Alþýðublaðið - 06.05.1997, Page 7

ÞRIÐJUDAGUR 6. MAÍ1997
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
7
a n d I q t
Steindór Steindórsson
frá Hlöðum
Fæddur 12. ágúst 1902 — Dáinn 26. apríl 1997
Steindór Steindórsson, skóla-
meistari frá Hlöðum, samein-
aði í lífi sínu og starfi, marga
eðliskosti sem fásénir eru í einum og
sama manninum. Kyrrláta einbeit-
ingu vísinda- og fræðimannsins;
tjáningarhæfni og þolinmæði og hlý-
hug hins góða kennara; eldmóð og
baráttugleði hins umdeilda stjóm-
málamanns. Þessa ólíku eðliskosti
sameinaði hann í heilsteyptum per-
sónuleika, sem reynst hefur þriggja
manna maki að atorku og afköstum.
Við eram mörg sem kynnst höfum
Steindóri á ólíkum æviskeiðum eða í
nánd við ólík verksvið hans og telj-
um okkur standa í þakkarskuld ýmist
við vísindamanninn, fræðimanninn,
rithöfundinn eða hinn pólitíska eld-
huga. Við höfum kynnst því, hvert
með sínum hætti, að þar var engirin
meðalmaður á ferð, þar sem Steindór
skólameistari fór.
í meira en aldarijórðung var
Steindór Steindórsson í fylkingar-
brjósti baráttusveitar jafnaðarmanna
á íslandi. Hann var einn þeirra sem
reyndist best þegar mest á reyndi. í
stjómmálabaráttu sinni var Steindór
stefnufastur, fylginn sér, kjarkmikill
og ódeigur til baráttu. Hann var að-
sópsmikill og vopnfmiur í ræðu og
riti. Andstæðingamir sóttu aldrei
gull í greipar hans. Þótt vissulega
hafi skipst á skin og skúrir í sam-
skiptum Steindórs og Alþýðuflokks-
ins lét hann málstaðinn aldrei gjalda
mannlegra misgjörða. Það lýsir því
vel, hvem mann hann hafði að
geyma. Á flokksþingi Alþýðuflokks-
ins 1976 var hann kjörinn heiðursfé-
lagi flokksins. Það sýnir hvem hug
ný kynslóð jafnaðarmanna bar til
Steindórs. Hún fann til skyldleika
við hinn síunga baráttumann.
Það þarf ekki lengi að lesa ævi-
sögu Steindórs Steindórssonar frá
Hlöðum, „Sól ég sá“ til að skynja,
hver gæfumaður hann hefur verið í
lífí sínu og starfi, þótt vissulega hafi
hann fengið sinn skammt af andbyr
og mótlæti. Lengi skal manninn
reyna. Ég spái því að þegar þeir, sem
nú em ungir, fara að rýna í söguþráð
seinni hluta 20. aldar og skilja þar
kjamann frá hisminu muni vegur
fræðimannsins og rithöfundarins frá
Hlöðum fara vaxandi í augum eftir-
komenda. Hann hefur reynst ham-
hleypa til verka. Þau verk bera hon-
um fagurt vitni um ókomna tíð.
Þær em margar ævisögumar. En
þær em ekki margar ævisögur sam-
tímamanna Steindórs, þar sem horft
er yfir sviðið af jafn háurn sjónarhól
og þar sem sér til allra átta. Óborinn
íslendingur á nýrri öld mun eiga
vandfundið annað heimildarit jafn
haldgott til skilningsauka á samtíð
okkar og Sólarsögu Steindórs.
Bemska Steindórs að Möðmvöll-
um og Hlöðum í Hörgárdal í upphafi
aldar á meira skylt um aldarhátt og
aðbúnað við ævisögu séra Jóns eld-
klerks í Skagafirði á 18. öld en upp-
vaxtarskilyrði unglinga í íslenskri
sveit undir lok 20. aldar.
Sólarsaga Steindórs er saga at-
gervismanns, sem vegna meðfæddra
hæfileika og óslökkvandi mennta-
þorsta brýst úr viðjum fátæktar til
mennta, dyggilega studdur af mikil-
hæfri móður. Þannig nær hann að
rækta meðfædda hæfileika að því
marki, að hann skipar sér í fremstu
röð vísinda- og fræðimanna okkar á
þessari öld.
En maðurinn var ekki einhamur.
Starf kennara og skólameistara við
Menntaskólann á Akureyri er hverj-
um manni fullboðlegt ævistarf. En
Steindóri var það ekki nóg viðnám
kraftanna, þótt síst hafi hann van-
rækt kennslu og skólastjóm, eins og
gamlir nemendur bera vitni um.
Samhliða kennslustarfinu var hann
einn afkastamesti vísindamaður okk-
ar í náttúrafræði og gróðurrannsókn-
um á þessari öld. Á nær hverju sumri
frá 1930 fram á áttunda áratuginn
ferðaðist hann um landið, ýmist einn
eða í góðum félagsskap
annarra náttúravísindamanna við
gróðurrannsóknir og kortagerð. Þeir
staðir era fáir á íslandi, hvort heldur
er í mannabyggð eða öræfatign, þar
sem hann hefur ekki skilið eftir sig
spor.
Á vetuma vann hann úr rannsókn-
um sínum og heimildum og birti í
fjölda rita, ýmist í íslenskum fræði-
ritum eða erlendum. Og hann lét
ekki staðar numið við rannsóknir
sínar á hinni íslensku flóra heldur
stundaði einnig samsvarandi rann-
sóknir á Grænlandi og fór rannsókn-
arferð til Jan Mayen 1957.
Ritverk Steindórs Steindórssonar
era mikil að vöxtum og einatt að-
gengileg og skemmtileg aflestrar.
Höfundareinkenni hans birtast í
skýrri hugsun og einfaldleika í fram-
setningu. Hann spillir lítt ritsmíðum
sínum með þarflausri orðagleði en
heldur hugsuninni tærri. Fyrirferðar-
mest eru ritverk hans um grasa- og
náttúrafræði, landfræði og landlýs-
ingu, auk ferða- og þjóðháttasagna.
Hann hefur einnig reynst mikilvikur
við að búa til útgáfu og ritstýra önd-
vegisverkum á borð við Ferðabók
Eggerts Ólafssonar og Bjama Páls-
sonar, Ferðabók Sveins Pálssonar og
Ferðabók Ólafs Ólavíusar, fyrir utan
landkynningar- og leiðbeiningarit
eins og Landið þitt og Vegahandbók-
ina.
Mitt í öllum þessum önnum fann
hann tíma aflögu til að ritstýra tíma-
ritinu Heima er bezt í um aldarfjórð-
ung. Það var alþýðlegt tímarit sem
hlaut miklar vinsældir og útbreiðslu
um landið, meðan hann stýrði þar
penna. Trúlega hefur sá sem þetta
skrifar fyrst kynnst rithöfundinum
Steindóri Steindórssyni á síðurn
Heima er bezt, í hléum frá heyskapn-
um í Ögri forðum daga. Þegar þetta
er allt tíundað, ásamt bókmennta-
gagnrýni, greinum í tímaritum og
blöðum og þýðingum á ritverkum
erlendra fræðimanna, sem gistu Is-
land fyrr á tíð, - skilst mér að Stein-
dór skilji eftir sig á sjöunda hundrað
ritverk. Geri aðrir betur.
Þetta eitt útaf fyrir sig væri hverj-
um vísinda- og fræðimanni fullboð-
legt ævistarf. En því fer fjarri að þá
sé allt talið, sem Steindór hefur haft
fyrir stafni urn dagana. Hann var líf-
ið og sálið í margvíslegum félags-
skap þar sem sjálfboðaliðar lögðu
rækt við góðan málstað eins og t.d. í
Skógræktarfélagi Eyjafjarðar, Rækt-
unarfélagi Norðurlands, Sögufélagi
Akureyrar, Ferðafélagi Akureyrar og
Norræna félaginu. Sérstök ástæða er
til að minnast verka hans við að
rækta frændsemi við Vestur-íslend-
inga t.d. með Vestur-íslenskum ævi-
skrám.
Við jafnaðarmenn, sem erum ekki
allir eins og Össur innvígðir í töfra-
heim náttúravísindanna, kynntumst
annarri hlið hins mikilvirka eldhuga:
stjómmálamanninum Steindóri
Steindórssyni frá Hlöðum. Sjálfur
hefur Steindór lýst því í ævisögu
sinni, hvemig kjör sveimnga hans á
uppvaxtarárum beindu huga hans að
hugsjón og úrræðum jafnaðarstefn-
unnar, sem mannúðar- og mannrækt-
arstefnu. Hafnarstúdentinn mun hafa
kynnst betur verklagi og árangri
jafnaðarmanna í Danmörku á náms-
áranum. Alla vega var hann sann-
færður jafnaðarmaður að lífsskoðun
þegar hann sneri heim frá Kaup-
mannahöfn og tók til starfa við
Menntaskólann á Akureyri árið
1930.
Þeirri hugsjón hefur Steindór
reynst trúr í gegnum þykkt og þunnt
til hinsta dags. Hann lét fyrst að sér
kveða sem frambjóðandi í baráttu-
sæti við bæjarstjómarkosningamar á
Akureyrir 1946. Hann vann þá góð-
an kosningasigur og vakti athygli
annarra jafnaðarmanna um land allt
fyrir vasklega framgöngu. Steindór
var bæjarfulltrúi jafnaðarmanna á
Akureyri 1946-’58 og í bæjarráði
Iengst af, auk þess sem hann starfaði
lengur eða skemur í fjölda nefnda á
vegum Akureyrarbæjar. Náttúru-
fræðingurinn lét rnikið að sér kveða
í virkjunarmálum, bæði í rafveitu-
stjóm og í stjóm Laxárvirkjunar.
Reyndi þá mjög á staðfestu hans f ill-
vígum deilum í héraði við óbilgjamt
landeigendavald.
Steindór var landskjörinn vara-
þingmaður 1946-’49 og alþingis-
maður ísfirðinga á sumarþinginu
1959 þegar kjördæmabreytingunni
var ráðið til lykta, en hún var að-
dragandi viðreisnarstjómanna 1960-
1971. I meira en aldarfjórðung var
Steindór virkur í forystusveit Al-
þýðuflokksins og lét jafnan að sér
kveða svo eftir var tekið í flokkstjóm
og á flokksþingum.
Það sem hér hefur verið tíundað af
störfum kennarans, skólameistarans,
vísindamannsins, fræðimannsins,
ritstjórans og stjómmálamannsins
Steindórs Steindórssonar frá Hlöð-
urn nægir til að sýna að hann hefur á
langri og farsælli ævi verið margra
manna maki til verka - og hefur þó
hvergi nærri öllu verið til skila hald-
ið. Öll þessi störf vann hann með
þeim hætti að fáir hefðu betur gert.
Verk hans rnunu lengi halda nafni
hans á loft, löngu eftir að hann er nú
allur.
Frá því ég tók við formennsku í
Alþýðuflokknum 1984 hef ég oft átt
leið um Akureyri og aðrar byggðir í
Norðurlandi eystra, ýmist til funda
við félaga okkar þar eða til almennra
fundahalda. Oftar en ekki hefur hinn
aldni skólameistari kvatt sér hljóðs
og skilið eftir í huga mínum meitlaða
hugsun, sem bar vott mannviti hans
og sívökulum áhuga. Fyrir þá fundi
er ég þakklátur. Maður sem svo
margt hefur lifað og svo miklu hefur
áorkað öðram til hagsbóta og
ánægju - slíkur maður er gæfumaður.
Við jafnaðarmenn um land allt
minnumst okkar mikilhæfa baráttu-
félaga að leiðarlokum og sendum
ættingjum hans, vinum og vanda-
mönnum samúðarkveðjur norður
yfir heiðar. Ég kveð hann með orð-
um annars víðfrægs Hafnarstúdents,
Skúla fógeta, sem sagði: Ljúft er
hrós fyrir liðna stund, lifð’ eg í Höfn
með gleði. Hafðu heila þökk fyrir
allt og allt.
Jón Baldvin Hannibalsson
Elsku afi minn.
Mig Iangar til að kveðja þig með
nokkram orðum, orðum sem vart fá
lýst því þakklæti og elsku sem ég ber
til þín. Loks hefur þú fengið hvfldina
eftir langa og farsæla ævi.
Mig langar til að minnast þín sem
höfuð fjölskyldunnar. í lítilli fjöl-
skyldu sem okkar er samheldnin
mikil og góð. Þú barst hag okkar fyr-
ir brjósti og hin síðari ár voru bama-
bömin þér efst í huga. Alltaf var
hægt að leita til þín, þú leystir úr öllu
eða bendir á bestu leiðir í smáu sem
stóra. Bamabömin leituðu mikið til
þín bæði með hugðarefni sín og lær-
dóm, það var síðast nú í desember
sem dóttir mín var að leysa heima-
verkefni fyrir skólann að hana vant-
aði nafn á fjalli í Noregi. Öll tiltæk
landakort voru dregin fram en ekki
fannst nafnið. Þá brá hún á það ráð
að hringja í þig að kveldi til upp á
Sel og vandamálið var leyst á stund-
inni.
Ég man hvað þú varst ánægður
þegar hún Nanna litla fæddist, þér
fannst þú aldrei hafa séð jafn fallegt
bam. Verst þótti þér að fá ekki að sjá
hana stækka, þar sem sjónin daprað-
ist og hvarf að lokum. Oft spurðir þú
hvort hún væri ekki alltaf jafn falleg.
Þann 10. ágúst 1995 var með
stærri dögurn í lífi þínu. Þá fæddist
lítill drengur og hún Hildur þín gerði
þig að langalangafa. Ekki fannst þér
nafnið slæmt sem honum var gefið,
Jökull, en þú kallaðir hann alltaf
Vatnajökul því það var manndóms-
nafn í þinum huga. Það era ekki
margar vikur síðan þú baðst mig að
lýsa honum Jökli fyrir þér. Ég reyndi
að gefa þér sem besta rnynd af hon-
um. Þér fannst á lýsingu minni að
hann mundi líkjast þér og bera þetta
mikla og fallega nafn.
Að lokum langar mig að þakka
þér allt sem þú gerðir fyrir mig og
fjölskyldu mína og kveð þig, elsku
afi minn, með orðum Ólafar skáld-
konu á Hlöðum.
Senda auð ég veröld vil
sem velkist snauð á kili.
Enginn dauði að sé til
aðeins nauð í bili.
Hvfl þú í friði.
Þin sonardóttir Kristín.
Kveðja frá Jafnaðarmannafélagi
Eyjafjarðar
Steindór Steindórssón frá Hlöðum
lifði langa ævi, sem spannar nánast
alla þá öld, sem nú er að líða, og hef-
ur verið stórkostlegasta umbrota- og
framfaratímabil í sögu landsins. Frá
unga aldri tók Steindór Steindórsson
virkan þátt í mótun þeirrar sögu og
spor hans, sem seint rnunu fymast,
liggja víða. Afrakstur langrar
starfsævi hans er slíkur, að hann má
með sanni kallast tröllaukinn, og úti-
lokað er að gera honum viðhlítandi
skil í stuttri kveðjugrein. Þegar frá
líður munu ef til vil síðast fymast
þau spor, sem hann skilur eftir sem
fræðimaður, rithöfundur og kennari
á sviði náttúruvísinda. En áhugi hans
náði þó yfir miklu stærra svið. Rit-
störf hans um hverskyns þjóðlegan
fróðleik og sagnfræði era mikil að
vöxtum. En síðast og ekki síst var
hann til hinsta dags einlægur og bar-
áttuglaður liðsmaður jafnaðarstefn-
unnar.
Steindór Steindórsson var einn af
stofnendum Jafnaðarmannafélagsins
á Akureyri árið 1924. Samleið hans
með jafnaðarstefnunni hefur því var-
að í 73, eða litlu skemur en öll saga
Alþýðuflokksins, sem stofnaður var
1916. Með honum er því kvaddur
einn af síðustu framheijum jafnaðar-
stefnunnar á Islandi. Hann átti sæti í
bæjarstjóm Akureyrar fyrir Alþýðu-
flokkinn 1946- 1958, var nokkram
sinnum í framboði til Alþingis hér
fyrir norðan og tók sæti sem vara-
maður á þingi 1947. 1959 var hann
fenginn f framboð fyrir flokkinn
vestur á ísafirði og tókst með eftir-
minnilegum hætti að vinna þar sæti á
sumarþinginu það ár, þótt sú barátta
væri fyrirfram talin vonlaus. f
flokksstjóm Alþýðuflokksins sat
hann 1950-1972 og var gerður að
heiðursfélaga í flokknum 1976.
Steindór Steindórsson tók virkan
þátt í félagsstarfi jafnaðamtanna á
Akureyri allt frarn á síðustu ár. Það
aftraði honum ekki undir lokin þótt
sjónin væri farin að bila, því að
hugsun hins níræða öldungs var enn-
þá skörp, hugsjónin hárbeitt, minnið
með ólíkindum og orðsnilldin meiri
en flestum öðrurn mönnum er gefin.
Steindór hafði mjög ákveðnar skoð-
anir á mönnurn og málefnum og lá
aldrei á þeim. Hann vék aldrei af
þeirri leið, sem hann taldi rétta, og
það var ekki síst þegar á móti blés í
baráttunni sem styrkur hans birtist
skýrast í eldheitum hvatningarræð-
um til samherjanna.
Nú hefur sláttumaðurinn slyngi,
sem enginn fær leikið á, fellt að velli
þennan hnarreista öldung. Við vitum
að hann beið hins hinsta kalls af
þeirri karlmennsku og djörfung, sem
einkenndi alla hans löngu ævi.
Eyfirskir jafnaðarmenn kveðja
Steindór Steindórsson frá Hlöðuni
með djúpri virðingu, aðdáun og
þökk. Skarðið sem hann skilur eftir
sig verður aldrei fyllt, en minningu
hans heiðram við best með því að
halda áfram hátt á lofti þeirri hug-
sjón, sem var honum alla ævi svo
kær, hugsjón jafnaðarstefnunnar.
F.h. Jafnaðarmannafélags Eyja-
fjarðar,
Finnur Birgisson