Alþýðublaðið - 27.02.1997, Blaðsíða 5

FIMMTUDAGUR 27. FEBRÚAR 1997
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
5
V Í ð t Q I
...—;
Kjartan Kjartansson, trillukarl og
fangavörður. Hann var á nætur-
vakt í Hegningarhúsinu í nótt,
skrapp á sjóinn beint úr vinnunni
og kom að aftur um tvöleytið.
Þjóðveija. Auk þess kynntist hann
mörgum íslenskum stúdentum, sem
hann .hafði ‘mikið samneyti við og
minnist þeirra með hlýju. Sérstaklega
er honum minnisstætt úr þeirra hópi
“góðmennið sjálft”, ein og hann orðar
það, Sveinbjöm Bjömsson, núverandi
háskólarektor.
“En ég hef verið of skyldur Hrafn-
keli bróður mínum, var ekki við eina
fjölina felldur og fór illa að ráði mínu.
Auk þess hef ég ekki verið neitt sérlega
vel rómaður í hjónaböndum mtnum,
því ég er aldrei heima, ég er alltaf úti á
sjó, tala ekki um annað en sjó og vinn
helst alla aukavinnu við línur og net.
Nemahvað að ég fer í þriggja mánaða
sumarfrí til Islands og dvel þann tíma á
vegum Sveinbjamar, hjá pabba hans og
stjúpu. í rælni hringdi ég eftir auglýs-
ingu í Morgunblaðinu þar sem óskað
var eftir rennismið, ætlaði eiginlega
ekkert að gera nema að vita hvaða
kaup rennismiðir hefðu hér heima, sem
reyndist vera helmingi lægra en ég
hafði úti. Það var Sveinbjöm í Ofna-
smiðjunni sem auglýsti og það er ekk-
ert með það að hann stráði fyrir fætur
mér alls konar gylliboðum, en ég hafði
ekki áhuga, vildi fara aftur út, og
kvaddi hann með virktum. Daginn eft-
ir hringdi hann og bað mig að koma
aftur og tala við sig. Það endurtók sig
einum þrisvar sinnum og í síðasta sinn
tók ég konuna með. Þá bætti Svein-
bjöm íbúð ofan á annað sem hann var
búinn að bjóða áður. Þá steig konan
ofan á tæmar á mér, sem þýddi: Taktu
það.”
Hvílík helv ...
neyðarskömm
í Ofnasmiðjunni var ég í sex ár, eins
og í Þýskalandi. Með Ofnasmiðjunni
vann ég mikla aukavinnu, réri á nótt-
unni, vann annað hvort kvöld á Hótel
Sögu og svo á rjúpna- og gæsaskitteríi
þess á milli.
Ég verð að segja að ég held að
hvergi sé betra að vera en á íslandi og
mér hefur alltaf liðið afskaplega vel á
öllum sviðum allt ffarn á þennan dag.
Ég hef alltaf getað litið til sólar og
hlakkað til hvers einasta dags, alltaf
nóg að gera. Unga fólkið nú til dags
hefur ekki þau tækifæri sem við höfð-
um, nú er atvinnuleysi og vonleysi í
ungu mönnunum. Þeir hafa hæfileik-
ana, en fá ekki tækifæri.
Þá kem ég að þessu með smábátana,
hvílík helv ... neyðarskömm það er að
eyðileggja það fyrir íslendingum að
geta farið á effi ámm yfir á smábát og
dundað sér við þetta í ellinni. Hafa af
því ánægju, skapa sér svolitlar tekjur
og geta lagt eitthvað smávegis til þjóð-
félagsins í sköttum. í staðinn eru þeir
gerðir að ómögum sem þurfa að ganga
bónarveg að atvinnuleysisbótum og
láta stimpla sig á einhverri skrifstofu í
hverri viku. Þetta er sorgarsaga. Það er
vagga samfélagsins að ungir drengir
þroskast upp í að leika sér á bátum,
vera á bátum, læra að vinna fyrir sér,
fara svo á stóru skipin, af þeim aftur á
efri árum niður minni bátana og vera í
sakleysi sínu á vogum og víkum að
draga svolítinn ftsk.
Réttlætið hefur
mistekist
í framhaldi af þessum síðustu orðum
Kjartans er rökrétt að biðja hann um
mat hans á því kerfi sem notað er við
stjóm á fiskveiðum okkar íslendinga.
“Kvótakerfið er alveg hryllingur á
“Heyrðu, ég skal segja
þér það kallinn minn”,
og tóbakið flæddi út úr
honum og út um allt,
“að það er nóg að hafa
einn drullusokk um
borð, þótt maður bæti
ekki öðrum við.”
marga lund. Ástæðumar til að það var
sett á í upphafi er auðvitað augljósar,
þær að það þurfti að koma stjóm á þá
skefjalausu veiði sem var til þess að
menn eyðilögðu hráefnið í stóram stfl.
En það er sorgarsaga að réttlætið hefur
mistekist í vinnubrögðunum. Það er
kannski hægar um að tala en í að kom-
ast og eiga að stjóma þessu. Ég ber
virðingu fyrir Þorsteini Pálssyni, hann
er satt að segja ákaflega réttsýnn mað-
ur. Ég hef þurft að tala við hann og
verða að segja að ég hef átt við hann
ákaflega ánægjulegt viðtal, miklu
ánægjulegra en ég bjóst við. Hann hef-
ur tekið á sig vammir og skammir, en
það þýðir ekkert að vera að íjandskap-
ast út í menn sem era að bjarga þjóð-
inni. Hins vegar getur þeim auðvitað
missýnst. Haffannsóknarstofnunin er
náttúrlega potturinn og pannan í þessu
hræðslubandalagi öllu. Hún er of rög á
ýmsum sviðum. Auðlindin er full af
fiski núna. Að vísu er farið að auka
gjöfina á garðann núna, en frá árinu
1990 er búið að drepa niður stóran hlut
útgerðarmanna. Kvótabátamir em nán-
ast gufaðir upp. Það er ægilegt að segja
ifá því að af fjörutíu og tveggja tonna
kvóta á ég ekki eftir nema kannski um
tvö tonn og gæti ekki haldið þessu
áfram nema af því að ég hef geta keypt
nokkur tonn. Það hefur verið skorið
niður þannig að við höfum lifað eigin-
lega blóðrauðan feril niður í núll. Aðr-
ir hafa getað skarað eld að sinni köku,
keypt báta og fært sig til í pottinum og
em með mikinn kvóta. Síðan mega þeir
veiða ýsu, ufsa, karfa og fleiri tegundir
og það heitir utankvótaafli. Þeir gætu
þess vegna veitt 100 tonn af ýsu sem
telst ekki kvóti. Á síðasta kvótaári vora
tekin af mér þijú tonn af ýsu og svipað
árið áður og sett yfir í einhvetja aðra
sjóði sem ég fékk aldrei neina skýringu
á. En bróðir minn er á krókabáti og
hann má veiða ýsu og ufsa utan kvóta
eins og hann vill. Þetta er ekki rétt-
læti”, segir Kjartan og er mikið niðri
fyrir. “Ég kaupi ýsukvóta fyrir bein-
harða peninga, svo er hann tekinn af
þér og afhentur einhveijum öðram.
Maður getur orðið bijálaður þegar
maður hugsar út í þetta”.
Talsvert skattþungur
maður
Kjartan hefur átt nokkra báta um
ævina og sótt sjóinn samhliða launuðu
starfi í landi. Flestir vilja því kalla sjó-
mennskuna aukastarf hjá honum, en
hann er á öðra máli.
“Ég get ekki annað séð en að það
sem hugurinn er allur við sé aðalstarf,
og einnig vegna þess að þeir sem era
duglegir geta aflað þó nokkurra tekna.
Ég verð að viðurkenna að ég er talsvert
skattþungur maður, sennilega fyrir það
að ég afla nokkuð drjúgt á bátinn. Ég
hef þetta frá fjóram upp í sex milljónir
á hann árlega. Af því fer megnið í
skatta og annað í tilkostnað. Það er
ekkert eftir. Ýmsir spyija mig til hvers
ég sé að þessu. Svarið er alltaf það
sama, ég segi þeim að það sé vegna
þess að ég hafi yndi og ánægju af því.
Maður þakkar bara fyrir að geta endur-
nýjað veiðarfærin. Það er gulli betra að
horfa á þau ný og falleg og hlakka til
næstu vertíðar þegar þau fara í hafið og
aftur byrjar skefjalaus þrældómur.
Þetta er alveg satt. Hvað sem ég hef
Ég kaupi ýsukvóta fyrir
beinharða peninga,
svo er hann tekinn af
þér og afhentur ein-
hverjum öðrum. Maður
getur orðið brjálaður
þegar maður hugsar út
íþetta”.
verið þreyttur þegar ég skríð í rúmið að
kvöldi, með bakverk, höfuðverk og tak
hér og þar, þá vakna ég hress og endur-
nærður klukkan fjögur og þá halda mér
engin bönd frá að koma mér aflur til
hafs. Þetta er hroðaleg árátta.
Það hljómar ekki trúlega, en það er
þannig að menn sem eru haldnir þess-
ari áráttu finnst þeim líka gaman að
vera á hafinu í bijáluðu veðri. Hvað
það snertir hef ég stundum hagað mér
illa og verð að viðurkenna að hjartað
hefur skolfið dálítið af hræðslu og
stundum hef ég orðið veralega hrædd-
ur”.
Þurfti að taka “punginn”
Kjartan settist í Stýrimannaskólann í
desember í fýrra, fannst hann þurfa að
taka “punginn” (þ.e. réttindi til að
stjóma báti upp að 30 rúmlestum).
Hann sagði að menn hefðu verið hund-
eltir af kerfinu og reknir í land ef þeir
höfðu ekki réttindi og hann var orðinn
hræddur um sig. “Hver getur kennt
mönnum með 50 ára reynslu?” spyr
hann. “Er ekki dálítill derringur í að
halda það?” Hann segist raunar ekki
hafa tekið neitt sérstaklega gott próf f
því sem kennt var í skólanum, “en ég
kann allt annað.”
Kjartan sækir ekki langt, hann veið-
ir helst hér inni á Sundunum, upp í
mynni Hvalfjarðar og fer stundum eitt-
hvað út fyrir Gróttu. Hann veiðir nær
eingöngu í net og segir að fiskurinn
sem hann veiðir um þessar mundir sé
geysilega fallegur, stór og vel feitur.
“Það er nógur fiskur héma rétt undan,
mér hefur dottið í hug að leggja þvert
fyrir hafnarkjaftinn, en hef ekki þorað
það vegna skipaumferðar. Ég get svar-
ið að það hefur kakklóðað héma um
Sundin. Eitt kvöldið nýlega lagði ég fá-
eina metra norðaustur af Engey og dró
aftur klukkan ellefu eina trossu og í
henni vora 700 kg. Lagði aftur og dró
korter fyrir þijú. Þá vora 800 kg. í
henni, boltaýsur af bestu gerð.”
Spyrja hvað mig hafi
dreymt
Því er haldið fram af sumum mönn-
um sem til þekkja að Kjartan sé alltaf
aflahæstur af trillukörlunum hér um
slóðir.
“Nei, það er ekki satt, en stundum
hef ég verið hundheppinn. Ég hef farið
á vissum augnablikum, af því að ég er
nákunnugur þessum smáblettum öll-
um, það eru bara smáblettir þar sem
veiðivon er. Ég er draumspakur maður
og ég fer mikið eftir draumum hvað
snertir afla, veður og raunar allt, jafn-
vel heilsuna iíka. Þetta er satt og marg-
ir telja mig stórfurðulegan vegna
þessa, en aðrir spyija í tvísýnu útliti
hvort mig hafi eitthvað dreymt.
Ég hef ekki lórantæki um borð, ég
nota fjöllin. Ég nota gömlu miðin sem
menn hafa notað um aldir, þrautreynd
af gengnum kynslóðum. Enginn getur
sagt að þetta sé ekki rétt staðreynd.
Lóraninn er staðsetningartæki sem get-
ur hjálpað manni að finna aftur staðina,
alveg eins og fjallamiðin. En ég held
að þegar maður hættir að horfa í kring-
um sig og les bara tölur á tækjum inni
í brúnni, þá missir maður sambandið
við náttúruna og þá er þetta ekki leng-
ur skemmtilegt starf, bara brauðstrit.”
Að lifa með náttúrunni
Kjartan Kjartansson rabbaði við
blaðamann svo klukkustundum skipti.
Hér er birt brot af því helsta sem hann
sagði í spjallinu, en margt gott verður
að bíða betri tíma eða glatast. Þessi
kraftalegi trillukarl og vinnuþjarkur
virðist geyma með sér bamssál, fulla af
bjartsýni, lífsgleði og dýrkun á náttúr-
unni, en er jafnframt hlaðinn visku hins
lífsreynda og herta manns. Hann talar
ekki illa um menn, en vorkennir þeim
sem taka að sér verk sem þeir ráða ekki
við en mest finnur hann til með unga
fólkinu sem nú elst upp í útreiknuðu
þjóðlífi nútímans og hefur verið svipt
möguleikanum á að læra að lifa með
náttúranni.