Alþýðublaðið - 17.04.1996, Síða 7

MIÐVIKUDAGUR 17. APRÍL 1996
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
7
m e n n i n
Veröld sem var
Verkefni: Kvásarvalsinn
Höfundur: Jónas Árnason
Leikstjóri: Inga Bjarnason
Leikmynd og búningar:
Steindór Sigurðsson
Tónlist: Leifur Þórarinsson
Lýsing: Lárus Björnsson
Leikhljóð: Baldur Már
Arngrímsson
Aðstoðarleikstjóri: Gunnar
Gunnsteinsson
Sýningarstaður: Leikfélag
Reykjavíkur - Borgarleikhúsið,
Stóra sviðið.
Hér fyrr á, árum þegar ljóst var að
Leikfélag Reykjavíkur myndi flytja
starfsemi sína í Borgarleikhúsið, stóð
nokkur umræða um framtíðarhlut-
verk gamla Iðnó. Ein þeirra hug-
mynda sem þá fór á flot var að breyta
húsinu í leiklistarsafn, þar sem munir
og minjar úr sögu listgreinarinnar
væru til sýnis, jafnframt því sem þar
færu fram leiksýningar á gömlum ís-
lenskum verkum og þá gjaman reynt
að hafa umgjörð og stíl sýninganna
sem næst þeim tíma sem verkin voru
samin á. Nokkurs konar lifandi fom-
minjasafn.
Þetta rifjaðist upp fyrir mér undir
sýningu Leikfélagsins á Kvásarvals-
inum eftir Jónas Arnason á föstu-
dagskvöldið sem leið. Engu var lík-
ara en þessi hugmynd væri komin til
framkvæmda, nema hvað umgjörðin
var nýjasta og tæknilega fullkomn-
asta leikhús landsins. Verkið var
einna líkast því að vera samið um
miðja öldina og þá sem redding fyrir
áhugaleikfélag sem í skyndingu hefði
ákveðið að snara upp einu stykki
leiksýningu. Leikstfllinn var einskon-
ar ýkjumynd af ofleik og áhorfendur,
fullir með kurteislegan áhuga, reiðu-
búnir að taka viljann fyrir verkið.
Það er kannski eins og að sparka í
liggjandi hund að skrifa enn einn nei-
kvæðan pistil um sýningu hjá Leikfé-
lagi Reykjavíkur, en það verður nú
einu sinni að segja hverja sögu eins
og hún er. Það er með öllu óskiljan-
legt hvers vegna stjómendur félags-
ins ákváðu að taka þetta verk til sýn-
inga. Ekki er það greiði við höfund-
inn, sem á að baki nokkur snotur verk
er taka þessu langt fram um allt. Boð-
skapur verksins er, að því er best
verður séð, að þeir djöfuls valdamenn
séu sjálfum sér líkir og hafi nú beint
spjótum sínum að gamalmennum.
Það hefur svo sem meim verið logið í
gegnum tíðina, en framsetningin er
svo grunnfærin og frumstæð, að
ádeilan verður bitlaus og allur er hinn
samfélagslegi tónn í verkinu eins og
afturganga frá kaldasta tíma kalda
stríðsins. Og síðan hangir verkið eng-
an veginn saman, virkar eins og sam-
safn af gamansögum af skrítnum
köllum og kerlingum sem gerðu oft
lukku, í eldhúsunum, í sveitinni í
gamla daga. Textinn er hins vegar
Leikhús
Arnór
Benónýsson
skrifar um
* ■ leiklist

laus við öll dramatísk tilþrif og á
ekkert erindi uppá leiksvið.
Það verður því að spyrja, úr því að
stjómendur félagsins tóku verkið til
sýninga, hvar er hin dramatúrgíska
vinna leikhússins? Það hefði kannski
verið hægt, með góðri vinnu fag-
manna, að gera úr þessum efnivið
þokkalegan einþáttung fyrir Litla
sviðið. En það var ekki gert og þessi
mistök, sem sýningin er, verða því að
skrifast á ráðamenn Leikfélags
Reykjavíkur. Svona gera menn ekki!
Leikstjórinn, Inga Bjamason, velur
þá leið að vera höfundi og verkinu
trú og færa blæ áhugamennskunnar
og ýkjusögunnar yfir sýninguna í
heild sinni. Á hennar reikning verður
að skrifast sá ofsafengni ofleikur sem
leikaramir sýna og ef þessi aðferð á
bjarga brotalömum verksins, þá mis-
tekst það.
Leikmynd Steindórs Sigurðssonar,
er bæði góð og vond. I fyrri hlutanum
sýnir hún nútíma, (framtíðar?)
sjúkrastofnun og er útaf fyrir sig hið
besta verk, í ofur raunsæjum stíl.
Vandinn er bara sá, að hún passar
ekki við verkið og það sem fram fer á
sviðinu, sem allt ber með sér svip
fortíðarinnar. I seinni hlutanum sýnir
leikmyndin hinsvegar íbúð á sömu
stofnun og þar tekst Steindóri ver
upp. Húsgögnin eru ósamstæð og
mest áberandi í myndinni eru tveir
skermar sem engum tilgangi þjóna.
Búningarnir eru síðan eins og hver
annar samtíningur úr búningasafninu.
Tónlistin er ekki mikið notuð í
sýningunni, en þó smekklega það
sem var, svo sem Leifs er von og
vísa.
Lýsingin er einföld og lítið notuð
til þess að brjóta upp stemmningar
eða styðja og halda að því sem fram
fer á sviðinu.
Rúrik Haraldsson heldur uppá
fimmtíu ára leikafmæli sitt með þess-
ari sýningu. Víst hefði ég óskað þess-
um höfðingja leikhússins þess að
hafa bitastæðara verk í höndunum á
þessum tímamótum, en Rúrik sýnir
að hann kann sitt fag og gengur tví-
mælalaust styst í ofleiknum.
Þær Guðrún Ásmundsdóttir og
Margrét Ólafsdóttir kunna auðvitað
sitt fag líka en það var grátlegt að sjá
þessar glæsilegu og flinku listakonur
undirgangast þann leikstfl sem sýn-
ingin byggist á. Stíl sem byggist á
fettum og brettum, skrækjum og
glennum og raunar agalausustu ærsl-
um sem ég hef séð á leiksviði.
Niðurstaða: Sýning sem allra að-
standenda vegna hefði betur ver-
ið ósýnd.
Rúrik Haraldsson heldur uppá fimmtíu ára leikafmæli sitt með þessari sýningu. Víst hefði ég
óskað þessum höfðingja leikhússins þess að hafa bitastæðara verk í höndunum á þessum tíma-
mótum, en Rúrik sýnir að hann kann sitt fag og gengur tvímælalaust styst í ofleiknum.
Islenski munaðarleysinginn sem
sigraði bandaríska snillinginn
Á síðustu öld fluttu þúsundir Islend-
inga vestur um haf og freistuðu gæf-
unnar í Bandaríkjunum og Kanada.
Fólksflóttinn var mesta hitamál síns
tíma: skáldin, mörg hver, brýndu
menn til að duga nú og stökkva ekki
úr landi en „agentamir", sem svo voru
kallaðir, fóru um sveitir og lofuðu
þeim gulli og grænum skógum sem
flyttu til guðs eigin lands. Vesturfar-
arnir voru níddir í ræðu og riti, og
eimir ennþá eftir af andúð í garð
þeirra sem „gáfust upp“ á hokrinu hér
heima. En nýlegar samanburðarrann-
sóknir sýna reyndar svo ekki verður
um villst að Vesturfaramir vom mikið
algervisfólk, jafnvel langt umfram þá
sem urðu eftir heima.
Einn þeirra sem yfirgaf ættjörðina
var 16 ára sveitapiltur, Magnús Magn-
ússon að nafni. Hann vann sér til
frægðar að verða sterkasti skákmaður
Kanada og er áreiðanlega einn ötlug-
asti meistari sem ísland hefur alið.
Magnús fæddist 10. desember 1869
í Dal í Miklaholtshreppi í Snæfells-
nessýsiu. Samkvæmt kenningu
Brekkukotsannáls var Magnús mikill
lukkunnar pamfíll því hann missti
rnóður sína þegar hann var fimm ára
og föður sinn sex ámm síðar.
16 ára gamall fór munaðarleysing-
inn einn síns tii liðs til Ameríku og
settist að í Kanada. Þar nam hann skó-
araiðn og hafði lifíbrauð af henni, en
fljótlega lærði hann lflca mannganginn
og komst í kynni við ágæta kanadíska
skákmenn. Magnús - sem tók sér ætt-
amafnið Smith - tók stórstígum fram-
fömm í skák, bæði með æfingum og
bóklestri. Hann varð í tvígang meistari
Norðvesturhéraða Kanada og skák-
meistari Kanada ekki sjaldnar en
þrisvar, 1899, 1903 og 1906. Þá varð
hann fyrstur Islendinga til að tefla
fjöltefli og blindskákir að ráði. Einu
sinni tefldi hann fjöltefli við tólf bestu
skákmenn Winnipeg og vann allar
skákirnar. Hann var líka fær um að
tefla þrjár blindskákir í einu, og fór
langoftast með sigur af hólmi.
Til marks um styrk Magnúsar
Magnússonar Smith eru tveir sigrar
gegn Harry Nelson Pillsbury (1872-
1906), en hann var einn af sterkustu
skákmönnum heims um síðustu alda-
mót; snillingur sem dó langt um aldur
fram. Magnús sigraði Pillsbury að
vísu í bæði skiptin þegar sá síðar-
nefndi tefldi fjöltefli við kanadíska
skákmenn, en mun hafa verið einn um
að leggja kappann. Þá tefldu þeir eina
kappskák á jafnréttisgrundvelli og
lyktaði henni með jafntefli.
Magnús hafði kynni af fieiri mikl-
um meisturum: Um skeið aðstoðaði
hann sjálfan Emanuel Lasker, heims-
meistara 1894- 1921, við ritstjóm og
útgáfu á Laskers Chess Magazine.
Magnús Magnússon Smith dó árið
1938. Við skulum líta á aðra sigurskák
hans gegn Pilisbury. Bandaríski snill-
ingurinn gafst upp eftir aðeins átján
leiki.
Hvítt: Harry Nelson Pillsbury
Svart: Magnús Magnússon Smith
1. e4e5
2. Rc3 Rf6
3. f4 d5
4. fxe5 Rxe4 '
5. Df3 f5
6. d3 Rxc3
7. bxc3 d4!
8. Bb2 dxc3
9. Bxc3 Bb4!
10. Bxb4 Dh4+
11. Df2 Dxb4+
12. Dd2 Dd4
13. c3 Dxe5+
14. Kf2 0-0
15. Rf3 Dd6
16. d4c5
17. d5 Rd7
18. c4 Rf6
Hér gafst Pillsbury upp enda staða
hans ófögur. Svartur hótar að leika
Re4+, og því verður hvítur að leika
kóngi til gl. Þarineð er hrókur hans
lokaður itmi og svartur getur dundað
við að murka úr honum líftóruna.
Magnús Magnússon Smith. Sextán
ára gamall einstæðingur þegar
hann flutti til Kanada. Hann varð
þrisvar sinnum skákmeistari þar í
landi, og var fremstur íslenskra
skákmanna um síðustu aldamót.
Harry Nelson Pillsbury. Þessi
bandariski snillingur varð aðeins
34 ára en var í fremstu röð skák-
meistara um aldamótin. Hann beið
í tvígang ósigur fyrir munaðarleys-
ingjanum af Snæfellsnesi.