Alþýðublaðið - 11.07.1996, Blaðsíða 2

2
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 11. JÚLÍ1996
s k o ð a n i r
ÍLÞYIIimifDII)
21140. tölublað
Hverfisgötu 8-10 Reykjavík Sími 562 5566
Útgefandi
Ritstjóri
Auglýsingastjóri
,Umbrot
Prentun
Alprent
Hrafn Jökulsson
Ámundi Ámundason
Gagarín hf.
ísafoldarprentsmiðjan hf.
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing
Sími 562 5566
Fax 562 9244
Áskriftarverð kr. 1.500 m/vsk á mánuði.
Verð í lausasölu kr. 100 m/vsk
Forseti í húsmennsku?
Er staða forseta Islands veik gagnvart framkvæmdavaldinu? Þarf að
styrkja forseta sérstaklega gagnvart íhlutun annarra stjómvalda? Er
reyndin jafnvel sú, að forseti Islands sé í nokkurskonar húsmennsku hjá
forsætisráðherra? Ingvar Gíslason fyrrverandi menntamálaráðherra
svarar öllum spumingunum játandi í DV í fyrradag. Grein Ingvars hlýt-
ur að vekja menn til umhugsunar um stöðu forseta íslands á þeim tíma-
mótum sem í hönd fara. Kveikja að skrifum ráðherrans fyrrverandi var
sú ákvörðun forsætisráðuneytisins að festa kaup á húsnæði fyrir skrif-
stofur forsetans og færa þær úr stjómarráðshúsinu.
Ingvar segir: „Á pólitísku skipuriti fyrir stjómvaldsstofnanir er litið á
æðsta embætti þjóðarinnar sem hluta af stjómarráðinu, nánar tiltekið:
forsætisráðuneytinu. I framkvæmd er stjómsýslu um virðingarmesta
embætti þjóðarinnar svo háttað að forsætisráðherra er forsjármaður þess
í húsnæðismálum, nánast svo að forseti á undir ráðherra um samastað
og aðbúnað skrifstofu sinnar, þar á meðal starfsmannahald í veigamikl-
um atriðum. Forseti Islands er, næstum að segja, í húsmennsku hjá for-
sætisráðherra."
Ingvar segir að viðtekin forsjármennska í skrifstofumálum sé lýsandi
dæmi um þá virðingu sem stjómmálamenn hafi löngum talið hæfa for-
setaembættinu. Um sé að ræða „pólitískan ofurskilning“ á valdaleysi
forsetans, sem styðjist ekki við lagarök. „Ofurskilningurinn" á valda-
leysinu gengur svo langt, segir Ingvar, „hjá ýmsum kappsömum pólit-
íkusum að þeir telja sig þess umkomna að grípa fram fyrir hendur full-
vita forseta ef svo býður við að horfa, ef ekki með beinni fýrirskipun þá
með hótunum."
Engum dylst hvaða „kappsami póltíkus" dylst á milh línanna í grein
Ingvars. Ástæða er til að fylgjast grannt með samskiptum forsætisráð-
herra og nýs forseta, að minnsta kosti þangað til sá fyrmefndi er búinn
að jafna sig á kosningaúrslitunum.
*
Islendingar fara a
Olympíuleika
Islendingum tekst að rífast um allt milli himins og jarðar, einsog
glöggt hefur komið í ljós síðustu misseri. Stjómmálaflokkar og húsfé-
lög, örsmáir hreppar útum land og sjálf þjóðkirkjan hafa logað stafna á
milli af deilum. Nú er komið á daginn að ástandið er engu betra innan
íþróttahreyfingarinnar. I Morgunblaðinu í gær segir formaður Sundsam-
bandsins að „ákveðinn armur innan sundhreyfingarinnar“ sé óánægður
og reyni nú að koma óorði á formanninn. Þetta sé mjög leiðinlegt mál
sem setji stóran blett á sundhreyfinguna! Og ekki er ástandið skárra í
Fijálsíþróttasambandinu: formaðurinn á þeim bæ segir að „ákveðnir að-
ilar innan hreyfingarinnar hafi annarlegar hvatir að baki í gagnrýni
sinni“ á hann.
Hvað skyldi nú valda úlfúðinni? Jú, þessir tveir herramenn sem eiga
við að striða ákveðinn arm og annarlegar hvatir em hluti af því þrettán
manna fylgdarliði sem fer með íslensku keppendunum á Ólympíuleik-
ana í Atlanta - og eiginkonur þeirra líka. Þetta þrettán manna fylgdarlið
fer með þeim níu keppendum sem íslensku ólympíunefndinni tókst að
skrapa saman. Engin rök eru færð fyrir því afhverju fylgdarliðið er
næstum helmingi fjölmennara en keppendumir. Enda eru þau engin til:
forkólfar í íþróttahreyfmgu líta á stórmót sem kjörin tækifæri til ferða-
laga á annarra kostnað þarsem þeir geta sýnt sig og séð aðra. Skörin er
hinsvegar tekin að færast uppá bekkinn þegar makar íþróttafurstanna
em orðnir hluti af opinbem keppnisliði íslands.
Svo virðist sem aðeins tveir íslenskir keppendur eigi raunvemlegt er-
indi á Ólympíuleika, Jón Amar Magnússon og Vala Flosadóttir. Að
öðm leyti geta Islendingar tekið undir hin sígildu orð Jóns Helgasonar:
Undir blaktandi fánum og herlúðrum hvellum og gjöllum
sig hópaði þjóðanna safn,
þangað fór og af Islandi flokkur af keppendum snjöllum
og fékk á sig töluvert nafn:
íþeirri íþrótt að komast aftur úr öllum
var enginn í heimi þeim jafn.
Fagurfræðin
og forsetakosningarnar
Margir eiga erfitt með að sjá
skyldleika listar og stjórnmála þótt
teiknin blasi við hvarvetna. Ekki voru
úrslit forsetakoninganna fyrr gjörð
kunn en menn voru komnir í hróka-
samræður og rifrildi um túlkun á
niðurstöðum. Sumir töldu þær óræka
sönnun kúvendingar þjóðarinnar í
stjómmálum meðan aðrir litu á þær
sem persónulegan sigur Ólafs Ragnars
og/eða Barðastrandarfjölskyldunnar í
heild sinni. Þá mun einn fram-
bjóðenda hafa túlkað velgengni sína
undir lok baráttunnar sem ávísun á
áframhaldandi meðbyr líkt og úrslitin
væm enn óráðin.
Menning & listir
Halldór Björn
Runólfsson
listfræðingur
skrifar
Allur hamagangurinn kringum
kjörið bar órækan vott um aukinn
fagurfræðilegan yfirþrýsting í íslensk-
um stjómmálum, bæði að hálfu frétta-
manna sem og áhugamanna um póli-
tík. Á vinstri vængnum sáu menn
teikn á lofti um stóra sigra eða fundu
fyrir einhverjum undursamlegum
straumum sem ekki gátu boðað neitt
minna en nýjan himinn og nýja jörð.
Á hægri vængnum var allt í samræmi
við trúarduldina sem keppir hart við
stjórnmálaáhuga manna um heim
allan. Það má rekja fyrirbærið allar
götur til Komeinis sem tókst með
undraskjótum hætti að endurvekja
áhuga heimsbyggðarinnar á trúar-
legum stjórnmálum fyrir u.þ.b. 15
árum.
Þessi straumhvörf sýndu sig berlega
þegar íhaldskonur á írlandi og í
miðríkjum Bandaríkjanna fengu
óvæntan og öflugan stuðning frá
persneskum kynsystrum sínum í
baráttu sinni gegn fóstureyðingum á
kvennaþingunum í Mexíkó og Kína.
Hingað til höfum við íslendingar verið
blessunarlega lausir við strang-
trúarpláguna þó svo að ýmsar tísku-
bylgjur að vestan - tívítrúboð þ.m.t. -
hafi skolast á fjörur okkar með
amerísku sápulöðri og graðhestatón-
list.
Því hlýtur fleirum en mér að hafa
brugðið við öllum spumingunum um
trúmál og trúrækni sem rigndi yfir
nýkjörinn forseta okkar og þáverandi
frambjóðanda. Það var eins og ffétta-
menn væm nýstignir af skólabekk hjá
Biblíufélaginu. Offorsið sem fylgdi
spumingahríðinni var svo mikið að
ósjálfrátt hvarflaði að manni að heiti
íslands hefði á einni nóttu verið breytt
í íslam og nú framvegis skyldu ífétta-
menn sjá til þess að hver maður biði
bænh sínar opinberlega til að sanna
trúrækni sína ffammi fyrir alþjóð. Að
öðrum kosti yrðu þeir sviptir kosn-
ingarétti og kjörgengi.
En það sýndi sig í kosningaslagnum að
fréttamenn okkar kunna ekki að höndla slíkar
tískubólur. Því fór sem fór. í ákafa sínum við
að kynda undir spennu í fremur gefnum slag
sviðu þeir óvart á sér afturendann.
Nú býst ég við að íranir séu trúaðir
í orðsins fyllstu merkingu. Hið sama
verður vart sagt um Bandaríkjamenn.
Þar ríkir alls kyns fjármálaleg henti-
stefna, pólitískur skollaleikur og
auglýsingaskrum í trúmálum. Sýnu
ístöðulausastir erum við Islendingar
þó með okkar léttvægu trúarsann-
færingu sem í tíu aldir hefur snúist
eins og vindhani eftir því hver okkar
var í gíslingu hér og hver þar. Við
vorum ekki spurðir hvort við vildum
kristnast árið 1000 né heldur hvort við
vildum gerast mótmælendur árið
1550. Engin Evrópuþjóð að Serbum
undanteknum hefur þurft að skola
niður sannfæringu sinni með svo
göróttu hrati.
Og svo koma nokkrir illa upplýstir
fréttamenn undir aldamótin 2000 og
fara að spyija innatómra spuminga um
það hvort kandidatarnir séu ekki
örugglega trúir þvf apparati sem Danir
þröngvuðu upp á okkur fyrir 450 árum
svo kóngur þeirra gæti ginið yfir
eigum hins apparatsins sem Noregs-
konungur þröngvaði upp á okkur fyrir
hartnær þúsund árum. Við þessum
óvænta fúndametalisma áttu fram-
bjóðendur engin önnur svör en skjálfa
á beinunum og vitna flírulegir um
óflekkaða bamatrú sína. Er nema von
að okkur áhorfendum væri lítt skemmt
undir þessu ömurlega hreintrúarrausi á
öllum stöðvum.
Við sem töldum að nöturleg kristni-
saga íslendinga væri ávísun á órækan
rétt okkar til fullkominnar hentistefnu
í trúmálum - trúleysi, íjölgyðistrú eða
sjamanisma ef því var að skipta - horf-
um nú með hryllingi á það hvernig
Þjóðkirkjan áskilur sér forsetaembætt-
ið með húð og há í krafti dyggra og
ofstækisfullra fréttamanna. Enginn
skal hreppa Bessastaði nema sá sem
flekklaus er, skoðanalaus og rækir
undanbragðalaust okkar einu og sönnu
lútersk-evangelísku meirihlutatrú.
Fagurfræði Komeinis, Sovétríkj-
anna fyrrverandi og Viktoríu heitinnar
Englandsdrottningar siglir nú allt í
einu hraðbyri hingað norður í
Ballarhaf til að heimta af okkur
skýlausa hollustu við innantómar
klisjur um vammleýsi, skírlífi og
hreintrúarduld æðstu embættismanna.
Þetta eru annarlegar kröfur sprottnar
af annarlegum hvötum og fullkomnu
skilningsleysi á mannlegu eðli, eðli
embættismannavalds okkar og eðli
sjálfrar íslensku þjóðarinnar. Við
viljum ekki að B.essastöðum verði
breytt í Húsið á sléttunni og við
viljum ekki að forseti okkar sé einhver
tilgerðarleg dúkkulísa sem beri á torg
trúrækni sína eða önnur persónuleg
einkamál.
fslenskir fréttamenn ættu þess
vegna að halda fagurfræðlegum áhuga
sínum innan marka lista og menningar
en sulla honum ekki saman við félags-
fræðilega þætti á borð við stjóm- og
embættismennsku. Engilsaxneskir
skírlífiskomplexar, persneskur fúnda-
mentalismi og kommúnískar
hugmyndir um óskorað flekkleysi
ráðamarma geta virst heillandi líkt og
framandi krydd í bragðlausri gúrku.
En það sýndi sig í kosningaslagnum
að fréttamenn okkar kunna ekki að
höndla slíkar tískubólur. Því fór sem
fór. í ákafa sínum við að kynda undir
spennu í fremur gefnum slag sviðu
þeir óvart á sér afturendann. ■
U I I
Atburðir dagsins
1800 Alþingi afnumið með
konunglegri tilskipan. 1911
Konur fengu fullt jafnrétti til
menntunar og embætta á við
karla. Hannes Hafstein lagði
fram frumvarp um jafnréttis-
mál sem þingið samþykkti og
konungur staðfesti. 1935 Alfr-
ed Dreyfus deyr. Hann var
ranglega dæmdur fyrir landráð,
og hneykslið sem það olli skók
Frakkland. 1937 Bandaríska
tónskáldið og píanóleikarinn
George Gershwin deyr. 1972
Fischer og Spassky settust að
tafli í Reykjavík í „einvígi ald-
arinnar“. 1977 Breska tímaritið
Cay News dæmt í fjársekt fyrir
að birta ljóð þarsem gefið var í
skyn að Jesú hefði verið
hommi. 1989 Sir Laurence Ol-
ivier deyr; einn mesti leikari og
leikstjóri allra tíma. 1993 De-
but, fyrsta platar Bjarkar, fór
beint í þriðja sæti breska vin-
sældalistans.
Afmælisbörn dagsins
Róbert I 1274, skoskur ein-
valdur sem knúði Englendinga
til að viðurkenna sjálfstæði
Skota árið 1328. Yul Brynner
1915, bandarískur kvikmynda-
leikari; ólst upp sem rússneskur
flóttamaður í Kína en varð
stjarna í Hollywood. Leon
Spinks 1953, bandarískur
hnefaleikakappi.
Annálsbrot dagsins
Fæddist undarleg bamsfæðing í
Melasveit suður, á hverju sást
ei til andlitsmyndar utan sem
holdsmyndar, en þar munnur-
inn vera átti, hékk vörin út á
axlir; þar með vissu menn
ógerla, hvort það skíra skyldi
karlmanns eður kvennmanns-
nalni; varð þó kvennmanns-
nafni skírt og lifði þá til spurð-
ist. Eyrarannáll, 1684.
Líf dagsins
Betra er að deyja standandi en
lifa á hnjánum. Dolores Ibaruri.
Spegill dagsins
Fögur kona á að btjóta spegil-
inn í tæka tíð. Baltazar Craoian.
Málsháttur dagsins
Svikarar verða sviknir.
Orð dagsins
Hvað er aðfrétta? Harðindin.
Hvað er starfað? Sknrið.
Hvað er dýrast? Heybjörgin.
Hvað um bœtir? Vorið.
Gömul vísa.
Skák dagsins
Nú skoðum við skák sem
bresku stórmeistaramir Keene
og Mestel teíldu í Esbjerg árið
1981. Mestel hefur svart og
hótar máti, en Keene á leik og
nær að snúa laflirtu sér í vil.
Hvítur leikur og vinnur.
1. Hxc5+! Bxe5 2. Rf6+ og
svarta drottningin er fallin.