Vísir - 04.08.1977, Blaðsíða 11

VISIR Fimmtudagur 4. ágúst 1977
„Enskumœlandi
þjóðum gengur
illa að skilja
nauðsyn
esperanto"
— segir séra Hugh Martin, sem situr þing
esperantista hér. Hann hefur mikinn
óhuga á Islandi_
,,Ég skrifaði mennta-
málaráðherra i vor um
það að mig langaði að fá
að kenna ensku eða eitt-
hvað svipað i isienskum
skóla.”
Það er Hugh Martin,
sóknarprestur i Glasgow
sem hefur orðið. Hann
er einn af um það bil 900
fulltrúum á alþjóðlegu
þingi esperantista, sem
nú er haldið hér á landi.
Hann er formaður
esperantistafélagsins i
Glasgow formaður
skosk-islenska íélagsins
i Glasgow, starfandi
sóknarprestur þar i
borg, og hann talar reip-
rennandi islensku. Hann
langar til að flytja til ís-
lands.
„Það fyrsta sem Skotum dettur
ihug þegar minnst er á Island eru
eskimóar, held ég. Flestir ibúar
Glasgow halda að Island sé isi
þakið land.”, segir Martin.
,,Ég byrjaði að læra islensku
þegar hjá mér bjó islenskur
kunningi sem var við nám i Skot-
landi. Ég hafði að visu áður reynt
að læra islensku en það var
ómögulegt aö gera það einn. Ég
hef áhuga á erlendum tungum, og
sá áhugi sprettur mikið af
esperanto.”
Það kemur i ljós að fyrsta is-
lenska bókin sem Martin las utan
málfræðinnar var Nonni og
Manni fara á sjó eftir Jón Sveins-
son. Honum fannst hún mjög
skemmtileg.
Ég kom fyrst til tslands 1950 i
sumarfri og varð hrifinn af landi
og þjóð. Svo hafði ég prestakalla-
skipti við Róbert Jack i Tjörn i
Grismnesi 1963 eða 4. Ég hef
komið hingað i sumarfri með fjöl-
skylduna, og kona min og börn
eru lika hrifin af landinu.”
Ég vildi þó ekki búa i Reykja-
vik, þvi að þar er lifið svipað og i
öðrum löndum, en úti i sveit er
það allt annað. Þar er lifið dálitið
erfitt en ekki hratt. Ég held ég
gæti lært mikið af þvi, hvernig
lifa á i heimi þar sem alltaf er
ófriður. ”
Fólkferðast um en hittir
aldrei ibúana.
,,Það er erfitt að koma fólki i
Bretlandi og Bandarikjunum i
skilning um, að það tali ekki allir
ensku. Þvi finnst að allir eigi að
gera það. Hins vegar skilja
smærri þjóðir, sem ekki tala
heimstungur, betur þýðingu
esperanto.”
„Það er hægt að ná valdi á
esperanto á mjög skömmum
tima.” fræðir Martin okkur á.
„Það eru tæpar fjórar milljónir
manna i heiminum nú, sem að
minnsta kosti skilja málið. Það
voru mörg lönd hér áður þar sem
það var á móti lögum að læra og
tala esperanto.Svovartil dæmis i
Sovétrikju um .á Spáni, í Þýska-
landi fyrir strið og reyndar i
Austur-Þýskalandi þar til fyrir 8-
10 árum, — hvers vegna veit ég
ekki. En það er hvergi bannað
lengur.”
Martin sýnir okkur litla bók,
sem ber yfirskriftina Jarlibro
1977. í henni eru nöfn og heimilis-
föng fulltrúa esperantista i öllum
þeim löndum þar sem málið er
talað. ,,Þá getur maður skrifað
fulltrúa i þvi landi sem mann
langar aö heimsækja, og hann
veitir alla mögulega aöstoö.
Þannig má heimsækja fólk i
heimahúsum. Það er margt fólk i
Skotlandi sem ferðast til Evrópu,
en hittir aldrei ibúa landsins.”
Mikið ort á esperanto
A þinginu i Reykjavik er meðal
annars á dagskrá lestur á ljóðum,
sem samin hafa verið á
esperanto, og komið hefur fram
að mörg skáldverk hafa verið
frumsamin á þetta alþjóðamál.
Hvað um esperanto sem bók-
menntamál og til dæmis saman-
burð við islenskuna?
„Esperanto er mjög fallegt mál
að heyra og það er rikt svo að
auðveídlega er hægt að segja
margt sem ekki er hægt að segja
á móðurmáli.
En esperanto er aðeins 90 ára
gamalt tungumál. Islenskan er
ervrópumál, fellur inn i evrópu-
menningu, en rithöfundar á
esperanto eru frá svo mörgum
löndum, til dæmis Japan, Kina,
Austur-Evrópu auk Vestur-
Evrópu. Skáldverk á málinu eru
þvimargskonar, og má þar nefna
japönsku esperanto-skáld, sem
yrkja dálitið ööruvisi kvæði en
mætti búast við i Evrópu. En það
yrkja mörg evrópsk skáld á
esperanto.”
Sjálfur byrjaði Martin að læra
esperanto 1947, eftir auglýsingu
um kennslu i timariti. Hann getur
talað esperanto reiprennandi.
Hann segir að á þinginu hér á
landi hafi aðallega verið rætt um
nauðsyn þess að þjóðir geti skilið
hver aðra. Það hafi verið merki
legt að heyra i forsetanum,
menntamálaráðherra og borgar-
stjóra á þinginu. En hver er hann
sjálfur?
„Ég er aðeins sóknarprestur i
Glasgow, — ekki meira en það,”
segir hann og brosir.
—HHH
Frá þinghaldi esperantista I Reykjavik. — Vlsismynd: EGE.
........................
Afnám Rfldsútgáfunnar vœrí stór-
skref að sjálfstœðu skólahaldi
flokksins hafa aiöei reynt að
leggja það niður aftur, þótt þau
veigalitlu rök, sem voru með
stofnun þess, séu löngu fallin úr
gildi.
Auðvelöara að stofna
ríkisfyrirtæki en leggja
þau niður
Eins er meö Skipaútgerðina.
Henni var komið á fót með geö-
þóttaákvörðun Jónasar frá
Hriflu. Ekki hafa þingmenn
Sjálfstæðisflokksins reynt aö
koma starfsemi hennar i ann-
arra hendur siðan GiMi heitinn
Jónsson, þingmaður Barö-
strendinga, leiö. Hafa þó gefist
a.m.k. tvö góð tækifæri i seinni
tið. Það fyrra, þegar endurnýja
þurfti skipakostinn árin 1967-70,
og það sfftara, þegar forstjóra-
skipti urðu i fyrra Þannig hafa
þingmenn Sjálfstæðisflokksins
ekki staðið sig sem skyldi,
hreinlega ekki sýnt nægan
dugnað við að sópa gólfiö eftir
aðfarir báknsflokkanna. Vita-
skuld er auöveldara að sto£@a
rikisfyrirtæki en að
leggja þ^i niður á sama hátt og
það er auöveldara að eyða pen-
ingum en spara þá. Einnig verð-
ur að rikja viss festa i stjórn-
sýslunni, en það má ekki alltaf
koma niður á stefnu Sjálfstæðis-
flokksins. Hún hefur fengið
þann hljómgrunn meðal fólksins
i landinu aö þingmönnum
flokksins ber skylda til að fram-
fylgja henni.
Ríkisútgáfa námsbóka.
Rétt er að vikja aðeins nánar
að þvi fyrirtæki. Frumvarp um
það var fyrst lagt fram af þrem-
ur þingmönnum Alþýðuflokks-
ins árið 1931. Töldu þeir náms-
bækur aiit of dýrar fyrir fátæk
og barnmörg heimili, en átgef-
endur og bóksalar græða á tá og
fingri. Atti verö bókanna að
sjáifsögðu að lækka verulega,
þegar rikið færi aö gefa þær út
með hagkvæmum hætti.
Fyrstu hugmyndir kratanna
voru þær, að rikið seldi bækurn-
ar. Attu skólastjórar aö sjá um
dreifinguna gegn 10% sölulaun-
um. Var rifist um máiið fram til
1936 en þá höfðu kratarnir sitt
fram. Hefur rikið siðan séð um
útgáfuna og dreift bókunum
ókeypis. Til þess að standa und-
ir kostnaðinum var i fyrstu lagt
námsbókagjald á fjöiskyldur
sem áttu börn á skólaskyldu-
aldri.
Fljótt kom þóað þvi, að Rikis-
útgáfan gat ekki gefið út bæk-
urnar fyrir þaö verð sem ætlast
var tií, ag óx hallarekstur
fyrirtækisins ár frá ári. Var
hann að lokum lögfestur áriö
1966 en þá var samþykkt, að
námsbókagjaldið skyldi aðeins
hrökkva fyrir 2/3 kostnaðar.
Arið 1971 var svo endanlega
hætt við aö reyna að reka Rikis-
útgáfuna eins og fyrirtæki, þeg-
ar námsbókagjaldið var alveg
feiit niður.
Einnig ber þess að geta að
fyrir svo sem tuttugu til þrjátiu
árum þótti þeim Rikisútgáfu-
mönnum ekki nóg undir hana
hlaðið og láhgaði til að bæta
strokleðra- sg stilabókasöiu við
reksturinn. Komust þeir upp
með þetta oggþifa siðan rekið
verslun með skólavörur viö lit-
inn orðstir. A siifcm tima voru
þingmenn Sjálfstæðisflokksins
mjög á móti Rikisútgáfunni og
vildu veita aukinn skattfrádrátt
þeim fjölskyldum, sem áttu
börn á skólaskylduakiri. 1 seinni
tið hafa þeir hins vegar snúiö
við blaöinu óg bera eins og aðrir
fulla ábyrgð á tdvist Rikisútgáf-
WBar.
Bórmn lita ekki á skéto
bækurnar sem verðmæti
En hver eru svo áhrifin af
þessu óheillafyrirkomuiagi?
Langfiestir góðir skólamenn eru
sammála um það, að skólabörn
lita ekki á námsbækur sinar
sem verðmæti. Bækurnar eru
orönar aö einhverju óþægilegu,
sem að börnunum er rétt, en
ekki eitthvað, sem þau þurfa að
leggja á sig fyrir. Bækurnar
ganga ekki frá barni til barns, ef
þær endast vel fyrir góða með-
ferð eöa einhverja tilviljun,
heldur fær hvert barn sina bók.
A barnmörgum heimilum þar
sem umgengni er sæmileg, eru
venjulega til i geymslum fjöldi
kassa af notuðum skólabókum,
mörg eintök af hverri bók.
Að auki er starfsemi Rikisút-
gáfunnar ein styrkasta stoöin
undir þá miðstýringu i mennta-
málum, sem nú er að sliga allt
skólakerfi landsmanna. Nokkrir
mem i ráðuneytinu eru- swo gott
sem þúnir að taka vihdin af Al-
þingi i menntamálum, og skóla-
stjórar og kennarar hafa varla
undan við að lesa torkennilega
pappira með allskyns boðum og
skipunum, sem eru meira og
mkma út i leftið. Með þvi að
leggja niður Rikisútgáfu náms-
bóka væri stigið mikitvægt skref
i þá átt að tryggja nauftsynlegt
sjálfstæði hinna einstöku skóla
og breyta þvi ófremdarástandi,
er nú rikir.