Alþýðublaðið - 11.07.1996, Blaðsíða 5

FiMMTUDAGUR 11. JÚLÍ1996
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
5
■ I nýlegri bók eftir Zheng Yi segir að morð,
pyntingar og mannát hafi einkennt menning-
arbyltinguna í Kína. Jakob Bjarnar Grétars-
son ræddi við gamla maóistann Ara Trausta
Guðmundsson og spurði hvernig þessi tíð-
indi horfðu við honum
Kyngi
þessu
ekki
- segir Ari Trausti og efast um sannleiks-
gildi þess að Kínverjar hafi stundað
mannát í stórum stíl.
með sem svosem áttu það skilið - ekki að missa
lífið heldur pólitísk áhrif sín.“
Ari Trausti segir að síðar hafi fregnir af
skemmdarverkum á menningarverðmætum farið
að berast. „Við getum sagt að þetta hafi náð
langt ofan í raðir venjulegs alþýðufólks og orðið
liður í víðtækum pólitískum hreinsunum. Þá leit
maður þetta enn meiri gagnrýnisaugum. Ef þú
vigtar menningarbyltinguna plús og mínus þá
em mínusamir þyngri á endanum. Ef ég ætti þess
kost að móta þá afstöðu sem ég hafði fyrir tutt-
ugu ámm, í ljósi þess sem ég veit núna, hefði ég
ekki verið eins jákvæður og ég var á þeim tíma.
Þannig er þetta með ótrúlegustu hluti.“
Ari Trausti tekur dæmi af lífsseigri afstöðu
manna til samskipta indíána og hvítra manna í
árdaga Bandaríkjanna. „Það er búið að grafa upp
ótrúlegustu hluti og þú skilur ekkert í því núna af
hvetju þú hélst með kúrekunum þegar þeir vom
að drepa indíánana. Svona er þetta svo oft í sög-
unni. Eg er löngu búinn að læra að ekki þýðir að
hanga á 20 ára gamalli söguskoðun sí og æ.“
Órökstuddar fullyrðingar
Ari Trausti er nýkominn frá Tíbet og sá hvað
vera Kínverja þar hefur haft í för með sér og
hvemig Tíbetar líta á hana. „Það er hægt að sýna
fram á eitt og annað jákvætt. Allt í einu er komin
mjög fín heilsugæsla í öllu Tíbet. Það em flott
sjúkrahús í smábæjum, heilsugæslustöðvar í
„Ég get í sjálfu sér hvorki borið á móti né
samþykkt að mannát hafi tíðkast í menningar-
byltingunni í Kína. Það eina sem ég get sagt, er
að mér frnnst þetta ótrúlega ótrúlegt," segir Ari
Trausti Guðmundsson.
í Morgunblaðinu síðastliðinn sunnudag var af-
ar athyglisverð og ógnvekjandi grein, sem byggir
á nýrri bók, Scarlet Memorial, eftir Kínveijann
Zheng Yi. Frásagir í bókinni em hrottalegar svo
vægt sé til orða tekið. Samkvæmt bókinni var
mannátið mest í Guanxi-héraði í suðvesturhiuta
Kína, „stéttaróvinir'1 sem étnir voru skiptu
hundmðum og þátttakendur þúsundum. Þegar l£k
vom höfð til neyslu hafði yfirstéttin mest dálæti
á hjörtum og lifrum en fjöldinn lét sér vel líka
handleggi og iljar. „Fyrir utan opinberar skrif-
stofur kraumaði í pottum fullum af mannakjöti.“
Snyrtilegt sölutrix?
Pólitísk umræða blómstraði á Islandi á áttunda
áratugnum og skiptust menn í ýmsar fylkingar,
meðal annars vom til nokkur samtök sem að-
hylltust maóisma. Einkum voru áberandi
Eik(ML), (Einingarsamtök kommúnista marx-
leninista) og KSML. Fjölmargir kunnir menn
létu til sín taka á þeim vettvangi; Halldór Grön-
vold skrifstofustjóri ASÍ, Albert Einarsson frá
Siglufirði, Þorsteinn Gunnarsson rektor á Akur-
eyri, Þórarinn Hjartarson úr Svarfaðardal,
Hjálmtýr Heiðdal kvikmyndagerðarmaður svo
einhverjir séu nefndir. Samtök þessi bjuggu við
nafnleynd enda skipti heildin öllu máli en ekki
einstaklingurinn. Bóhemamir í hinni kommún-
ísku Fylkingu vom til dæmis öllu meira áberandi
en maóistarnir sem aðhylltust heilsusamlegri
lífsstíl. Það var þó engum hulið að fremstur með-
al jafningja í Eikinni var Ari Trausti Guðmunds-
son, jarðeðlisfræðingur, sem frægastur er fyrir
það í seinni tíð að vera landkönnuður og veður-
fréttamaður.
„Ég hef alltaf litið á Kína sem þokkalega sið-
menntað samfélag. Hvort sem menn em búdda-
trúar, Konfúsíusarmenn eða klárir maóistar þá
hafa menn ákveðið siðferði og það gengur út á
að éta ekki meðbræður sína. Ég kaupi ekld þess-
ar sögur af mannáti," segir Ari Trausti. „Ég yrði
mjög tortrygginn ef ég frétti að Serbar hefðu étið
helminginn af múslimunum sem verið er að
grafa upp núna. Ég myndi ekki trúa því fyrr en
trúverðug gögn kæmu fram. Ég veit að þeir
myrtu þúsundir manna en ég trúi því ekki að þeir
hafi étið þá líka, þó einhver héldi því fram og
væri Serbi í þokkabót."
Ari Trausti segist vita að manndráp og
misþyrmingar hafi viðgengist í Kína en hann
hafi aldrei heyrt talað um mannát og leggur á
það ríka áherslu að hann verði að fá slíkt skjal-
fest áður en hann tjái sig frekar um það atriði.
„Þetta er svo fráleitt að ég veit ekki hvað skal
segja. Auðvitað getur hver sem er sagt það sem
honum sýnist," segir Ari Trausti og spyr:
„Af hverju skyldi hin pólitíska yfirstétt í Kína
hafa haft lyst á hjörtum og lifrum úr mönnurn?
Guð hjálpi mér. Kínverjar eru hámenntuð þjóð
og þekktir fyrir annað en mannát. Það eru
ekki einu sinni til sögur úr stríðinu þess efnis
að Japanir hafi étið Bandaríkjamenn. Ég veit að
þeir drápu menn og pyntuðu, og það hafa
þeir vafalítið einnig gert í ríkum rnæli í menning-
arbyltingunni, en mannaát? Mín fyrstu við-
brögð eru þau að þetta sé
snyrtilegt sölutrix."
Partur af pólitísk-
umslag
„Ég horfði pólitískum
augum á menningarbylt-
inguna fyrir tuttugu árum
þegar hún var og hét,“
segir Ari Trausti. „Þegar
fjórmenningaklíkan féll
og hið pólitíska uppgjör
átti sér stað hjá Kínveij-
unum sjálfum hafði ég
tilhneigingu til að trúa
því að þetta hefði farið
langt fram yfir öll vel-
sæmis- og skynsemis-
mörk. En ég get ekki
kommenterað á það
hvort menn hafi stundað
mannát í stórum stíl. í
sjálfu sér sannfærir það
mig ekki þó sagt sé að
einhver tiltekinn Kín-
veiji hafi komist f gögn
um mannát. Það er alveg
lágmarkskrafa að sjá til-
vísun í heimildir sem eru
aðgengilegar, sýnilegar
eða birtanlegar."
Ekki lýgur Mogginn?
„Þetta hlýtur að vera
þýtt uppúr einhveiju er-
lendu blaði. Það er þá
bókin sem lýgur en ekki
Mogginn. Maður er búinn að heyra horrorsögur
um Kambútseu, um Sovétríkin, um Kína og
sumt er satt annað ekki. Þetta er partur í pólitísk-
um slag sem verið er að heyja. Maður getur ekki
útilokar fréttir af pyntingum og morðurn, en hinu
með mannátið kyngi ég ekki nema fá það skjal-
fest.“
Þegar Ari Trausti er spurður hvemig menning-
arbyltingin horfi við gömlum maóista núna, segir
hann að hún sé auðvitað í öðru ljósi tuttugu árum
síðar. „Menn höfðu fyrir augunum þann front
sem Kínveijamir sýndu sjálfir. Þá fannst manni
þetta skynsamlegur liður í því að halda fjöldan-
um við einhvers konar þátttöku í þessu öllu sam-
an. Við höfðum jú sovéska módelið sem fór í
vaskinn einmitt vegna þess að þar varð til nó-
menklatúran og það allt - ný yfirstétt. Það var
sem Maó, nánustu samstarfsmenn hans og flokk-
urinn allur væm að reyna að koma í veg fyrir
samskonar þróun. Þetta er flókin og mikil sögu-
leg barátta og erfitt að fá fréttir af því sem gerist
bak við tjöldin meðan á þessu stendur. Allmörg-
um ámm seinna lögðu Kínveijar fram gögn sem
sýna að tilraunin fór úr böndunum. Þeir hvít-
þvoðu Maó að einhverju leyti og skelltu skuld-
inni meðal annars á þessa margumtöluðu fjór-
menningaklíku."
Kúrekar og indíánar
„Þá gat ég í sjálfu sér tekið undir alla þá gagn-
rýni að þetta hefði farið langt frarnúr allri skyn-
semi og öllu viti,“ segir Ari Trausti. „Fjöldi sak-
lauss fólks missti embætti, vinnuna, jafnvel lífið
og pólitísk völd. Þó svo einhverjir hafi fokið
Ari Trausti: Eg veit að þeir drápu menn og pyntuðu, og það hafa þeir
vafalítið einnig gert í ríkum mæli í menningarbyltingunni, en manna-
át? Mín fyrstu viðbrögð eru þau að þetta sé snyrtilegt sölutrix.
minnstu þorpum og ekki hægt að segja annað en
gott eitt um það. En svo má sjá rústir af einhveij-
urn tíu klaustrum og manni finnst það náttúrlega
út í bláinn að þau hafi verið eyðilögð, fólk hrakið
á brott eða drepið eða hvað nú gerðist í tengslum
við þann gjöming. Niðurstaðan hlýtur að vera sú
að Tíbetar verði að öðlast sitt menningarlega og
pólitíska sjálfstæði með einum eða öðmm hætti.
En það em hlutir sem ég hefði átt erfitt með að
sjá fyrir 15 til 20 ámm, sitjandi hér og lesandi
mismunandi útgáfur af veruleikanum."
Ari Trausti ítrekar að menn verði að stunda
vísindaleg vinnubrögð þegar verið er að segja frá
svo stómm atburðum sem stórfelldu mannáti. „I
rauninni er til fullt af slíkum ritum, hvort sem er
um íslenska sagnfræði eða erlenda að ræða þar
sem ýmsu er haldið fram en hvergi finnst snefill
af gögnum sem styðja þær fullyrðingar. Það má
lesa um síðustu daga Hitlers, heilu samtölin rak-
in án þess að maður viti hvort einhver gögn séu
til staðar eða hvort þetta er uppspuni. Það þarf
ekki annað en að taka bækur Þórs Whitehead þar
sem mikið er um beinar tilvitnanir en einnig fullt
af yfirlýsingum sem ekki er hægt að styðja með
gögnum.“
Ekki hægt að má út jákvæð atriði
Sú saga hefur flogið fyrir að görnlu íslensku
maóistamir hittist af og til og beri saman bækur
sínar. Ari Trausti segir það kjaftæði. „Kunn-
ingjatengsl eru auðvitað til staðar ennþá, einn og
tveir og þrír menn. En það er ekki til í dæminu
að einhver hópur hittist og ræði málin. Ég á örfáa
vini frá þessurn tfma sem ég held sambandi við
en það er engin formleg fundastarfsemi í kring-
um það. Allir era þeir svosem ágætis marxistar
ennþá meira og minna en með þeim formerkjum
að menn hafa lært af sögunni,“ segir Ari Trausti
og bætir því við að ekki hafi til dæmis verið til
alvarlegrí gagnrýnendur á Sovétríkin en einmitt
þeir. „Ég býst við að ef við héldurn uppi starf-
semi núna þá væra ekki til alvarlegri gagnrýn-
endur á Kína en við. Við tókum þetta alvarlega á
sínum tíma og settum okkur vel inn í mál, svo
langt sem það náði. Kína er engin fyrirmynd í
þessum hópi eða eitthvað sem menn líta til eins
og fyrir 20 áram. Ég held að ég geti alveg svarið
fyrir það. Sú þróun sem varð í Sovétríkjunum
varð einnig í Kína.“
Ari Trausti segir greinilegt að.sá skilningur
sem hann lagði í göntlu slagorð kratanna um
frelsi, jafnrétti og bræðralag væri ekki í gildi í
Kína. „Þá náttúrlega styð ég ekki slfka samfé-
lagsgerð. Þetta gengur ekki út á mikið meira en
þetta þrennt. Almennilegir marxistar kunna ann-
aðhvort skil á því hvemig þetta ætti að vera, eða
geta að minnsta gagnrýnt það sem þeir sjá. Þeir
styðja hvorki Kóreu né Kína núna. En það er
heldur ekki hægt að ræna þessi þjóðfélög öllu
því jákvæða sem benda má á.“
Kommúnisminn er
ekki dauður
Aðspurður gefur Ari
Trausti ekki mikið fyrir
pólitísk slagorð á borð
við þau að kommúnism-
inn sé dauður og enn
síður finnst honum mik-
ið til þess koma að
menn séu gerðir tor-
tryggilegir vegna skoð-
anna sem þeir aðhylltust
fyrir áratugum. „Þetta er
pólitísk aðferðafræði
sem gengur út á að kné-
setja andstæðinginn.
Það er afskaplega lítið
vit í því til dæmis að
reyna að gera einhvem
íslending sem lærði í
Þýskalandi 1924 ábyrg-
an fyrir fjöldamorðum
Stalíns, svo dæmi sé
tekið.“
Og Ari Trausti nefnir
frönsku byltinguna í
ffamhaldi af því: „Hvað
var franska byltingin?
Hún var ekkert nema
sóðaskapur meira og
minna. Samt er henni
hampað sem uppruna
frelsis og lýðræðis í
heiminum. Robespierre
og félagar era ekki ein-
hverjir sem lenda á
ruslahaug sögunnar.
Þetta voru menn með
ákveðnar hugmyndir
sem höfðu kosti og
galla. Sama gildir um
þessa epóku frá því fyrir
aldamótin og ffarn undir
1970. Það stendur uppá
þá sem telja sig marxista
að útskýra af hverju
þetta fór eins og það fór.
Hvorki Sovétríkin né
Kína eru módel af sið-
uðu samfélagi. En ég
blæs á svona bull um að
kommúnisminn sé
dauður eða sósíalisminn
sé dauður. Hugmyndir Platóns era ekki dauðar
og era þær þó 2000 ára garnlar. Engin ídeólógísk
meginstefna deyr, hvort sem það er marxismi,
hugmyndir frönsku byltingarinnar eða hugmynd-
ir Platóns. Hugmyndir geijast, breytast, samsam-
ast einhveiju öðra og þróast. Marx gamli feilaði í
einum þriðja af því sem hann sagði. Tveir þriðju
era í lagi og á því byggirðu. Þróunin tekur lang-
an tíma.“
Ari Trausti segir að endingu hugmyndalega
fátækt einkennandi fyrir pólitík dagsins. „Aður
var meira fjör og þá kom líka meira út úr um-
ræðunni. En ég á alveg eins von á þvf að eftir
fimm eða tíu ár verði menn famir að rífast aftur
með jákvæðum formerkjum. Ég vona það. Innan
Alþýðuflokks og Alþýðubandalags ríkir hug-
myndafræðileg deyfð. Það er einn og einn maður
sem rífur kjaft: Jón Baldvin Hannibalsson eða
Steingrímur J. Sigfússon. Ég er náttúrlega ósam-
mála þeim báðum en hef mig ekkert í ffammi af
því að ég nenni ekki að ganga í pólitíska flokka
bara til að rífast um smæstu atriði. Þeir verða að
halda einhveiju lágmarksmáli á loft og mér hefur
hvorki fundist allaballar né kratar gera það. Mér
hefur því ekki dottið í hug að ganga í þessa
flokka til að breyta þeint innan frá. Jón Baldvin
er einn þeirra sem halda þeirri bamalegu retorik
fram að kommúnisminn sé dauður. Ég inyndi
ekki veigra mér við að ræða við hann á opinber-
um vettvangi um hugmyndafræðileg atriði." ■