrr sagði skildu leiðir Magnús-
ar Torfa og Alþýðubandalagsins end-
anlega þegar Samtök frjálslyndra og
vinstrimanna voru stofnuð, 1969.
Kosningar fóm fram tveimur ámm síð-
ar. Ég spyr hvemig nýr flokkur hafi bú-
ið sig undir kosningar - Samtökin unnu
góðan sigur og fengu fimm þingmenn
kjöma.
„Öll tilhögun var af vanefnum. Til
að mynda tókst nú ekki, fyrir hönd-
vömm, að koma fram ffamboði í einu
kjördæmi, Norðurlandi vestra. Sigurinn
byggðist svo annarsvegar á því, að
kjósendur vom orðnir afar þreyttir á
langri setu Viðreisnarstjórnarinnar;
hinsvegar fékk málflutningur okkar um
vinstri sameiningu töluverðan hljóm-
grunn."
Magnús Torfi Ólafsson skipaði 1.
sætið í Reykjavík: hver vom tildrög
þess?
„Fyrst ber að nefna, að gert hafði
verið ráð fyrir því að Hannibal Valdi-
marsson yrði í efsta sæti framboðsins í
Reykjavík, en hann tók þá ákvörðun að
fara til Vestfjarða og beijast þar til ríkis
einsog honum var lagið. Þá kom upp-
stillingamefhd til mín og fór þess á leit,
að ég tæki þetta fyrsta sæti í Reykjavík.
Ég samþykkti það eftir skamman um-
hugsunarfrest. Niðurstaðan var síðan
fimm manna þingflokkur."
Viðreisn fallin og vinstri stjórn
mynduð undir forsæti Ólafs Jóhannes-
sonar formanns Framsóknar: Þetta var
sögulegt. Ég spyr Magnús Torfa hvem-
ig stjómarmyndunarviðræðumar hafi
gengið.
stjóm með Framsókn 1974 en fjórum
ámm síðar var komið að glæsilegasta
kosningasigri Alþýðuflokksins: hann
vann hvorki meira né minna en níu
þingsæti og fékk alls 14 menn kjöma.
Þingsaga Samtaka frjálslyndra og
vinstrimanna var hinsvegar öll.
„Já, þá þurrkuðust Samtökin út,“
segir Magnús Torfi. Beiskjulaust.
Gunnar Thoroddsen
eftirminnilegastur
-Þarna kemur að tímamótum hjá
þér: Þingmennsku lokið og þú gerist
blaðafulltrúi rfkisstjómarinnar.
„Já, ég gerðist blaðafulltrúi rfkis-
stjómarinnar að beiðni Ólafs Jóhannes-
sonar, sem þama myndaði aðra ríkis-
stjóm sína.“
Magnús Torfi gegndi starfinu í 11 ár.
og var fundarritari á ríkisstjómarfúnd-
um 1979-89, þegar hann lét af störfum.
Ég segi: Nú geri ég ráð fyrir því, að
það sem fram fer á ríkisstjómarfúndum
sé trúnaðarmál...
„Það er það,“ segir Magnús Torfi
ákveðinn, „fundargerðir em merktar
trúnaðarmál og þannig með þær farið.“
-En værirðu nokkuð að ljóstra upp
leyndarmáli, þótt þú segðir mér hver
væri eftirminnilegasti ráðherrann?
,JÞað er ekkert trúnaðarmál hvert er
mitt persónulega álit,“ segir Magnús.
Hann hugsar sig lengi um. „Ég á erfitt
með að gera upp á milli manna, sem
flestir hafa til síns ágætis nokkuð. En
ég held þó, að Gunnar heitinn Thor-
oddsen verði mér eftirminnilegastur af
þeim sem setið hafa við ríkisstjómar-
borðið meðan ég skrifaði þar fundar-
gerðir.“
-Hversvegna?
„Hann hafði sérstaka framkomu og
kom þannig fyrir sig orði að það varð
oft minnisstætt “
„Ósjálfráð" skrif
Hálf öld er liðin síðan Magnús Torfi
Ólafsson skrifaði fyrstu grein sína um
erlend málefúi í Þjóðviljann. Og hann
er ekki hættur, einsog lesendur DV
vita. Fréttaskýringar Magnúsar Torfa
bera vott um innsæi og yfirburðaþekk-
ingu þegar alþjóðamál em annarsvegar.
„Það er orðið næsmm ósjálfrátt að ég
haldi úti föstum skrifum um það sem er
að gerast úti í heimi, og hef skrifað fyr-
ir þijú blöð. Ég hef alltaf verið þannig
gerður að ég hef fylgst af áhuga með
framvindu heimsmála. Og meðan þó-
nokkrum lesendahóp finnst einhver
fengur í því sem ég læt ftá mér fara -
þá held ég ótrauður áffam"
-Örlítið rneiri pólitík á endasprettin-
um. Þú tókst þátt í einni tilraun til að
sameina vinstrimenn. Áður hafði það
verið reynt í tvígang og eftir að þú
hættir í stjómmálum hefur verið stofú-
að til tveggja flokka í þessu skyni. All-
ar hafa tilraunimar mnnið út í sandinn.
Er alveg borin von að hægt að sé efna
til sameiningar, eiga menn bara að
gleyma þessu?
„Ég held nú ekki, þrátt fyrir þessa
dapurlegu reynslu, að þetta sé endan-
lega unnið fýrir gýg. Það geta skapast
þær aðstæður að unnt sé að efna til
sameiningar á víðtækari gmndvelli en
hingað til hefur verið reynt. Hverjar
þær aðstæður em - því verður fram-
vindan að svara."
-Hver heldurðu að sé ástæðan fýrir
því að vinstrimönnum, jafnaðarmönn-
um, félagshyggjufólki - hvaða heiti
sem á nú að nota - gengur svona illa að
vinna saman? Em þetta eintómar pólit-
ískar prímadonnur kannski?
„Það er margt sem þar kemur til. Það
geta verið persónuleg viðhorf og ekki
síður það sem ég kalla flokkslega eigin-
gimi - hveijum þykir vænt um sitt pól-
itíska heimkynni og finnst að ekki eigi
að skella því saman við önnur. Þá er
það og svo, að því rækilegar sem hlut-
fallskosningakerfið er útfært, er lík-
legra að flokkar verði margir og smáir.
Mér þykir trúlegt að flokkum fækkaði
skjótt ef hér yrðu tekin upp einmenn-
ingskjördæmi."
Það sem mestu skiptir
Bikarúrslitaleikurinn er búinn. Þetta
viðtal er líka að renna sitt skeið. Ég
spyr að lokum: Þegar þú lítur núna yfir
farinn veg, hvað er minnisstæðast:
blaðamennskan, pólitíkin eða kannski
eitthvað allt annað?
„Það sem er minnisstæðast er
auðvitað hversu reiðir af í einkalífinu,
fjölskylda, börn, barnabörn: Þetta
met ég mest. En varðandi störfin, þá
ber nú störfin í menntamálaráðuneytinu
hæst.“ ■