Alþýðublaðið - 21.11.1996, Qupperneq 7

FIMMTUDAGUR 21. NÓVEMBER 1996
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
7
Guðmundur Amlaugsson kom mér
alltaf fyrir sjónir sem tengiliður gamla
tímans við þann nýja í skáklífí fslend-
inga. Flest sín bestu afrek við skák-
borðið vann hann á tímabilinu 1935-
1950 en hápunkti náði hann í Argent-
ínu 1939 þegar íslendingar unnu sigur
í B-riðli Ólympíumótsins og til eignar
bikarinn fræga, Copa Argentina. Hann
varð skáknieistari íslands 1949 og
virði^t hafa dregið mjög úr tafl-
meru^sku upp úr því. Hann nam á
þessum árunr í Kaupmannahöfn og
mun vera eini íslendingurinn sem hef-
ur áunnið sér sæti í landshði íslend-
inga og Dana.
Þó hann starfaði látlaust að skák-
málurn hér á landi um áratuga skeið
þá efast ég stórlega um að nokkur af
kynslóð bestu skákmenn þjóðarinnar
hafi séð tefla sjálfan. Hinn fræðilegi
þáttur skáklistarinnar virtist ná æ
meiri tökum á honum eftir því sem ár-
in liðu. Hann ritaði nokkrar bækur um
skák, ein þeirra Skák í austri og vestri
er merk heimild um skáksögu síðustu
aldar og fyrri hluta þessarar en efni-
viður þessa tímabils var honum ávallt
hugleikinn. Þá skrifaði hann áratugum
saman í hin ýmsu blöð og tímarit, ýtti
við skák í sjónvarpi, hélt úti skákþátt-
umri' útvarpi um langt árabil, varð
fyrstur íslendinga til að vera útnefndur
alþjóðlegur dóm:iri og var á þeim vett-
vangi trúað fyrir hinum mestu ábyrgð-
arstörfum.
Skákþættir í útvarpi
Skákmenn eiga allir sínar persónu-
legu minningar um Guðmund. Ég
hygg að skákþættir hans í útvarpinu
hér á ámm áður hafi verið æði mörg-
um þar á meðal mér sérstakt tilhlökk-
unarefni. Efnistök hans voru yfirleitt
fremur hefðbundin, hann tók gjaman
fyrir einhverja þætti í ævi gömlu
meistaranna og í lok þáttanna fylgdi
gjarnan skákþraut. Kannski var það
rödd hans og virðing fyrir viðfangs-
efninu sem gerði þessa hætti svo heill-
andi. Það fór ekki á milli mála að
skákdæmi og tafllok af ýmsu tagi
voru í sérstöku uppihaldi hjá Guð-
mundi og eftir hann liggur ein bók um
þau efni, Skáldskapur á skákborði.
Hann lét uppskátt um dálæti sitt á
dæmum einfaldrar gerðar. Eftirfarandi
dæmi bar hann eitt sinn á borð fyrir
hlustendur sína:
Kasparjan -1935
Hvítur á að vinna.
Svartur er talsverðu liði yfir en
kóngur hans stendur tæpt. Lausnin er
eftirfarandi:
1. Re8 Kg6 (Hvítur hótaði 2. Rg7+
Kg6 3. Bf5 mát. Svartur gat einnig
leikið 1. ... Hxf4 en þá fylgir sama
lausnin og hér birtist.) 2. h5+! Hxh5
3. f5+! Hxf5 4. g4 Hfl 5. Bf5+! Hxf5
6. Rg7! - og svartur er óveijandi mát:
Annað dæmi í sama dúr:
Kubbel -1925
Hvítur á að vinna.
Með þvf að tvinna saman máthótan-
ir og eltingarleik við svörtu drottning-
una getur hvítur þvingað fram vinn-
ing.
Lausnin er þessi: 1. Re3+ Kg3 2.
Dg4+ Kf2 3. Df4+ Ke2 4. Dfl+ Kd2
5. Ddl+ Kc3 6. Dc2+ Kb4 7. Db2+
Rb3 (Ekki 7. ... Ka5 vegna 8. Rc4+
og mát á b3.)
8. Da3+! - Til þess að tapa ekki
drottningunni á svartur engan annan
leik en... 8.... Kxa3 9. Rc2 mát.
Skákdómarinn
Með nærveru sinni virtist Guð-
mundur setja virðuleikasvip á hvert
það mót eða einvígi sem hann kom
nálægt. Um svipað leyti og Walter
Shawn Browne og Robert James Fi-
scher voru að flytja inn í skáksali ver-
aldar „lögmál götustrákanna“, svo
maður vitni í fleyg orð Bent Larsens,
og finna þurfti tvo dómara til „einvígis
aldarinnar" í Laugardalshöll sumarið
1972, lá auðvitað beinast við að fá
rektor Menntaskólans við Hamrahlíð
til starfans: Hann hafði undanfarin
misseri fengist við hina svokölluðu
„68-kynslóð“. Þau tröllaukna vanda-
málin sem biðu Guðmundar og aðal-
dómarans Lothars Schmidts og skipu-
leggjenda einvígisins fengu farsæla
lausn.
Guðmundur var aftur kontinn til
starfa í heimsmeistaraeinvígi er Anat-
oh' Karpov og Viktor Kortsnoj tefldu í
Merano á ítalíu 1981. Allt hafði logað
í deilum er þeir tefldu í Baguio á Fil-
ippseyjum þrem árum fyrr en leikregl-
umar sem settar vom fyrir einvígið í
Merano útilokuðu nú stríð um jógúrt
og dulsálfræðinga. Varla að nokkru
sinni haft kastast í kekki með kepp-
endum fyrir utan þetta eina skipti þeg-
ar Kortsnoj gat ekki lengur setið á
strák sínum og hreytti út úr sér ónot-
um miðri skák þannig að nærstaddir
heyrðu: „helv... ormurinn þinn!“ uð-
mundur var dómari í nokkrum ein-
vígjum áskorendakeppni FIDE til
dæmis þegar Spasskí og Hort mættust
í reykjavfk 1977, í London 1989 þegar
Karpov mætti Artur Jusupov og í Ku-
ala Lumpur vorið 1990 er Karpov
tefldi við Jan Timman um réttinn til
að skora á heimsmeistarann Kasparov.
„Öllum sem kynnt-
ust Guðmundi ber
saman um að auk
rósemi og stað-
festu hafi einkennt
hann eldlegur
áhugi á hverju því
sem hann tók sér
fyrir hendur ásamt
óvenjulega opnum
hugur fyrir nýjum
sjónarmiðum,"
segir Helgi Ólafs-
son í grein sinni.
Síðasta verkefni Guðmundar á
þessu sviði var í ársbyijun 1993 þegar
tefldu í E1 Escorial á Spáni Jan Tim-
man og Nigel Short. Enn var teflt um
réttinn til að skora á heimsmeistarann
Kasparov.
Buenos Aires 1939
Ólympíuskákmótið í Buenos Aires
haustið 1939 hefur greipst í huga mér
sem einhverskonar hliðarstef við smá-
sögu Stefán Sweig, Manntafl. Nokkrir
þátttakenda áttu ekki afturkvæmt til
heimalands síns fyrr en að loknum
hildarleik seinna stríðs. Miguel Naj-
dorf setti heimsmet í blindfjöltefli í
því skyni að vekja athygli pólskrar
fjölskyldu sinnar á sér. Islendingar
sendu fimm skákmenn til Argentínu
auk Guðmundar, sem mun einnig hafa
átt þess kost að tefla í danska landslið-
inu, Baldur Möller, Ásgeir Ásgeirs-
son, Jón Guðmundsson og Einar Þor-
valdsson. Þeir voru marga mánuði á
siglingu.
Island tefldu í B-riðli úrslitakeppn-
innar og vann þar frækilegan sigur.
„Islendingurinn Jón Guðmundsson
vann allar tíu skákir sínar í úrslita-
keppninni," stóð skrifað í danskri bók.
Uppfrá því hafa skákmót sennilega
orkað á þennan íslenska Mr. B sem
hreinn hégómi að minnsta kosti var
ekki nokkur vegur að fá hann að tafl-
inu aftur.
Einar Þorvaldsson kom ekki mikið
við sögu eftir þetta Ólymgíumót en
Baldur Möller, Ásmundur Ásgeirsson
og Guðmundur héldu uppi merki ís-
lands á fjölmörgum alþjóðlegum
keppnum eftir. Baldur varð til dæmis
Norðurlandameistari í tvígang.
Öllum sem kynntust Guðmundi ber
saman urn að auk rósemi og staðfestu
hafi einkennt hann eldlegur áhugi á
hverju því sem hann tók sér fyrir
hendur ásamt óvenjulega opnum hug-
ur fyrir nýjum sjónamúðum.
Skákdómarinn. Myndin er tekin í boði sem Kristján Eldjárn forseti íslands
hélt í tilefni af einvígi Spasskís og Horts i Reykjavík 1977. Frá vinstri:
Kristján, Spasskí. Guðmundur og Marína Spasskís. Guðmundur var yfir-
dómari í einvíginu.