Vísir - 23.10.1977, Side 11

VISIR Sunnudagur 23. október 1977
n
skildi þörf verkamannsins fyrir
smáhvild og næringu, kaffitima
áttum við engan.
„Það veröur unnið i nótt”,
sagði Einarog gaf klukkutima hlé
svo við gætum skroppið heim i
mat. Nú dugði ekkert dosk eða
dund þar sem ég átti heima úti i
Glerárþorpi, ég hljóp þvi allt
hvað af tók, óð Glerána undan
Framnesi og reif i mig matinn
meðan konan tók til nesti til
næturinnar, siðan hljóp ég sömu
leið til baka. Saltmoksturinn stóð
alla nóttina og fram að hádegi
daginn eftir og þá voru menn
orðnirsvo úttaugaðir að þetta var
svo sem enginn mokstur hjá
sumum, aðeins að sýnast. Gamli
maðurinn, sem sýndist eitt blakt-
andi skar þegar vinnan hófst,
seiglaðist enn og reyndi að lyfta
skóflunni sinni en þegar seinasta
saltkerran hvarf út úr skúrnum
tvlltihann sér á saltköggul og var
oltinn ofan á gólf þegar Einar
verkstjóri kom að skrifa timana,
ég gægðist yfir öxlina á verkstjór-
anum og sá að hann dró frá
matartimann um kvöldið og alla
kaffitima sem fram fóru þarna i;
saltbingnum. Svo hækkaði þessi
hvatlegi maöur róminn og sagði
svo allir mættu heyra að þeir sem
vildu halda áfram að vinna gætu
komið inn á Torfunesbryggju i kol
eftir tvo tima. Hann ýtti við
gamla manninum og sagðihonum
að vinnunni væri lokið. Og þar
með drögnuðumst við á stað, hver
til slns heima.
Tveir timar suðuðu mér i
eyrum á leiðinni heim, ekki mátti
það vera minna þar sem út-
tauguðum manni sem átti stein-
hús i Þorpi var næstum ofviða að
ogleituðust viðað loka þvi til fulls
svo myrkrið þarna niðri gæti
haldiðáfram að sortna, bingurinn
var orðinn aö fjallstindi og ég var
farinn að örvænta um útgöngu-
leið. En þá kom verkstjórinn til
skjalanna og öskraði niður til
min, hvers konar mannlurfa ég
væri að hafa ekki undan að
lempa, og sendi annan þræl mér
til aðstoðar. Svo kom að þvi að
lestin fylltist og við þessir tveir
dauðadæmdu sáum aftur himin
yfir höfði. Þaö var kaffihlé en að
þvi loknu var ég settur við annaö
lestarop að hvolfa úr kolapokum
og við þá iðju stóð ég fram i
morgunsárið en þá var farið að
hækka i lestinni og enn var ég
sendur niður i undirheima og þar
myndaðist ég við að hreyfa skófl-
una til og frá allt fram að hádegi
að verkstjórinn sagði mér að
dragnast upp með rekuna, vinn-
unni væri lokið, og þá fannst mér
að þessum verkstjóra væri þó
ekki alls góðs varnað.
„Hvers vegna
ertu svona?”
Ég var enn með lifsmarki
þegar ég skreið upp úr lestinni
og einhvern veginn slampað-
ist ég á nestispausann minn
á tunnubotninum. Svo
þvældist ég á stað heim, upp
bryggjuna, út Bótina og
Brekkugötuna, út fyrir ofan
Vélarnar og áfram. A þessari
göngu mætti ég nokkrum
krökkum sem hæddu mig og
spottuðu með hlátrum og
gamanlátum og þó mér félli ekki
við þeirra framferði fannst mér
ofur eðlilegt að krakkarnir, þessi
Kafli úr Baráttunni um brauðið,
2. bindi œviminninga Tryggva
Emilssonar sem Mál og menning
gefur út nú fyrir jólin
þvælast þessa leið á klukkutima.
En atvinnuleysið er strangur
skóli og kominn var ég að skips-
hlið á tilsettum tima. Þarna stóð
nýr verkstjóri og las upp nöfnin
okkar hárri raust og svo valds-
mannlegri að hann næstum hlaut
að eiga allt klabbið, bryggjuna,
skipið og mennina. ,,Vinnan hefst
klukkan þrjú”, sagði herra-
maðurinn og blótaði hressilega
einhverjum töfum. Við saltja-ælar
fleygðum okkur i pokabing á
bryggjunni og einn sem sagðist
hafa sofið um nóttina lofaði aö
vekja okkur I tima, karlinn yrði
alveg trompaður ef hann kæmi að
okkur sofandiog væri viss með að
afskrifa allan hópinn, nógir væru
á biðlista.
„Hvers konar
mannlurfa...”
Vinnan hét aö kola skip, vöru-
bill hlaðinn kolapokum bakkaði
að skipshlið, þar stóöu nokkrir
karlar viðbúnir að gripa um
pokaopið og bera hundrað punda
kolapoka upp landganginn, ég
stóð við lúguop og tók við
pokunum og hvolfdi úr þeim i
lestina. Svona gekk til allan
daginn, um kvöldiö var matarhlé
og þá settumst við flestir i bing af
kolapokum og tókum fram nestið
sem geymt var á tunnubotnum á
bryggjunni. Eftir magafylli og
smáhvild var ég settur I lest að
lempa, en það var að standa til
hliðar við opið, sem kolunum var
helltniður um, og moka til veggj-
anna. Það þóttist ég vita aö ekki
hefði himnafaðirinn allt sjáandi
tilbúið mönnum þennan staö, þar
sem rykmökkurinn var svo þykk-
ur að ekki sáust handaskil, þar
sem andrúmsloftið er frá manni
tekið en lungun fyllt af eldi og
brennisteini, þvilik vistarvera.
Ég myndaðist við að berja skófl-
unni i kolabinginn og bjdst við að
þetta mundi enda einhvern
veginn áður en yfir lyki, en kolin
dundu i sifellu niður um lúguopið
hreingerðu börn, sem forðum sáu
nýju fötin keisarans, gerðu hróp
að svona aumum krossbera sem
slangraði til og frá á götunni og
hafði gert sjálfan sig að þvíliku
afstyrmi.
Það var löng leið af Torfunes-
bryggjunni upp á gömlu Glerár-
brúna og allter það á fótinn. Við
Kotárlækinn mætti ég Jóni Bald-
vinssyni, túneiganda þar. „Hvers
vegna ertu svona?” sagði Jón.
„Ég var I kolum”, stundi ég upp.
„Nú”, sagði Jón, en hundurinn
hans fór út af veginum i stóran
sveig. Ég fékk mér að drekka úr
Kotárlæknumog tylltimér á stein
meðan vatnið seytlaöi gegnum
kolaþykknið i vélindinu. En þar
i bókinni segir Tryggvi frá öllum helstu vinnudeilum á Akureyri fram til striös-
loka. Hér sjást verkfallsverðir á Torfunefsbryggjuí Borðeyrardeilunni 1934.
sem svefninn ætlaði að nota tæki-
færið og hrinda mér út af stein-
inum þá reif ég mig á fætur og
hélt áfram göngunni.
A Glerárbrúnni mætti ég
Halldóri söðlasmið sem tók strax
undirhendina á mér og leiddi mig
yfir brúna og upp brekkuna
þangað tilhallaði undan fæti heim
að steinhúsinu minu. Ekki minnt-
ist Halldór á kolarykið en honum
sýndist ég lasburða og þvl tók
hann að sér hlutverk miskunn-
sama samverjans enda var hann
að koma frá bænagjörð, en hann
labbaði þessa leið daglega upp i
borgirnar fyrir sunnan Glerána
til að biðjast fyrir við grástein
einn mikinn sem þar var. Halldór
var hjálpræðishermaður og vildi
öllum gott gera.
Ég hafði vakað og unnið hálfan
þriðja sólarhring stanslaust og
þvi var æði lágt á mér risið þegar
ég dróst inn úr dyrunum heima,
svartur af kolaryki innst sem yst
og jafn illa haldinn á sálinni og
likamanum. Ekkert séð eða heyrt
hafðiþrótttilað þrengja sér inn i
heilabúið hvað þá lengra og
matarlystin hafði stirðnað utan
tungu og tanna og þvi hne allt
likamshreysið að einum vilja, aö
hvilast. Konan dró af mér ysta
gallann og klæddi mig úr skónum
og hlúöi siðan að mér á hálmdýn-
unniokkarsem reyndarvarorðin
gömul og slitin en hafði veitt
mörgum hvild, þarna svaf ég
siðan til kvölds. En skepnan i
manni er seindrepin og þvl
vaknaði ég aftur t.il lifsins um það
leyti sem gengiö er til náða, þá
hafði ég á ný öðlast matarlyst og
löngun til að þvo mér i framan og
aö þessu sat ég þegar nágranni
minn Ólafur Eiriksson á Ljóts-
stöðum snaraðist inn úr dyrunum
með boð til min frá Olgeiri Július-
syni um að koma i stúfun út aö
Krossanesi um miðnættið. Olgeir
hafði þá eitthvað með norsk skip
að gera, og einn þennan vorlanga
aag pegar ég mætti honum á
minu ráfi og rölti hafði ég oröaö
við hann vinnu, og þarna komu
boðin.
„Ekkert verra
en annað ryk”
„Láttu þessa vinnu eiga sig”,
sagði konan, „okkur leggst eitt-
hvað til”. En ég þorði ekki að
sleppa vinnu i atvinnuleysinu og
þviröltiégútaðKrossanesi undir
raiðnættið og þar á bryggju hitti
ég Olgeir sem visaði mér á skipið
og lestina. A móti mér i lestinni
vann norskur maður, þaulvanur
stúfari og hiö mesta þrekmenni.
Honum veittist þvi létt að stúfa
þessum sildartunnum I sina hlið
á lestinni og mér sýndist hann
banda smávegis hendi og þá fór
hver tunna á sinn stað. Ég hafði
aldrei staðið að stúfun fyrr, ekki
svo mikið sem séð tunnum stúfað
ogþetta sá norðmaðurinn, og þar
sem hann var greinilega hinn
mesti drengskaparmaður þá tók
hann strax til við að leiðbeina
mér og hann kenndi mér að stúfa
tunnum i lest. En tunnurnar
bárusthrattað og þarna þeyttist
ég til og frá alla nóttina og fram
að hádegi og þornaði aldrei á mér
svitinn.
i kaffitima þessa nótt tyllti ég
mér hjá nokkrum þorpsbúum
sem þarna unnu, ég kepptist viö
að hósta upp úr mér kolarykinu
og minntistá þaö við Ólaf á Ljóts-
stöðum sem sagði mér að kolaryk
væri ekkert verra en annað ryk,
til dæmissementsryk, og svo væri
þaö að athuga að i kolaryki væru
engarbakteriur eins og I göturyki
og kynntist ég þessu öllu seinna.
En þessi orð Ólafs voru svo hug-
hreystandi aö hefði mér boðist
vinna I kolum daginn eftir þá
hefði ég ekki hikað við að sinna
sliku kalli. — A hádegi lauk vinn-
unni og þá var Olli kominn á
bryggjuna að afskrifa stúfarann.
Það sem mér er minnisstæðast
frá vorinu 1926 er atvinnuleysið.
Ég var á sifelldu rölti úr einum
staði annan.út að Krossanesi eða
niður á Tanga og svo hékk ég á
bryggjunum eins og hinir verka-
karlarnir i von um handtak. Við
runnum á eftir verkstjóranum
eins og sauðahjörð á bibliu-
myndum, nema hvað þessi verk-
stjóri gat ekki verið góði hirð-
irinn. Ég reyndi að standa á áber-
andi stað þegar fraktskip bar að
bryggju og góndi á verkstjórann
eins og hinir, rétt eins og þetta
væri sálusorgari að útdeila holdi
og blóði. Sumir fengu vinnu i það
skiptið, aðrir stóðu áfram undir
skemmuvegg eða drögnuðust
burt af bryggjunni meö hend-
urnarfyrir aftan bak og dró hver
sinn djöful.
Sæmundur og púkarnir?
Stundum reyttist þó vinna og
þvi var það, að ég lenti i mógröf
með Lárusi Thorarensen skammt
fyrir sunnan Krossmýrina og þar
undir brekkum sem Krossklettur
ris upp úr jörðinni. Lárus var
frekar þurr á manninn en borgaði
út ihönd um kvöldiö. Þá skeöi þaö
að múrari nokkur kom aðvifandi
og haföi fengið útmælda gröf þar
skammt undan, þessi maður kom
að máli við mig og falaði mig i
mógröf daginn eftir, „þú kastar I
köstihn”, sagði hann.
Morguninn eftir mætti ég á
réttum stað og stund og þar drifu
þáað Magnús Gislason múrari og
Gestur Jóhannesson en þessum
tveim mönnum kynntist ég siðar
sem hetjum hversdagslifsins,
báðir voru þeir hraustmenni til
heilsu og átaka og ekki skorti
vinnuviljann. Nokkru seinna báru
þarna að konur þessara manna
berandi stórar byrðar á höndum
sér og eftir það var hitað kaffi og
borinn fram matur meðan gröfin
entist. Aldrei haföi ég unnið með
slikum köppum sem þessum og
sóttist þeim verk svo vel aö mér
fannst að vel gæti verið að það
væri Sæmundur prestur með
nokkra púka sem stæði þarna
niðri i gröfinni, svo hratt komu
hnausarnir á bakkann. Ég strit-
aði við að kasta i köstinn og
hefði sennilega orðiö að gjalti
innan um hnausana ef ég
hefði ekki notið þeirrar kven-
hylli að konurnar við katlana
og matinn komu mér til bjarg-
ar og köstuðu með mér af
kunnáttu og hagsýni og af svo
óbældu glaðsinni að allt varð að
hlátri, I jörðu niðri sem á grafar-
bakkanum. Um kvöldið sagði
Magnús við mig að þetta væru 16
timar og borgaöi sumt með eftir-
vinnukaupi. Heim fór ég með sól-
skin i sinni og hljóp við fót yfir
mýrar og móa fyrir ofan garö i
Kotá og var i Framnesi i' Glerár-
þorpi um miðnætti.
Siðan var ég aftur á bryggjunni
og þar kynntist ég verkamönnum
sem voru svo róttækir i skoðunum
og uppfullir af háleitum hug-
sjónum að ég varö allur að einni
hlust og það sem þeir sögöu var
svo sannfærandi að daglegt at-
vinnuleysi og örbirgö blasti við
mér sem óskapnaður og ömur-
leiki þar semalltvar eftirað gera
og hafði gleymst, þá sá ég og
skildi að hugsjón þessara verka-
manna var hið rétta súrdeig.