Alþýðublaðið - 01.08.1997, Síða 19

ALÞÝÐUBLAÐIÐ
19
Bragfræði
Alþýðublaðsins
„Afhverju vel ég Alþýðublaðið fyrir skrif mín? Af því ég er svo feiminn." Mað-
urinn sem skrifaði þessi fleygu orð, Þórarinn Eldjárn, pistlahöfundur blaðs-
ins með hléum síðar 1987, kveður lesendur sína, - með söknuði.
Það stóð ekki upp á mig heldur
Hjölla að krota eitthvað í Al-
þýðublaðið í þessari viku, en
svo kem ég í bæinn eftir mikla reisu
um Vestfirði og er þá tilkynnt að
næsta vika verði aldrei, blaðið hætti
að koma út sem slíkt en muni að lík-
indum renna saman við Dag-Tímann.
Og svo er heimtuð grein á stundinni
og sagt hún eigi að heita þetta, Brag-
fræði Alþýðublaðsins. Skyndilega
stend ég frammi fyrir „deadline" í
orðsins íyllstu merkingu og skynja
hinn mikla sannleika í þeim fleygu
orðum er Elvis heitinn eitt sinn söng:
„It's now or never“. Bragur Al-
þýðublaðsins, hvað veit ég um hann
gegnum tíðina? Svo sem ekki neitt.
Alþýðublaðið var ekki keypt á mínu
æskuheimili. Einhvem veginn fékk
maður þó samt á tilfmninguna úti í
þjóðfélaginu að Alþýðublaðið væri
einhvers konar lítilmagni. Kannski
stafar sú tilfinning af frægum ljóðlín-
um Steins Steinars: Ég var soltinn og
klæðlaus og orti í Alþýðublaðið / og
allur heimurinn fyrirleit blaðið og
mig. Og reyndar varð blaðið smátt og
smátt svo lítið að það hætti að geta
vakið fyrirlimingu nokkurs manns.
Vorkunn mikJu fremur. Um svipað
leyti og álkrónan fræga var látin fljóta
í kaffibollum sem dæmi um hve létt-
vægur gjaldmiðill íslenska krónan
væri var mikill siður að bijóta Al-
þýðublaðið saman og stinga því í eld-
spýmastokk.
Ekki get ég heldur skrifað um brag-
inn á blaðinu, ég hef aldrei verið þar
neinn innanbúðarmaður. Það eina sem
ég get gert er að rekja samskipti mín
við blaðið, leggja spihn hiklaust á
borðið. Þama býr sjáifsgagnrýnið
hugarfar að baki: Getur ekki verið að
það sé mér að kenna að blaðið leggur
upp laupana? Ég tek að skrifa reglu-
lega í blaðið og fáeinum vikum síðar
reynist ekki unnt að halda útgáfunni
áíram. Hvað á ég að halda? Þegar ég
kanna hug minn kemur nefnilega í
ljós að ég hóf þessi skrif mín um
bragfræði af fremur eigingjömum
„Getur ekki verið að
það sé mér að kenna
að blaðið leggur upp
laupana? Eg tek að
skrifa reglulega í
blaðið og fáeinum
vikum síðar reynist
ekki unnt að halda
útgáfunni áfram.
Hvað á ég að halda?“
ástæðum: Mig langaði fyrst og fremst
til að viðra hugðarefni mín á stað þar
sem enginn sæi til mín. Ég var ekki
fyrst og fremst að hugsa um hag
blaðsins. Enda bar mér heldur engin
skylda til þess.
Það er fljótgert að telja upp framlag
mitt til Alþýðublaðsins: Bragfræði-
þættir hálfsmánaðarlega síðan í vor,
sex stykki alls. Tíu ámm áður, haust-
ið 1987, fjórir slíkir þættir hálfsmán-
aðarlega. Þar með er allt upp talið...
En bíðum nú við, hvað kemur hér:
Þessi kmfning leiðir til þess að sár
endurminning sem ég hélt ég væri
löngu búinn að bæla til fulls rankar
við sér og tútnar skyndilega út eins og
líknarbelgur í bíl við harkalegan
árekstur: Það er snemma árs 1966,
árshátíð í vændum í MR sem haldin
skal í Háskólabíó og verið að æfa nýtt
leikrit eftir Hrafn Gunnlaugsson af
því tilefni undir leikstjóm Erlings
Gíslasonar. Halldór Halldórsson
bekkjarbróðir minn, prófarkalesari
Alþýðublaðsins, hefur fengið hlut-
verk í þessu leikriti. Hann á að hlaupa
einu sinni yfir sviðið og blása tvo
tóna í trompet. Kvöldið sem gener-
alpmfan er haldin er hann því í vanda
staddur með prófarkimar. Listin og
skyldan takast á um sál hans og fer
svo að lokum að hann biður mig, sinn
gamla vin, að bjarga sér og rúlla aug-
um yfir spaltana jafnskjótt og þeir
gubbuðust út úr gömlu setningarvél-
inni í Alþýðuhúsinu.
Ég tek þetta að mér og þegar ég
mæti til leiks er blaðamaður að ganga
frá forsíðunni. Eiður Guðnason heitir
hann. Hann kemur inn til mín þegar
hann hefur lokið sínu verki og kveður
mig með þessum orðum: „Prófarka-
lesari, þú verður að sjá til þess að
nöfnin komi rétt undir myndimar á
„Þá er ekkert eftir nema kveðja. Mér skilst að Alþýðublaðið muni nú
renna saman við önnur dauð blöð...“
forsíðunni." Um'leið fleygir hann á
borðið hjá mér myndum af tveimur
kaskeyttum mönnum og bendir á þá
hvom á eftir öðmm og segir: „Þetta
er Weymouth og þetta er Stone.“ Fer
síðan við svo búið.
Mikið var sem sagt um dýrðir, það
var verið að skipta um yfirmann hjá
hemum á Keflavíkurflugvelli og for-
síða þessa Natoblaðs að sjálfsögðu
helguð svo stómm atburði.
Ég ætlaði mér ekkert illt, en
skemmst er frá því að segja að mynd-
imar mgluðust. Weymouth varð Sto-
ne og öfúgt. Lesendur Alþýðublaðsins
þennan dag fengu ranga mynd af út-
liti þessara heiðursmanna og það var
mér að kenna. Aldrei kom nein leið-
rétting á þessu og eftirmál urðu engin.
Gætí þetta samt ekki verið skýring-
in á falli blaðsins? Samkvæmt ka-
oskenningunni getur fiðrildi sem
blakar væng yfir Peking valdið með
því fellibyl hinumegin á hnettinum
nokkrnm vikum síðar...
Þá er ekkert eftir nema að kveðja.
Mér skilst að Alþýðublaðið muni nú
renna saman við önnur dauð blöð og
eigi að mynda með þeim nýtt blað
sem eigi að vera með hjartað vinstra
megin. Um leið er séð til þess að
tengjast apparatí sem er með veskið
hægra megin, en slíka skiptingu hafa
ekta kratar jafnan talið heppilegasta.
Vonandi verður blaðið ekki aðeins
fjórða lík í kistu á sínu nýja tilveru-
sviði.
Ingólfur Margeirsson rithöfundur
Upprisa Alþýðublaðsins
Blaðadauði er ávallt hannafregn.
Huggunin í harmafregninni um
andlát Alþýðublaðsins er sú, að í
dauða blaðsins felst von um upprisu;
endurfæðingu í nýju, frjálsu blaði
með breiðri áherslu á líf, störf og til-
finningar fólksins í landinu.
Saga Alþýðublaðsins er löng, allt
frá árinu 1919. Að blaðinu hefur
komið margt merkt og gott fólk sem
átti það sameiginlegt að trúa á blaðið
sem nauðsynlegan trúverðugan mið-
il. Ég ætla mér ekki þá dul að fara að
telja upp nöfn. Ég nenni heldur ekki
að vera væminn á þessari stundu.
Það var ógæfa íslenskrar blaða-
mennsku að flækjast frá byijun í
vafstur stjómmálaflokka. Miðlamir,
sem vom fyrst og fremst dagblöð
mestan part aldarinnar, urðu snemma
eign íslenskra stjómmálaflokka.
Blöðin urðu fremur málgögn en síð-
ur dagblöð. Hið pólitíska jafnvægi
Ríkisútvarpsins; Útvarps og síðar
Sjónvarps, var lengst af byggt á jöfnu
vægi flokkanna í útvarpsráði fremur
en á faglegu mati. íslensk blaða-
mennska hefur mátt líða fyrir póli-
tískt eignarhald og stjómun á fjöl-
miðlum, einnig þegar svonefnd fjöl-
miðlabylting átti sér stað og í ljós
kom, að menn vom á engan hátt til-
búnir að takast á við hið nýunna
frelsi.
Alþýðublaðið er ekki undantekn-
ing frá þessum staðreyndum. Blaðið
hefur fyrst og fremst verið málgagn
jafnaðarstefnunnar gegnum tíðina.
En blaðið hefur engu að síður borið
gæfu til þess að frjálsir og ferskir
vindar alvörublaðamennsku hafa
leikið um það. Kannski er það vegna
hinna frjálslyndu þátta jafnaðar-
mennskunnar, að slíkt var látið við-
gangast í afmarkaðan tíma. Þannig
átti blaðið góðan sprett á fjórða ára-
tugnum í sterku baklandi jafnaðar-
mennskunnar áður en hreyfingunni
var sundrað af kommúnistum og
Sósíalistaflokkurinn sá dagsins ljós.
Alþýðublaðið sýndi afburðablaða-
mennsku á sjöunda áratugnum þegar
fagmenn fengu að ráða ferðinni í ný-
frjálsu umhverfi frá bandarísku þjóð-
félagsbyltingunni sem fylgdi áhrifum
John F. Kennedys Bandaríkjaforseta.
Og Alþýðublaðið tók nokkra faglega
fjörkippi á áttunda áratugnum, til
dæmis með stofnun Helgarpóstsins.
Ákveðin endurreisn Alþýðublaðsins
átti sér stað á níunda og tíunda ára-
tugnum þegar skilningur á fijálsri
blaðamennsku var orðinn fyrir hendi
og frjálslynd og nútímaleg jafnaðar-
stefna orðin ráðandi í Alþýðuflokkn-
um. Þá völdust fagmenn á ritstjóm-
ina. Pressan var stofnuð sem sjálf-
stætt vikublað og verulegar endur-
bætur voru gerðar á ritstjóm og
lausapennum sem skilaði sér í mun
betur skrifuðu blaði.
Vegna þessara þíðutímabila í póli-
tískri útgáfusögu Alþýðuflokksins,
tókst blaðinu fremur en öðmm miðl-
um að ala upp hóp manna og kvenna
sem urðu afbragðsgóðir blaðamenn.
Saga Alþýðublaðsins er ekki síst
merk vegna þessa, blaðið hefur verið
einstakur blaðamannaskóli gegnum
tíðina. Sömu sögu má einnig segja
um Alþýðuflokkinn; enginn stjóm-
málaflokkur hefur lagt jafn rnikið af
mörkum í hugmyndafræði íslenskra
stjómmála.
Það var hins vegar ógæfa Alþýðu-
flokksins sem og Alþýðublaðsins að
geta ekki stækkað. Hugmyndir
flokksins vom teknar upp af öðram
flokkum, blaðamenn og ritstjórar
blaðsins sigldu inn í ritstjómir og
fréttastofur annarra miðla. En það
má segja, að tilgangnum hafi verið
náð ef hugmyndafræðin og fag-
mennskan hafi dreift sér um íslenskt
samfélag.
Á dánarbeði sínu leggur Alþýðu-
blaðið enn í púkkið.
Það leggur sjálft sig niður svo að
nýtt, framsækið og frjálslynt blað
inegi rís úr öskustónni. Nú loksins
em hinar réttu forsendur fyrir hendi:
Fijáls blaðamennska er viðurkennd
staðreynd á íslandi, eigendur hins
nýja blaðs em einkaaðilar en ekki
stjómmálaflokkur og fagmennska en
ekki pólitík á lokaorðið. Hið nýja
blað er einnig afar mikilvægt fyrir
lýðræðið á Islandi. Það er mikilvægt
í lýðræðisríki að sem flestar skoðan-
ir og áherslur fái að njóta sín. Það er
vonandi að hið nýja blað rækti þá
skyldu sína.
I þeirri framtíð er upprisa Alþýðu-
blaðsins falin.