Vísir - 07.11.1976, Blaðsíða 8

B
Sunnudagur 7. nóvember 1976
Uppi búa:
Richard Bellamy, leikinn af David Lang- Laffti Marjorie, leikin af Rachei Gurney. Elizabeth Bellamy, leikinn af Nicola James Bellamy ieikinn af Simon
ton. Hann kemur fram i niu þáttanna, og Hún kemur fram I nfu þáttum, og er abai- Pagett. Hún kemur fram Isex þáttum, og Williams. Hann kemur fram I sex þáttum
er aftalpersóna þess sjötta I rööinni. persóna þess sjöunda. er aðaipersóna I þeim fjórða og fimmta. og er önnur aðalpersónan I þeim þriðja.
Ctvarpsráö hefur sem kunn-
ugt er tekiö náöarsamlegast þá
ákvöröun aö lengja dagskrá
sjónvarpsins á sunnudögum nú
fram eftir vetri. Sjálfsagt þykir
mörgum þaö þakkarvert aö
geta skrúfaö frá kassanum
oggulitiö fyrr slödegis á sunnu-
dögum, — ekki slst þegar veöur
gerast vond og hundum, — væru
þeir leyfilegir i höfuöborginni,
— ekki út sigandi. Þaö efni sem
valib hefur veriö til sýninga á
þessum nýja útsendingartima á
sunnudögum mun heldur ekki,
ef marka má undirtektir er-
lendis, af verri endanum. t
fyrsta skipti um þessa helgi fá
islenskir sjónvarpsáhorfendur
aö gægjast inn fyrir dyr á
heimili Bellamyfjölskyldunnar I
fra mhaldsþáttum London
Weekend Television sem á
frummáli nefnast „Upstairs
Downstairs”, eöa á islensku
mun þátturinn heita>> Uppi og
niöri” . Þaö þykir hlýöa aö
Helgarblaö VIsis kynni
heimilisfólk og sjónvarpsþátt
fyrir væntanlegum áhorfendum
i vetur, en þess má geta aö þætt-
irnir hafa fengiö hinar prýöileg-
ustu viötökur i Bretlandi sem
víbar, t.a.m. i Bandarikjunum,
þarlendir gagnrýnendur tóku þá
sem enn eitt dæmiö um yfir-
buröi Breta I gerö sjónvarps-
efnis. Vinsældir þáttanna uröu
reyndar slikar „seriur” munu
hafa fýlgt i kjölfariö um þetta
sama fólk.
Nafn þáttanna gefur sitthvaö
til aö kynna um efnistökin. Þeir
gerast i fyrirmannlegu og finu
húsi Bellamyfjölskyldunnar i
snobbhverfi yfirstéttarfólks,
Belgraviu i London á árunum
1903 til 1910. Ibúar hússins er
viröuleg og auöug fjölskylda
Richard Bellamys, ráöherra i
bresku rikisstjórninni og
eiginkonu hans Laföi Marjorie.
Þarer sonurinn James, foringi i
lifverðinum og nitján ára dóttir,
Elizabeth, Og siöan er það „hitt
fólkið” á heimilinu, þjónustu-
fólk fyrirmennanna. Þeirra á
meðal er bryti (butler), þjónn,
kokkur, eldabuska, tvær
herbergisþernur, ekill og
þjónustustúlka laföinnar.
Annars vegar er það sem
sagt„fina fólkið”, yfirstéttin
sem býr „upstairs”: hins vegar
þjónustuliðið, undirstéttin sem
býr „downstairs”. Heimilislifið,
og efni þáttanna þar með, snýst
um samskipti þessara tveggja
andstæðu skauta þessa heimilis i
stéttaskiptu samfélagi þessa
timay.sem kenndur er við Ját-
varð kóng. Þetta fyrirmenna-
heimili nota höfundar þáttanna
sem mynd þessa samfélags i
hnotskurn.
Harmleikir sem hlátur-
jeikir
Þættirnir, sem eru 13 talsins
alls, hafa hver og einn að geyma
sjálfstæða sögu, þannig að þeir
eru ekki framhaldsþættir i
eiginlegum skilningi. Hver
þáttur er kafli i lifi þessa
heimilis og ibúa þess, jafnt uppi
sem niðri. Reynt er að kafa ofan
i skapgerð og einkenni persón-
anna og samskipti þeirra á
milli, og koma þar jafnt upp
harmleikir sem hláturleikir,
átök og hneykslismál sem varða
alla ibúa hússins.
Við val leikara i hlutverk
heimilisfólksins fór fram gaum-
gæfilegasta könnun af hálfu
framleiöenda þáttanna. John
Hawkesworth, framleiðandi
segir: „Við reyndum mörg
hundruð leikara og leikkvenna.
Við höfðum miðað okkar áætl-
anir við það aö athuga nákvæm-
lega hverja persónu sem fram
kemur i einstökum þáttum með
það fyrir augum aö auka við
þekkingu okkar á skapgerð
hennar og fortið. Þetta hafði það
i för meö sér að leikari sem fer
meö aukahlutverk I nokkrum
þáttanna varð að búa einnig yfir
hæfileikum til að leika aöal-
hlutverk i að minnsta kosti
einum þætti, þvi i hinum ýmsu
þáttum verða hinar mis-
munandi persónur á heimilinu
miðpunktur sögunnar.
Andi játvarðartímans.
Hawkerworth leggur áherslu
á að það sem aðstandendur
þáttanna hafi lagt hvað mest
kapp á var að móta þeim öllum
samfelldan stil og yfirbragö, en
handrit þáttanna 13 eru skrifuð
af alls tiu höfundum og leik-
stjórar eru fimm. Handrita-
höfundar eru Fay Weldon,
Maeen Duffy, Terence Brady &
Charlotte Bingham, John
Harrison, Jeremy Paul, fram-
leiðandinn John Hawkesworth,
Julian Bond, Alfred
Shaughnessy, Raymond Bowers
og Rosemary Ann Sisson. Margt
af þessu fólki er i hópi kunnustu
handritahöfunda Breta, og
sama er að segja um leik-
stjórana Derek Bennett, Joan
Kemp Welch.Raymond
Menmuir, Brian Parker og
Heroert Wise.
Annað atriði sem gerð þátt-
anna byggðist mjög á var að
laða fram eins nákvæmlega og
unnt var andrúmsloft og um-
gerð þessa tima með leik-
myndum og búningum.
Hawkesworth segir: „Við
töldum það afar mikilvægt að
skapa þáttunum afstöðu og stil,
sem værum við að skrifa skáld-
sögu. Við lásum okkur á bölakaf
I bókmenntum sem fjalla um
játvarðartimann, og það mætti
kalla afstöðu okkar gagnrýna en
jákvæða skoðun a þessu tima-
bili.”
Vandamálin ganga aftur
í dag.
„Játvarðartiminn”, segir
Hawkesworth er heillandi
timabil sem verður nú æ
þýðingarmeira fyrir okkar
tima, vegna þess að vandamálin
þá voru á margan hátt svipuð
þeim sem við glimum við i dag.
Þarna var glys og gleði og
lúxus, en það var lika hræöileg
eymd. Þessi timi var einskonar
gullöld. En töfrum hennar eyddi
fyrri heimsstyrjöldin siðan”.
En játvarðartiminn var
einnig umrótaskeið, og hug-
myndir um þjóðfélagsumbætur
komu að Ur öllum áttum. „Hinir
auðugu nýju vinir Játvarðs
kóngs voru i þann veginn að
brjóta niður hefðbundin vigi
félagsiegra metorða, og menn
höföu það óþægilega á tilfinn-
ingunni að ekki væri allt með
felldu og áður en langt um liði
væri dómsuppkvaðningar að
vænta”, segir Hawkesworth.
„Við höfum reynt að sýna báöar
hliðar samtimaátaka, — frá
sjónarmiði þeirra sem vor
„uppi” og frá sjónarmiði þeirra
sem voru „niðri”. Sérhver
þáttur er sviðsettur i ákveðnum
mánuði ákveðins árs, og við
höfum lagt þunga aherslu á að
þau umræðuefni sem upp koma
i hverjum þætti séu einmitt þau
mál sem ofarlega voru i hugum
fólksins á þessum tiltekna
tima”. —AÞ tók saman
JÁTVARÐARTÍMINN
í HNOTSKURN
BELLAMYHEIMILISINS
Niðri búa

Hudson bryti, leikinn af Gordon
Jackson.
Frú Bridges, kokkurinn, leikin
af Angela Baddeley.
Rose, yfirherbergisþerna, leikin
af Jean Marsh.
Sarah, undirherbergisþerna,
ieikin af Pauline Collins.
Emmily, eldabuska, leikin af
Evin Crowley.
Robcrts, þjónustustúlka lafö-
innar, leikin af Patsy Smart.
Pearce, ekiil, leikinn af Brian
Osborne.
Alfred, þjónn leikinn af George
Innes.
Edward, þjónn, leikinn af
Christopher Beeny.
Doris eldabuska, leikin af
Maggie Wells.
VISIR Sunnudagur 7. nóvember 1976
Grein sú er birtist hér í
Helgarblaðinu í dag er sú
fyrsta í greinaflokki, sem
ég hef kosið að kalla: „Á
mörkum mannlegrar
þekkingar". Greinaflokki
þessum beini ég til hins al-
mennalesanda Visis, en
ekki til fræðimanna í við-
komandi greinum eða
nemenda. Þetta
verða stuttar kynningar-
greinar um hin margvís-
legustu atriði svonefndra
„yfirskilvitlegra fyrir-
bæra", — atriði er heyra
undir dulsálarfræði (para-
psychology), dulspeki
(mysticisma), launspeki
(occu Itisma), galdra
(magic) og fleira. Þá
mun ég ef til vill taka fyrir
hugtök eins og til dæmis:
„Ljósog Uppljómun (hug-
Ijómun)", „Alheimsvit-
und" (Cosmic Conscious-
ness), „Endurholdgun"
(Reincarnation). Eða
fjalla um áruna, Karma
lögmálið um orsök og af-
leiðingu), hugleiðslu
(Meditation) og f leira eftir
því sem tími og rúm leyfa.
Ég vil biðja menn að sýna
þolinmæði þótt æði mikið
af erlendum slettum kunni
að slæðast inn í greinar
þessar og vona að þær
kunni að verða einhverjum
til gagns og eða gamans.
Grein þessari er beint til þeirra,
sem aldrei hafa séö eða heyrt tal-
að um Tarot, en alls ekki til
þeirra, sem hafa lagt ára eða ára-
tuga vinnu og hugleiðslu um
Tarot að baki og jafnvel hafa búið
til sina eigin útgáfu af Tarot, sem
þeir er leggja i alvöru stund á sitt
Tarot fyrr eða siðar gera. Hér
veröur eingöngu um yfirborðs-
lega kynningu á þessu merka
tæki til sjálfsþekkingar að ræða.
Ef til vill mun ég siðar taka fyrir
einstakt tákn (spil) úr Tarot of
brjóta það nánar til mergjar. A
eftir greinarkorni þessu hef ég
sett stuttan lista yfir nokkrar
bækur, sem kæmu að gagni, þeim
er kynni að hafa áhuga á að
kynna sér Tarot betur.
Ótal mismunandi útgáfur af
Tarot eru til, en þær sem mér
hefur fundist höfða best til min af
útgefnum útgáfum Tarot eru út-
gáfa A.E. Waite og P. C. Smith,
og útgáfa The Brotherhood of
Light, mun ég þvi nota þær með
grein þessari.
Uppruni Tarot
Uppruni Tarot er löngu hulinn i
grárri þoku fortiðarinnar, en
hvort þau eru frá þrettándu öld
og hafi verið táknmál notað milli
vitringa austurs og vesturs i
borginni Fez i Morocco, eftir fall
Alexandriu, til að yfirstiga tungu-
mála- og terminologiuvandamál,
— eins og Paul Foster Case held-
ur fram, — eða eins og A. E.
Waite telur frá fjórtándu öld, eða
þá hvort þau eru i raun og veru
óragömul táknabók, sem upprun-
in er hjá fornmenningum egypta,
kinverja, indverja eða jafnvel
Atlantis eða Lemuria (Mu),
skiptir okkur hér engu máli.
Táknin væru jafn tær og fögur
þótt þau hefðu verið sköpuð i dag.
Endurvakning
almenns áhuga
Eins og margir aðrir hlutir,
semlúta að dulspeki (mysticism)
og iaunspeki (occultism), þá hef-
ur Tarot haft vaxandi áhrif á hug
manna frá þvi um aldamót. Þetta
á ekki sist við um skapandi lista-
menn.
Nokkur dæmi þess eru hið
fræga ljóð T.S. EÍiots, „The
Waste Land,”þar seip Tarot hef-
ur miklu hlutverki að gegna,og á-
hrif þess á W. B. Yeats.
Hér mætti einnig nefna „From
ritual to Romance”, eftir Tessie
Weston og skáldsögu Charles
Wiliiams „The Greater Trumps”,
þar sem þemaö er Tarot. Svo aö
við snúum frá listamönnum til
lærðra sálfræðinga þá hafa fylg-
ismenn C. G. Jung nú tekiö að við-
urkenna Tarot sem myndir, er
séu i samhljómi við „Archetyp-
urnar” I „Collective Uncon-
sciousness”Jungs.
Endurlifgun almenns áhuga á
Tarot á þó sennilega rætur að
rekja til útkomu bókar Eliphas
Levi (Alphonse Louis Constant)
„Dogma and Ritual of Transc-
endental Magic,” sem er fyrst i
keðju Launspekiverka, þar sem
hann getur Tarot, sem mikilvæg-
ustu heimildar sinar. Kenningar
Eliphas Levi höfðii siðan áhrif á
H. P. Blavatsky, Dr. Anna Kings-
ford og marga fleiri.
Aðrir forverar endurvakningar
Tarot voru meðal annarra
„Papus” (Dr. Gerard Encausse)
„The Tarot of the Bohemians”,
Antoine Court de Gébelin, sem
var upphafsmaður „Tarotisma”,
S. L. Mac Gregor Mathers, „The
Tarot: Its Occult Signification,
use in fortune telling and Method
of Play”. Dr. Wynn West Cott, Dr.
„Theologiu Tarotismans”. Þó má
alls ekki lita á hana sem eina
framlag hans til kenningasmiðar
um Tarot.
Papus var upphafsmaður
Martinistareglunnar („the
, Spiritual-Masonic Order of
Martinists”) og i henni gaf hann
Tarot hóp innvigðra, sem verk
hans voru fyrst og fremst ætluð.
Þessi regla breiddi fljótt úr sér og
er nú við lýði i öllum heimshorn-
um.
Waite og Pamela Coleman
Smith, voru bæði meðlimir i
Reglu hins gyllta morgunroða
(„The Magical Order of the Gold-
en Dawn”). Hér var um mjög svo
ólikar persónur að ræða, sem i
sameiningu skópu þá útgáfu af
Tarot-táknunum, sem mér finnst
fegurst allra útgefinna Tarot-
safna. Pamela var skyggn, vinur
Á mörkum
þekkingar
eftir Arnór
Egilsson
milli allra mögulegra dul- og
launspekireglna þessa heims og
hafði lagt stund á Magic (gald-
grem
annað og meira en samkvœmisleikur?
Hinar mismunandi útgáfur Tarot: Sólargang frá vinstri: Gtgáfur
Marseille-útgáfa, svokölluö Vatnsberaútgáfa, 007-útgáfan, Muller-útgáfan
útgáfa. í miöju er svo Thoth-útgáfa Aleister Crowleys.
álfa og disa, listamaður, sem sá
„guðina og álfana” svo greinilega
að hún hreifst svo af fegurð þess,
sem hún sá, að henni datt aldrei i
Arthur Edward Waite” The
Pictoral Key to the Tarot” og
fleiri.
Papus og A. E. Waite
Ég get ekki stillt mig um að
fjalla örlitið nánar um nokkra of-
anskráða launspekinga og þá
fyrst „Papus”, en bók hans („Le
Tarot des Bohémiens” Paris
1889) má með sanni telja nálgast
hug að spyrja: Hvað þýöir þettaV
Waite var andstæðan. Hann
spurði i sifellu, var alla sina ævi
leitandi. Fyrir utan að hafa haft
mikil áhrif á „táknmál” Reglu
hins gyllta morgunroöa haföi hann
gengið frá Heródesi til Pilatusar
Sheridans, Wirths, Waites,
, og hin kiassiska Marseilles-
ur), guðspeki, launspeki,
alchemy, kabbalah,... I öllu
fann hann grunnt þemað: „Mað-
urinn hefur orðið fyrir stórkost-
legum missi og hjarta hans æpir
út i myrkrið af löngun til að end-
urheimta hinn týnda fjársjóð.
Einhversstaðar djúpt grafinn, er
hann enn til, þessi fjársjóöur.
Vandamálið er að finna leiöina til
hans”.
Waite leitaði að þessari leið,
þessum vegi, til fjársjóðsins og
skömmu eftir að hann gerðist
frimúrari fann hann hann. Mörg
okkar geta gert sér nokkurn veg-
inn i hugarlund hvað það var, sem
hann fann: Það að i raun er ekk-
ert gap milli mannsins og hins
hluta alheimsins, eða milli
mannsins og Guðs (Náttúrunn-
ar), eins og Waite orðaði það, i
anda Spinoza (Natura naturans-
Guö). En það er eitt aö hafa
fræðilegan skilning á þessu og
annað að vita þaö
. Eftir sina löngu leit hafði Waite
öölast þessa sannfæringu
Ekki bara spádómsspil og
leikur
Menn kunna að spyrja, hvað
allt þetta tai um menn og reglur
hafi með Tarot að gera. Er þetta
ekki bara spilabunki til a spila
með torkennilegt spil eða spá
með? Með framanskráöu hef ég
verið að reyna aö koma þessum
leiðinlega misskilningi fyrir katt-
arnef og sýna að einhverju leyti
fram á hversu djúp spor Tarot
hefur markað i allri dul- og laun-
speki i gegnum aldirnar. Sumir
kalla Tarot elstu bók veraldar og
halda þvi fram að það hafi að
geyma hinar fornu launhelgar i
táícnrænum myndum, en þvi er nú
verr þá hefur áhugi manna al-
mennt aðeins beinst að þvi sem
spádómsspilum og jafnvel hefur
Tarot orðið að leggjast svo lágt að
verða notað til að spila með sam-
kvæmisleiki, en ég ætla aö láta
vera aö iýsa þessu siðastnefnda
og geta þeir er áhuga hafa á þess-
ari hlið Tarot, kynnt sér hana i
hinum „populeru” vasabrots-
skræðum, sem um þetta hafa ver-
ið skráðar.
Sem spádómsform er Tarot
sennilega eitt hiö erfiðasta, vegna
þess hve svör þess þurfa að túlk-
ast mikið út frá eðli spurningar-
innar og hve háð þau eru hæfni
þess er leggur til að lesa milli lin-
anna, ef svo má að orði komast.
Hvernig leggja ber Tarot til að
spá meö þvi er efni i aöra grein og
mun ég þvi ekki fara nánar út i
það hér, en láta þetta gott heita i
bili.
Nokkrar bækur
Nokkrar bækur er kynnu að
koma byrjandanum að gagni:
Le Tarot des Bohémiens. Paulus
Paris 1889
(Le Tarot Divinatiore: Clef du
tirage des cartes et des sorts
Papus Paris 1909
Dogme et Rituel de la Haute
Magie Éliphas Levi
(Magnum opus Lévis) Paris 1854
Historie de la Magie Éliphas Lévi
Paris' 1860
La Clef des Grands Mystéres
Éliphas Lévi Paris 1861
Le Livre des Splendeurs Éliphas
Lévi Paris 1894
Clefs Magiques et Clavicules de
Salomon Éliphas Lévi Paris
1895
The Magical Ritual of the
Sanctum Regnum, interpreted by
the Tarot Trumps (þýtt af MSS.
Éliphas Lévi. Ed. W. Wynn West-
cott London 1896.
Le Grand Arcane, ou occultisme
dévoilé Éliphas Lévi Paris 1898
The Tarot: Its Occult
Signification, Use in Fortune-
Telling, and Method of Play.
S.L. Mac-Gregor Mathers London
1888
The Pictorial Key to the TAROT
Arthur Edward Waite London
1910.
The Tarot A Key to the Wisdom of
the Ages Paul Foster Case USA
1947
Sérstaklega myndi ég mæla með
að sá er vildi kynna sér Tarot,
byrjaði á aö kynna sér fyrstu og
næstsiðustu bók þessa lista.