Vísir - 08.08.1976, Síða 4

Sunnudagur 8. ágúst 1976
VÍSIR
Óskar Glslason hélt nýlega ljósmyndasýningu á Kjarvalsstööum og
hér heldur hann á sýningaskránni. óskar er flestum islendingum
kunnur fyrir starf sitt sem ljósmyndari og kvikmyndagerðar-
maöur.
„Þetta byrjaði allt þegar ég
var tiu ára og hálskirtlarnir i
mér tóku upp á þvi að bólgna.
Þá var ég sendur á sjúkrahús,
en til þess að hugga mig spurði
pabbi hvað mig langaði helst til
að eignast þegar heim kæmi. Af
emhverjum ástæöum bað ég um
kassamyndavél.” Þannig tók
Óskar Gislason, ljósmyndari og
kvikmyndatökumaður, til orða
þegar viö liöfðum hreiðrað um
okkur i stofunni heima hjá hon-
um og fngibjörgu Einarsdóttur
konu hans. Við höfðum beöið
hann að segja okkur lftillega frá
sinum langa starfsferli.
„Ég fór svo að taka myndir á
kassavélina, og loks kom að þvi
fimm árum seinna að ég hóf
nám i ljósmyndun hjá Ólafi
Magnússyni” hélt Óskar áfram.
„Þá var nú margt öðruvisi i
ljósmynduninni en nú er. Við
notuðum ekki filmur heldur
glerplötur sem kostuðu tvær
krónur og fimmtiu aura dúsinið.
Höfuðið á fólkinu sem átti að
mynda var skorðað i einskonar
grind i hnakkanum til að koma i
vegfyrir að þaðhristist, þvi að i
þá daga þurfti að lýsa myndirn-
ar í næstum því hálfa minútu.
Seinna komu þurrplötur á
markaðinn i staðinn fyrir gler-
plöturnar og þær voru miklu
fljótvirkari.”
Vakti samfleytt i
þrjá sólarhringa
„Nokkrum árum eftir að ég
byrjaði hjá Ólafi komst ég i
kynni við Larsen sem kvik-
myndaði „Sögu Borgarætt-
arinnar”, og aðstoðaði hann við
að framkalla upptökuprufur.
Þessi kynni hafa liklega verið
kveikjan að áhuganum sem ég
fékk seinna á kvikmyndum. Ég
sigldi árið 1920 til Kaupmanna-
hafnar til framhaldsnáms i ljós-
myndun hjá Peter Elfelt, og
jafnframt fékk ég að fylgjast
með kvikmyndagerð hjá Nor-
disk filmkompagni sem hafði
séð um kvikmyndun Borgarætt-
arinnar. Þegar ég gerði mina
fyrstu mynd, Lýðveldishátiðina
1944, bjó ég að þvf sem ég hafði
„Ég varð aldrei
kvikmyndunum
lærthjá Larsen og Nordisk film.
A þeim árum voru kvikmyndir
alltaf sendar út til framköllunar
og var löng bið eftir að þær
kæmu til baka. Ég ákvað þvi að
framkalla kvikmyndina sjálfur
með þeirrilitlu kunnáttu sem ég
hafði. Á daginn myndaði ég á
Þingvöllum, fór siðan heim á
kvöldin og notaði nóttina til að
framkalla. Þetta var ofboðsleg
vinna og ég vakti samfleytt i
þrjá sólarhringa. Þá átti eftir að
klippa, og þremur dögum eftir
að Lýðveldishátiðinni lauk var
kvikmyndinni varpað á tjaldið i
Gamla biói, fyrstu myndinni
sem sýnd var svona fljótt opin-
berlega i islensku kvikmynda-
húsi. ”
„Ég minntist áðan á Peter El-
felt, þann sem kenndi mér ljós-
myndun i Höfn. Elfelt var að
mörgu leyti merkilegur maður,
brautryðjandi i kvikmyndun á
sinu sviði og tók manna fyrstur
kvikmyndir i Kaupmannahöfn.
Þegar ég kom til hans var hann
orðinn gamall og alveg hættur
kvikmyndun. Hann átti hins-
vegar mikið safn af skugga-
myndum alls staðar að úr
heiminum og ef einhver ætlaði
að halda fyrirlestur, til dæmis
um Japan, var leitað til Elfelts
og hann útvegaði myndir frá
viðkomandi heimshluta. Mað-
urinn sem sá um skuggamynda-
deildina varð mjög veikur um
tima og þá fól Elfelt mér um-
sjón hennar. Þetta kom sér vel
seinna þegar ég fór sjálfur að
taka skuggamyndir.”
Gómaður með mynda-
vélina nokkrum sinn-
um á hernámsárunum
Eftir tveggja ára nám i Kaup-
mannahöfn kom Óskar aftur
heim til Islands og setti upp
ljósmyndastofui Kirkjustrætinu
ásamt Þorleifi Þorleifssyni.
„Ég hef alltaf haft gaman af að
taka portrettmyndir” sagði
Óskar. ,,A hinn bóginn tók ég
sjaldan landslagsmyndir þótt
þær geti auðvitð verið mjög
fallegar. Auk starfsins á ljós-
myndastofunni vann ég talsvert
fyrir blöðin eins og aðrir ljós
myndarar á þessum árum. Þá
voru engir sérstakir blaðaljós-
myndararogoft var maður beð-
inn að taka myndir af einhverju
eða sendi blöðunum góðar
myndir. Ég lenti nokkrum sinn-
um í smáævintýrum við þessa
iðju. Til dæmis þegar ég tók
myndir af atburðum i sambandi
við hernámið. Þeir hjá hernum
tóku mig fastan tvisvar eða
þrisvar, færðu mig niður á stöð
og spurðu af hverju ég væri að
taka þessar myndir og hvað ég
ætlaði að gera við þær. Mynda-
vélin var einu sinni tekin af mér
en hún skilaði sér nokkrum dög-
um seinna.”
,,Sló vixla og lán til
kvikmyndagerðarinn-
ar”
Flestir islendingar þekkja
kvikmyndir Óskars, en þeirra
helstar eru „Siðasti bærinn i
dalnum”, „Reykjavik vorra
daga”, „Björgunarafrekið við
Látrabjarg”, „Lýðveldishátið-
in”, „Reykjavikurævintýri
Bakkabræðra”, „Agirnd” og
„Nýtt hlutverk”.
„Kvikmyndirnar voru mjög
dýrar i framleiðslu og erfitt að
standa einn undir kostnaðinum”
sagði Óskar. ,,Ég varð að slá
vixla og lán, en venjulega tókst
mér að borga lánin og standa i
skilum við leikarana þegar sýn-
ingar hófust. Þó kom það fyrir
að ég tapaði öllu sem ég átti til.
Ég hef sannarlega ekki orðið
milljóneri af kvikmyndunum.
Það kom meðal annars til af þvi
hvað við erum fá. „Björgunar-
afrekið við Látrabjarg” fór að
visu um alla Evrópu, en ég gaf
Slysavarnafélaginu allan sýn-
ingarétt á henni” sagði Óskar.
Geturðu ekki sagt okkur
dálitið frá töku Látrabjargs-
myndarinnar?
„Árið 1947 strandaði togari
við Látrabjarg og þrir menn
fórust, skipstjórinn, bátsmaður-
inn og einn háseti, en hinum
björguðu strákarnir i björg-
unarsveitinni Bræðrabandið.
Árið eftir stakk Þórður Jónsson
á Látrum upp á þvi á fundi
S1 y s a v a r n a f él a g s i n s i
Reykjavik að atburðirnir við
Látrabjarg yrðu leiknir upp
aftur og kvikmyndaðir. Þetta
var samþykkt og ég fenginn til
að sjá um kvikmyndunina.
Þegar við komum vestur höld-
um við á staðinn þar sem tog-
arinn hafði strandað. Þá eigum
við eftir að siga bjargið til að
komast niður i fjöru.”
,,Steinninn stefndi
beint á hausinn á mér”
Þórður fer fyrstur niður og
hreinsar um leið lausa steina
sem á vegi hans verða. Þegar
kemur aðmér að leggja i bjarg-
ið biður Þórður niðri til að taka
á móti mér. Og sem hann
stendur þarna og horfir upp, sér
hann hvar stór steinn kemur
fljúgandi og stefnir beint á
hausinn á mér, Þórði til nokk-
urrar skelfingar. Sem betur fer
flaug steinninn aðeins til hliðar
við mig. Ég varð mjög hissa
þegar Þórður sagði mér frá
þessu, þvi að ég fann aðeins smá-
mylsnu detta á öxlina á mér
þarna i bjarginu. En þetta var
svo sem ekkert merkilegt og allt
fór vel að lokum.
Atburðirnir við Látrabjarg
voru leiknir upp aftur, nákvæm-
lega eins og þeir áttu sér stað.
Strákarnir i björgunarsveitinni
fóru hver með sitt hlutverk og
stóðu sig með afbrigðum vel.
Áður hafði einhver haldið þvi
fram að það væriófært annað en
að fá hingað leikara frá Holly-
wood, en sú hugmynd var sem
betur fer óframkvæmanleg,
enda sé ég stjörnurnar i anda
dinglandi þarna utan isvimandi
„Þórður sér allt I einu hvar stór steinn kemur fljúg
andi og stefnir beint á hausinn á mér”.
„Kvikmyndirnar voru mjög dýrar I framleiðslu og
erfitt að standa einn undir kostnaðinum”.
„Þetta hófst eiginlega allt með bólgnum háls
kirtlum.