Alþýðublaðið - 25.04.1996, Blaðsíða 2

2
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 25. APRÍL 1996
s k o ð a n
A1MUBLKBI9
21102. tölublað
Hverfisgötu 8 -10 Reykjavík Sími 562 5566
Útgefandi Alprent
Ritstjóri Hrafn Jökulsson
Umbrot Gagarín hf.
Prentun ísafoldarprentsmiðjan hf.
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing
Sími 562 5566
Fax 562 9244
Símboði auglýsinga 846 3332
Áskriftarverð kr. 1.500 m/vsk á mánuði.
Verð í lausasölu kr. 100 m/vsk
Rússar skapa píslarvott
Nú er staðfest að Dzhokhar Dúdajev, leiðtogi uppreisnarmanna í Tsjetsj-
eníu, var drepinn í flugskeytaárás Rússa síðastliðið sunnudagskvöld. Þessi
atburður vekur ekki einasta spumingar um framhald hins blóðuga og mis-
kunnarlausa stríðs í Tsjetsjeníu, heldur getur dauði leiðtogans haft afdrifa-
ríkar afleiðingar á forsetakosningamar í Rússlandi. Ekki er ólíklegt að nú-
verandi ráðamenn í Kreml hafi dregið fram vodkaflösku til að fagna tíðind-
unum, enda hafa Jeltsín forseti og nótar hans seint og snemma úthrópað
Dúdajev sem óprúttinn glæpamann og mafíuforingja.
En hafi Kremlveijar á annað borð fagnað dauða erkióvinarins er eins víst
að sá fögnuður verði skammvinnur. Amór Hannibalsson prófessor, sem er
einn mestur sérfræðingur í málefhum Rússlands, segir í samtali við Al-
þýðublaðið í dag: „Merkið stendur þótt foringinn falli. Þjóðin er búin að
þola það mikið í þessu stríði að hún heldur áffam að beijast þó foringinn sé
allur. Stríðið er ekki háð fyrir foringjann heldur sjálfstæðishugsjónina í
bijósti fólksins.“
Amór segir að dauði Dúdajevs sé vissulega rnikill missir fyrir Tsjetsjena,
enda var hann þrautþjálfaður herforingi og hafði skapað sér nafn um allan
heim sem sameiningartákn þjóðar sinnar í baráttu við rússneska bjöminn.
Það er bæði til marks um herstjómarhæfileika Dúdajevs og baráttuþrek
liðsmannanna að þeir hafa haft í fullu tré við margfalt ofurefli rússneska
hersins. Tsjetsjenar hafa þannig auðmýkt rússneska herinn, bæði innan-
lands og á alþjóðavettvangi; en Rússar hafa svarað með stríðsglæpum
gagnvart óbreyttum borgurum. Enginn veit hversu margir liggja í valnum í
Tsjetsjeníu, en víst þykir að fómarlömb Rússa skipti tugum þúsunda.
Meðal Tsjetsjena er rík hemaðarhefð og þeir byggja þjóðarstolt sitt ekki
hvað síst á goðsögnum um hetjur sem gengu vasklega ffam í bardögum og
lögðu lífið í sölumar. Eldflaugin sem grandaði Dúdajev sá tíl þess að nú er
orðinn til nýr píslarvottur: hinir herskáu og hugrökku Tsjetsjenar munu
beijast með nalfi hans á vömm.
Samkvæmt skoðanakönnunum í Rússlandi hefur almenningur Utíð á það
sem forgangsverkefni að stöðva stríðið í Tsjetsjeníu. Harmleikurinn í litla
fjallalandinu er Rússum ofar í huga en ömurlegur efnahagur, glæpafár, ör-
birgð, vonleysi og tapað heimsveldi. Þetta veit Boris Jeltsín, og þessvegna
hefúr hann að undanfömu gert tílraunir - klaufalegar að vísu og mislukkað-
ar - tíl að binda enda á stríðið og finna pólitíska lausn. Bardagar hafa hins-
vegar haldið áffam: og dauði Dúdajevs mun síst gera Tsjetsjena að áhuga-
mönnum um friðkaup við Moskvu. Jafnvel kann svo að fara, að fall hins
snjalla en ófyrirleitna foringja verði olía á óífiðarbálið. Og þá getur Boris
Jeltsín farið að pakka saman og undirbúa valdatöku kommúnista í forseta-
kosningunum. Fall Dúdajevs kann því að innsigla pólitískan dauða Borisar
Jeltsíns.
Við heygarðshornið
Alþýðublaðið birtir í dag viðtöl við nær gervallan þingflokk Alþýðu-
bandalagsins um afstöðuna til NATÓ. Tilefnið er sú yfirlýsing Róberts
Marshalls, formanns félags ungra alþýðubandalagsmanna, að hann sé
hlynntur aðild íslands að Atlantshafsbandalaginu. Róbert boðar jafhframt
að hann muni taka málið upp innan sinna raða. Vissulega er jákvætt að
ungt fólk í Alþýðubandalaginu sé reiðubúið að segja skilið við pólitískt
erfðagóss, en þess sjást engin merki að þingflokkurinn sé að losa sig úr
viðjum fortíðarinnar.
Einungis Bryndís Hlöðversdóttir kemur með nýjan tón. Hún segir tíma-
bært að endurskoða grómtekna stefnu Alþýðubandalagsins gagnvart Atl-
antshafsbandalaginu. Af svömm félaga hennar í þingflokknum er hinsveg-
ar morgunljóst að Biyndís á litla eða enga samleið með þeim, alltjent ekki í
þessu stórmáli. Kalda stríðinu er nefnilega ekki lokið í þingflokkherbergi
Alþýðubandalagsins: þar eru lúnu orðaleppamir enn í fullu gildi, ný heims-
mynd rótar ekki við hugum þingmannanna; þeir eru staðnaðir stjómmála-
menn sem boða trúarbrögð gærdagsins.
Sérstök vonbrigði vekja svör Margrétar Frímannsdóttur. Ýmsir héldu að
ferskir vindar nýrra viðhorfa myndu blása um Alþýðubandalagið þegar hún
var kjörin formaður. Það vom tálvonir. Málflumingur hennar í utanríkis-
málum byggist mestanpart á uppislægjumyglum úr kalda stríðinu.
Þeir alþýðubandalagsmenn sem kusu Margréti Frímannsdóttur í trausti
þess að hún væri boðberi nýrra tíma sitja nú uppi með sendiboða úr fortíð-
inni. ■
Fertugsafmæli hér og þar
Á dögunum var mér boðið í fertug-
safmæli hér í París. Ég fór. Þar voru 50
manns. Fyrr í vetur var ég í fertugsaf-
mæli í Reykjavík. Þar vom 50 manns.
Afmælisbörnin voru af svipuðum
þjóðfélags-status, hvort tveggja miklir
menningarforkólfar, útgefandi annars-
vegar og galleríeigandi hinsvegar. Því
var samanburður einkar fróðlegur.
íbúðirnar vom jafn glæsilegar og
þær voru ólíkar: Klassískt íslenskt
traustvekjandi raðhús frá Framsóknar-
áratugnum og vfð og breið klassfsk
frönsk saloníbúð frá Dreyfus-tíman-
um. Bjór annarsvegar, kampavín hins-
vegar.
En í París vom engar ræður. Fólkið
stóð bara dragtað og vel hneppt í sín-
um hnapp við hlaðborðið og kynnti sig
og kynnti aðra og sagði „sa va?“ og
„sa va bérí‘ þar tíl diskótekið var orðið
það hávært að menn heyrðu ekki leng-
ur þetta „sa va?“ (þó reyndar hefði
með talsverðri vissu mátt giska á þær
varahreyfingar) og fór að dansa, við
nýjustu ffönsku rappsmellina og lögin
úr Pulp Fictíon.
Á heimleið, í morgunsárið, þegar ég
rifjaði upp ræðumar sautján úr fertug-
safmælinu í Breiðholtinu fór ég að
formúlera drukknar kenningar um
stöðu landans í umheiminum, þessa
einkennilegu sérstöðu hans og forvarð-
arhlutverk.
Vikupiltar |
Hallgrímur
Helgason
skrifar
Við íslendingar virðumst hafa tekið
að okkur að geyma alla þessa gömlu
góðu hluti sem aðrar stærri og kæm-
lausari þjóðir hafa fyiir löngu leyft að
fljóta undir brýr sögunnar. Ekki nóg
með að okkur hafi tekist að varðveita
tunguna í fyrstihólfinu góða í 1000 ár -
reyndar all erfitt að hreyfa hana í
munni, svo stirða og freðna, og við því
svo kaldranalegir og hranalegir í tali
heldur em enn í góðu gildi hjá okkur
ýmsir hlutir sem hjá stórþjóðum finn-
ast aðeins á söfhum. Ég er hér að tala
um hluti eins og: Stuðla og höfúðstafi,
ærleg fyllerí, föstudaginn langa, útivist
barna, gamlársbrennur, ljóðskáld,
áfengismeðferðir, almenna miðlanotk-
un, álfabyggðir og steinadýrkun, skák-
iðkun, sólarfrí, og : Ræður í afmælis-
veislum.
Á íslandi er enginn maður með
mönnum nema hann geti risið upp frá
klingdu glasi og haldið ræðu, kastað
fram vísu, verið snjall, fyndinn, flottur.
Kannski er þetta okkar hirðskálda-
hefð frá því í veislum Noregskonunga,
þegar íslendingurinn ábyrgðarlaus og
utan ríkis reis upp og flutti sína drápu.
Krúnu- og áhrifalausum var honum
samt sem áður skipað til borðs með
tignarliðinu. Hann skipti kannski engu
pólitísku máli, en daginn eftir var
muldrað í hriðinni: „Það var gaman að
þessum íslendingi þarna. Hann var
helvítí góður.“ Við höfum alltaf verið
„helvíti góðir“. Það er einhver þessi
reisn yfir einstaklingnum heima sem
maður finnur ekki annars staðar. Hann
MH »«.!<.9í
Á íslandi er enginn maður með mönnum nema hann
geti risið upp frá klingdu glasi og haldið ræðu, kastað
fram vísu, verið snjall, fyndinn, flottur. Kannski er
þetta okkar hirðskálda- hefð frá því í veislum Noregs-
konunga, þegar íslendingurinn ábyrgðarlaus og utan
ríkis reis upp og flutti sfna drápu.
rís upp og heldur ræðu, sýnir „karakt-
er“. Og þess vegna kannski... - hugs-
aði ég á mínu drukkna ráfi heim úr
frönsku fertugsveislunni - þess vegna
er enn hægt að skrifa skáldsögur á fs-
landi.
Ég hefði vart treyst mér til að stinga
Parísar-teitinu í skáldsögukafla. Þar
var ekki nema ein .tætt-hærð kona sem
gerði sig eftirminnilega með því að
öskra annað slagið einskonar „stuð-
öskur“ í uppáhaldslaginu sínu, og
þó...jú, ég gleymi „leðurhommanum
frá Lille“ sem settist sjö sinnum hjá
mér og hefði getað nægt í smásögu ef
hann hefði ekki hlegið að öllu sem ég
sagði í staðinn fyrir að segja eitthvað
sjálfur. Um ræðumar sautján í Breið-
holtinu mætti hinsvegar skrifa heila
Borgarætt. Össur einn hefði nægt í eitt
bindi þó hann væri með slaufu.
f Frakklandi er allt búið. í Frakk-
landi gerist aldrei neitt meir, sagði
Kúndeira í einni af sínum ódauðleika-
bókum. f Frakklandi er semsagt ekki
um neitt að skrifa. Franskir rithöfundar
hafa reyndar brugðist hetjulega við
þessu með því að skrifa ekki um neitt.
Forstöðumenn „nýju skáldsögunnar"
skrifuðu sællar minningar heilar skáld-
sögur um eitt mannlaust herbergi eða
skáldsögur þar sem aldrei mátti koma
fyrir stafurinn a. (Þið skiljið hvað ég á
við.) Þeir sem sýnt af sér þann hetju-
skap að sitja þolinmóðir í gegnum
kvikmynd eins og „India Song“ eftir
Margréti Duras ættu allavega að kann-
ast við þetta „ekkert" sem franskir höf-
undar hafa verið að kljást við. Kvik-
myndaiðnaðurinn hérlenskur hefur að
undanfömu að vísu reynt að fá fútt í
sínar sögur með því að ,Jiomma“ þær
upp eða „lessa“ þær niður, en nær sér
þó ekki á skrið fýrr en hann sendir tvo
brjálæðinga frá víkingatímabilinu í
tíma-ferðalags- heimsókn í ósögulegan
nútíma. („Les Visiteurs")
Sú mynd minnti mann einna helst á
það þegar ég hitti nokkra íslenska
rokkara á fínu hóteli héma í fyrrasum-
ar. Það var eitthvað glæsilega kraft-
mikið og óparísarlegt hjá þeim þetta
„roomservice, yes, two vodka for
scandinavian pop-star. I love you
man.“ Við eigum ennþá til í okkur
þetta ífumstæða. Það er ennþá svoh'till
„þriðji heimur" í okkur, kannski af því
að við vitum stundum enn ekki í þenna
heim né annan.
Reyndar finnst manni stundum eins
og allir íslendingar hti á sig sem eins-
konar „scandinavian pop-star“; við
þekkjum ekki auðmýkt múgfélags-
þegnsins; íslenskur einstaklingur er
alltaf einstakur. „Hann er nú alveg ein-
stakur, hann Bjöm...“ segir fólk. Þetta
sér maður líka best þegar maður fylgir
löndum inn á veitingastað í París, þeir
ganga í salinn eins og filmstjömur og
verða hundfúlir ef þeir fá ekki besta
borðið og góða þjónustu, og svo breiða
þeir úr sér þartil olnbogarnir eru
komnir yfir á næsta borð. Og hávaðinn
eftir því.
Undanfarin ár hefur borið mikið á
höfundum frá hinum svokallaða „-
þriðja heimi“. Það er kunnara en frá
þurfi að segja. Sagnaglaðir rithöfúndar
frá Indlandi til Kólumbíu, frá Nígeríu
til Martinique - jafnvel írlandi og
Danmörku - hafa stolið senunni frá
Bretum, Frökkum og Þjóðveijum. Þeir
hafa skrifað sig inn að verðlaunamiðj-
unni frá útjöðrum heimsins, útúr
„ómenningarlegum" ífumskógarþorp-
um og fátækraborgum þar sem lífið er
ennþá „skrautlegt" og „laxneskt" (svo-
til allar skáldsögur HKL gerast í „-
þriðja heiminum", aðeins ein í reyk-
vískum nútíma; hans lakasta bók; At-
ómstöðin) og fólk lifir ennþá lífi sem
er færandi í annað form en fílófaxið
eitt. Við löfum enn í hinum skrautlega
jaðri. Það er enn hægt að skrifa skáld-
sögur á íslandi um eitthvað annað en
ijarveru stafsins a. ■
2 5. a c
Atburðir dagsins
1660 Enska þingið samþykkir
endurreisn konungdæmisins.
1915 Hótel Reykjavík og ellefu
önnur hús við Austurstræti,
Pósthússtræti og Hafnarstræti
brunnu í mesta eldsvoða á fs-
landi. Tveir menn fómst. 1960
Tíu blökkumenn vora skotnir
til bana í óeirðum í Mississippi.
1964 Litla hafmeyjan í Kaup-
mannahöfn afhöfðuð í skjóli
nætur. 1991 Bifreið ekið upp á
hæsta tind íslands, Hvanna-
dalshnjúk, í fyrsta sinn.
Afmælisbörn dagsins
Játvarður II 1284, konungur
Englands og fyrsti prinsinn af
Wales. Oliver Cromwell
1559, enskur hermaður og bar-
áttumaður gegn konungdæm-
inu; æðsti maður Englands um
limm ára skeið. Ella Fitzger-
ald 1918, bandarísk jazzsöng-
kona. A1 Pacino 1939, banda-
rískur leikari.
Lokaorö dagsins
Ég er farinn til landsins sem
fuglasöngurinn fer til þegar
hann hljóðnar.
Hinstu orö Jökuls Jakobssonar
sem dó þennan dag áriö 1978.
Fátækt dagsins
Hve blásnautt er hjarta sem
einskis saknar.
Einar Benediktsson.
Annálsbrot dagsins
Þetta var kallaður Bónavetur,
fyrst kongsbón, er herra Ami
biskup fylgdi fram, þá sýslu-
mannsbón, þá prófastsbón, og
margar aðrar krafir og beiðslur
biskupsins við almúgann.
Nýi annáll 1418.
Málsháttur dagsins
Betri er þunnur bjór, en þurr
bom.
Orð dagsins
Þójuss og haturflestra þjóða
ogfdtœkt gjöri mig hrjd,
Jesús er það góssið góða
er gefst mér himnum d.
Sigríður skálda Jónsdóttir, dáin
1707.
Skák dagsins
Nýverið sögðum við frá Vest-
ur-lslendingnum Magnúsi
Smith sern var einn sterkasti
skákmaður Kanada um síðustu
aldamót. Svo skemmtilega vill
til að sterkasti skákmaður Is-
lands fyrr og síðar, Friðrik Ól-
afsson, er mjög í ætt við
Magnús. Skoðum nú hvernig
Friðrik lék stórmeistann Migu-
el Quinteros frá Argenlínu á
öflugu móti í Las Palmas 1974.
Friðrik hefur hvítt og á leik, og
hann bókstaflega sprengir
svörtu stöðuna í tætlur.
I A 1 jír 1 W k m i II
! rÆy'- 2 <má &BB i A W — ff
Hvítur leikur og vitmur.
1. Hxd7! Kxd7 2. Bxc6+!
Kxc6 3. Da4+ Svartur kafst
upp, enda varnarlaus eftir að
hafa þegið Itinar bráðeitruðu
fómir Friðriks.