Alþýðublaðið - 01.08.1997, Qupperneq 16

16
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 1. ÁGÚST 1997
Guðjón Friðriksson sagnfrœðilujur rekur sögu
AíþýðubCaðsins þar sem óneitaruega fiafa skipsl á skin
og skúrir
EídsáCir
Aíbýðubíaðsins
Þegar Alþýðublaðið hóf göngu
sína, 29. október 1919 voru fyrir tvö
dagblöð í landinu. Þau voru Vísir,
stofnaður 1910 og Morgunblaðið,
stofnað 1913. Báðum hafði í upphafi
verið ætlað af stofnendum sínum,
Einari Gunnarssyni og Vilhjálmi Fin-
sen, að vera óháð fréttablöð en áður
en mörg ár liðu voru þau engu að síð-
ur orðin þrælflokkspólitísk. Þetta
sást fyrst glögglega árið 1916. Vísir
og Morgunblaðið börðust þá hat-
rammlega gegn sérstökum framboð-
um verkamanna og bænda og gegn
víðtæku og afdrifaríku hásetaverk-
falli í Reykjavík. Sú pólitíska stefna
sem þessi tvö höfuðblöð Reykjavíkur
tóku var innsigluð með því að stjóm-
málamaðurinn Jakob Möller keypti
Vísi árið 1918 og samtök kaupmanna
í Reykjavík keyptu Morgunblaðið
1919. Hinn nýstofnaði Alþýðuflokk-
ur taldi því brýna nauðsyn á að koma
upp dagblaði sem túlkaði sjónarmið
verkamanna og myndaði mótvægi
gegn fyrmefndum blöðum. Tími
flokksblaðanna var upp mnninn.
Ólafur Friðriksson, einn helsti
leiðtogi jafnaðarmanna, hafði að vísu
ritstýrt blaðinu Dagsbrún frá 1916 en
það var aðeins vikublað og gat því
ekki haft jafn afgerandi áhrif og dag-
blað. Öflug biöð vom þá talin hafa
úrslitaáhrif í allri stjómmálabaráttu.
Upphaflega stóð til að blaðið Dags-
brún yrði gefíð út áfram sem eins
konar vikuútgáfa af Alþýðublaðinu.
Samgöngur vora með þeim hætti þá
að ekki var unnt að senda dagblöð í
sveitir og var því talið nauðsynlegt
að þjappa efni þeirra saman í eina
vikuútgáfu handa sveitamönnum.
Þess vegna var Tíminn, sem einkum
var ætlaður bændum, aðeins viku-
blað. Hann varð ekki dagblað fyrr en
1947. Fyrirætlanir um Dagsbrún fóru
hins vegar út um þúfur vegna skorts
á fjármunum. Aðeins eitt tölublað af
því kom út eftir að Alþýðublaðið hóf
göngu sína.
Heimasmíöaö blað
Ólafur Friðriksson, fyrsti ritstjóri
Alþýðublaðsins, skrifaði mestallt
blaðið heima hjá sér, en hafði fjóra
stúdenta sér til aðstoðar um efnisöfl-
un. Blaðið var síðdegisblað í litlu
broti og fyrst og fremst áróðursblað.
Fyrstu árin var því afar lítið um al-
mennt skemmtiefni sem nú þykir
nauðsynlegt í blöðum, svo sem
myndasögur, skrítlur og þess háttar
en þó vora þar framhaldssögur, svo
sem Tarzan-sögumar sem birtust í
Alþýðublaðinu frá og með árinu
1922. Ekki vora heldur myndir í
blaðinu svo að nokkra næmi og þætti
slíkt dauflegt nú til dags. Fyrsta
fréttamyndin í Alþýðublaðinu kom
22. júní 1920 eða átta mánuðum eft-
ir að blaðið byrjaði. Viðtöl voru líka
sjaldgæf fyrstu árin.
Ingólfur Jónsson, einn stúdentanna
sem aðstoðuðu Ólaf Friðriksson við
efnisöflun sagði að Ólafur hefði dag-
lega sest við ákveðið borð í Rósen-
bergkjallaranum undir Nýja bíó. Þar
hafi safnast nokkur hópur manna í
kringum hann og rætt nýjustu tíðindi
úr stjóm- og þjóðmálum og þar hafi
orðið til hugmyndir um efni blaðsins
næsta dag. Utvarp var þá nýlega
komið til sögu í heiminum, og mun
Hendrik Ottósson, einn af aðstoðar-
mönnum Ólafs Friðrikssonar, fljót-
lega hafa eignast móttökutæki en
hann var málamaður mikill og útveg-
aði þannig nýjustu erlendu fréttimar
með því að hlusta á fjarlægt og brak-
andi útvarp, sennilega frá Bretlandi.
Hann hlýtur að hafa verið með þeim
alfyrstu sem það gerðu hér á landi.
Ólafi Friðrikssyni
sparkað
Þó að Alþýðublaðið hefði engar
ritstjómarskrifstofur fyrstu árin var
þó keyptur lítill timburskúr og hann
settur upp á lóðinni þar sem nú er ís-
lenska óperan við Ingólfsstræti. Þar
var afgreiðsla blaðsins undir stjóm
Sigurjóns A. Ólafssonar, síðar bæjar-
fulltrúa og alþingismanns. Ekki er
vitað um upplag blaðsins fyrstu árin
en í Reykjavík voru aðeins 500 kaup-
endur í febrúar 1923, þannig að allt
upplagið hefur þá varla náð 1000
eintökum. Morgunblaðið var þá selt í
um 2200 eintökum.
Alþýðublaðið var prentað í Guten-
berg til 1923. Þá varð prentaraverk-
fall snemma árs. Til þess að Alþýðu-
blaðið gæti komið út, þrátt fyrir verk-
fallið, tóku tveir prentarar úr Alþýðu-
flokknum gamla og ónotaða prent-
smiðju í bakhúsi við Bergstaðastræti
19 á leigu þar sem hægt var að prenta
blaðið meðan á verkfallinu stóð. Þess
skal getið að prentvélin, sem notuð
var, hafði verið keypt til landsins árið
1879 til Isafoldar og var fyrsta svo-
kallaða hraðpressan á landinu. Svo
æxlaðist að í þessari gömlu vél í bak-
húsinu við Bergstaðastræti var svo
Alþýðublaðið prentað til 1926 en þá
tók Prentsmiðja Alþýðublaðsins til
starfa.
Ólafur Friðriksson ritstjóri fór til
Moskvu öðra sinni árið 1922 til að
sitja alþjóðaþing kommúnista. Var
það í óþökk miðstjómar Alþýðu-
flokksins og gaf hún honum
reisupassann sem ritstjóra blaðsins
sama dag og hann fór af landi brott.
Við tók Hallbjöm Halldórsson prent-
ari og skrifaði hann nánast allt efni í
blaðið þrjú fyrstu ritstjómarár sín.
Hann var mjög vandfýsinn en meiri
bókmaður en blaðamaður. Hallbjöm
sagði að betra væri að gefa út gott
blað og vandað en að flýta útgáfunni.
Blaðið kom því stundum seint út.
Hnípið blaö í vanda
Alþýðublaðið eignaðist eigin
prentsmiðju, eins og áður sagði, og
tók hún til starfa 1. febrúar 1926.
Gamli timburkofinn við Ingólfsstræti
hafði þá verið stækkaður að mun og
orðinn tvflyftur kumbaldi eða réttara
sagt hæð ofan á háum kjallara. Þar
var prentsmiðjan niðri en afgreiðsla
og síðar ritstjórn uppi. Þess skal get-
ið að eitt af því sem keypt var í nýju
prentsmiðjuna var setjaravél (Lino-
type) en fram til þess tíma hafði
blaðið verið handsett.
Hinn 1. desember 1926 var Al-
þýðublaðið stækkað um helming í
broti og var þar með orðið svipað
hinum dagblöðunum í útliti þó að
síðufjöldinn væri að jafnaði heldur
tninni. Fram til þess tíma höfðu yfir-
leitt verið fréttir á forsíðu blaðsins
auk þess sem stundum voru þar aug-
lýsingar, en eftir þetta var forsíðan
algerlega lögð undir auglýsingar eins
og í hinum dagblöðunum tveimur.
Árið 1928 tók Haraldur Guð-
mundsson við ritstjóm blaðsins af
Hallbimi Halldórssyni en árið 1931
tók gamla kempan, Ólafur Friðriks-
son, við ritstjóm á ný og hélt henni
til 1933. Var blaðið heldur dauflegt á
þessum árum og kom ekki út fyrr en
klukkan fjögur á daginn og stundum
seinna. Upplag blaðsins á þessum
áram var aðeins 1200 til 2000 eintök.
Maður hins nýja tíma
Árið 1933 vora enn aðeins þrjú
dagblöð á íslandi: Vísir, Morgun-
blaðið og Alþýðublaðið. Þá var kom-
ið að því að síðastnefnda blaðið tæki
forystuna og gerði eins konar bylt-
Gísii J. Astþórsson: Fagmaðurinn, sem náði þvi að skáka sjálfu Morgunblaðinu. Gísli var reyndar sóttur á rit-
stjórn Morgunblaðsins og tók að sér ritstjórnina með því skilyrði að hann væri engum háður, - ekki einu sinni
forystu blaðsins. Undir hans forystu bylti Alþýðublaðið íslenska blaðaheiminum sem varð aldrei samur aftur. En
einsog svo oft skildi forysta Alþýðuflokksins ekki sinn vitjunartíma þegar blaðið var annars vegar, og þegar það
loksins sprakk út einsog rós var hann látinn taka pokann sinn. Sú ákvörðun var líklega stærsta slysið í sögu
blaðsins.