Alþýðublaðið - 18.07.1997, Blaðsíða 6

6
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 18. JÚLÍ1997
Óskar Guðmundsson
Skáldið
frá Ólafsvík
Fyrsti þáttur af þremur um Jóhann Jónsson
skáld. Litið yfir œfiferilinn og gluggað
í frásagnir frœndfólks af skáldinu Bréf frá
Jóhanni tvítugum til Ólafsvíkur.
Velgjörðarmenn skáldsins voru margir
Skáldmennið 15 ára. Jóhann Jónsson þóttifrá imga aldri mikill kvennaljómi enda var
hann sagður -fagur eins og Byron lávarður, skáldmœltur sem Byron og haltur eins og
Byron..
Jóhann Jónsson hefur ævinlega
verið sveipaður dularljóma,
halta skáldið sem heillaði hal og
sprund, eins og Byron lávarður. Jó-
hann sem dó fyrir aldur fram hefur
oft verið kallaður „eins kvæðis
skáld“ og er þá vísað til Söknuðar,
eins frægasta kvæðis sem ort hefur
verið á íslensku á þessari öld. Um
hann hafa verið skrifaðar ógleyman-
legar frásagnir, m.a. af vini hans
Halldóri Laxness. Berklaveikt
skáldið hefur oftast verið fjær jörðu
og nær himni aðrir menn. „Hugar-
heirnur hans var allur einn samhald-
inn skáldlegur draumur." Þó var
hann ættaður úr því jarðbundna
hrollvænlega sjávarplássi Ólafsvík.
Þar ólst hann upp með foreldrum og
frændum sínum. Meðal þeirra var
Magnús Kristjánsson smiður, móður-
bróðir Jóhanns sem er helsti heimild-
armaður í þessum þætti.
Jóhann Jónsson fæddist að Staðar-
stað í Snæfellssýslu 12. september
1896. Foreldrar hans voru Jón Þor-
steinsson og Steinunn Kristjánsdóttir
frá Skógarnesi sem þá voru í hús-
mennsku hjá séra Eiríki Gíslasyni og
frú Vilborgu Jónsdóttur. Þaðan fluttu
foreldrar hans árið eftir til Ólafsvík-
ur, þar sem hann ólst upp í foreldra-
húsum fram yfir fermingarár.
Þorbjörg Guðmundsdóttir ljós-
móðir, systurdóttir Jóhanns, segir
foreldra hans hafa hálfpartinn verið
þvingaða í hjónaband af Þóru Þórar-
insdótturfsystur séra Áma) húsfreyju
í Borgarholti þar sem þau Steinunn
og Jón voru í vinnumennsku. Ein af
ástríðum Þóru var að troða fólki í
hjónaband og „til þessa sparaði hún
hvorki mælsku né kænsku“, segir
Þorbjörg. Jón var 30 árum eldri en
Steinunn og auk þess óreglumaður
og öreigi. Hann dó meðan Jóhann
var á unglingsaldri.
Skáldmennið fær
berkla
Magnús smiður Kristjánsson
hreifst snemma af frænda sínum og
gaf því auga hversu fljótur hann var
að læra og var góðum gáfum gæddur.
„En gáfúr hans voru ólíkar mörgum
annarra. Hann fór sjáanlega aðrar
leiðir.“ Hann vildi nefnilega sjálfur
ráða því hvaða þekkingu hann til-
einkaði sér. „Þá var það vanalegast
að hann tók aðrar bækur og fór að
lesa sem voru ljóðabækur og ritgerð-
ir eftir ýmsa, bæði innlend og útlend
skáld og rithöfunda. Og svo tók hann
þá upp pennann og fór að skrifa,
mest ljóðahendingar ýmsar ritgerðir
og þesskonar.“ Magnús segir
teiknilist hafa höfðað til unga manns-
ins -„ að mála landslagsmyndir, fjöll
og fagra dali, kletta og klungur, fossa
og ár og fjölbreytt ský. „ Jóhann las
mikið af bókum svo sem eftir Jónas
Hallgrímsson. Matthías Jochumsson
og Þorstein Erlingsson.
Magnús segir að strax eftir ferm-
ingu hafi borið á því að hann var
skáldmæltur, orti Ijóð og eitt dálítið
leikrit samdi hann fyrir Góðtempl-
arastúkuna sem hann starfaði í þá og
nefndi hann það Alögin og var það
leikið fyrir almenning og þótti ágætt
-og erfiljóð orti hann fyrir konu sem
missti son sinn í sjóinn. Þar komu
skýrt fram hugsanir hans, mælska og
nöpur tilfinning. „A þessu ára tíma-
bili geisaði sú skæða berklaveiki hér
í Ólafsvík og eins alls staðar á land-
inu og fékk Jóhann snert af henni
sem fylgdi honum alla æfi þó hún
lægi niðri stundum. En svo fór að
lokum að hún varð hans dauða
mein.“
Skólavist í Flensborg,
Akureyri og Reykjavik
Jóhann Jónsson mun hafa verið á
seytjánda árinu er hann lagði land
undir fót til að ganga menntaveginn.
Fyrst reyndi hann fyrir sér við Flens-
borgarskólann í Hafnarfirði. En varð
að hverfa þaðan áður en skólatíma
lauk, vegna þess að þá komu berklar
í annan fótinn á honum og fór á spít-
ala og lá þar og var skorinn upp og
gekk með staurfót og hækju eða staf
eftir það, segir Magnús smiður og
telur útlitið heldur hafa dökknað því
hann hafi verið þar syðra, heilsubil-
aður og peningalaus. Og gat engan
styrk fengið heiman að, frá bláfátæk-
um foreldrum sínum.
Uppvakti Guð nú góða
menn...
„En betur rættist úr en á horfðist.
Jóhann var þannig gerður að eðlisfari
að hann kom sér vel hjá öllum sem
hann kynntist. Hann var svo
skemmtilegur í allri viðkynningu og
sambúð, einurðargóður og djarfur að
tala við menn jafnt bæði lærða og
ólærða. Og allir menntaðir menn sem
honum kynntust fundu miklar og ein-
kennilegar gáfur hjá honum og litu
þannig á æfikjör hans að gustuka
verk væri að hjálpa honum svo hann
gæti haldið áfram námi. Og ekki síst
þegar hann var orðinn fatlaður og
ekki fær til erfiðisvinnu.
En þá uppvakti Guð góða menn til
að hjálpa honum sem voru aðalmenn
þeir Bjami Jónasson frá Vogi skáld
og mikill menntamaður, Einar Jóns-
son myndhöggvari frá Galtafelli og
fleiri sem mér var ókunnugt um.
Bjami tók hann í tímakennslu og út-
vegaði honum kennslu hjá fleirum og
Einar hjálpaði honum um peninga.
Þama var hann við nám þennan vet-
ur og næsta sumar lét Einar hann fara
austur að Galtarfelli til Jakobs bróð-
ur síns sér til hressingar í það góða
sveitaloft á ágætu heimili."
Bjami frá Vogi taldi skjólstæðing
sinn nægilega vel undirbúinn til að
ganga upp í Menntaskólann en það
vildi rektor skólans ekki. Bjarni frá
Vogi brá þá á það ráð að koma hon-
um inn í Gagnfræðaskólann á Akur-
eyri, þaðan sem hann tók próf vorið
eftir, 1917. Næsta haust gekk hann
síðan upp í Menntaskólann í Reykja-
vík.
Frá vetrinum 1917 er til varðveitt
bréf frá Jóhanni skáldi og mennta-
skólapilti til Magnúsar smiðs:
Reykjavík 6. des. 1917
Vinur og bróðir!
Blessaður œ og ceftnlega; Og fyr-
irgefðu slóðaháttinn. Að hugsa se'r
þvílíkt, aðrir eins félagar og við
vorum aðfleiri bréf skulu ekki hafa
farið okkar í millum. Jœja svona
gengur þetta í veraldargarminum: -
að lifa og gleyma, gleyma og lifa í
glaumi og hégóma!
Eg þakka þér hjartanlega fyrir
bréftð þitt. Það andaði frá því ilmi
gamalla daga, þeir verða þó alltaf
bestir gömlu dagarnir - þegar öllu
er á botninn hvolft - með öllum sín-
um einfaldleik og óviti. Og cetíð
kemst ég íþcegilegt skap, þegar ég
minnist þessara gömlu daga. Og
það er bjart um þig meðal þeirra
minninga, máttu trúa, þú ert líka
hinn eini frcenda minna sem ég ftnn
andlegt œttarmót með, og vel hefði
cefi þín mátt verða önnur en hún
Ferlaufasmárann kölluðu þeir félagsskap sinn en saman höfðu þeir á bamsárum búið sig undir skóla hjá sr. Guðmundi Einarssyni i
Ólafsvík. Jóhann Jónsson skáld, sr. Friðrik A. Friðriksson sem prestur varð vestanhafs og síðar á Húsavík, sr. Magnús Guðmunds-
son sem varð prestur í Ólafsvík, og Kristinn Guðbrandsson rajfrceðingur sem síðar varð forstjóri raforkuvers t Kaliforníu. Mynd-
in er liklega tekin á skólaárum þeirra í Reykjavik. ,