Alþýðublaðið - 29.10.1969, Side 5

Alþýðublaðið 50 ára — 21
HEITA
OG OATIANDI
■ Mér er hann ennþá ærið
minnisstæður, dagurinn, sem
ég frétti lát vinar míns og
gamals starfsfélaga, Vilhjálms
S. Vilhjálmssonar, rithöfundar.
Mér var hann hiarmdauði, en
minnisstæðust eru mér við-
brögð ýmissa samborgara af
ýmsum stéttum og á ýmsum
aldri, sumt karla og kvenna,
sem þekktu mig aðeins í sjón
og hann ekkert frekar. Það var
eins og allt þetta fólk hefði
misst traustan vin og djarfan
málsvara. Þannig voru þau
orðin ítök Vilhjálms í fjöl-
mörgum Reykvíkingum og þá
einkum vegna skrifa hans í Al-
þýðublaðið undir höfundarheit-
inu Hannes á hominu.
Vilhjálmur S. Vilhjálmsson
var fæddur á Eyrarbakka 4.
dag októbermánaðar árið
' 1903. Foreldrar hans voru
Vilhjálmur Ásgrímsson, verka-
maður, og kona hans, Gíslína
Erlendsdóttir. Þau áttu við
frekar kröpp kjör að búa, svo
sem allt verkafólk í þann tíma,
og það, sem ef til vill var
verst: afkomuöryggið var ekk-
ert, ekkert mátti á bjáta fyr-
ir verkamanninum, án þess
að heimili hans væri svo gott
sem í hers höndum. Vilhjálm-
ur ólst því upp við lífskjör,
sem fólk þekkir vart lengur,
þó að sitthvað þyki miður en
skyldi, og ofan á þröngan kost
bættist það, að hann átti á
bernskuárum sínum við að
stríða langvarandi og örðugan
sjúkdóm. Þess beið hann aldr-
ei bætur líkamlega, og þó að
barátta hans við sjúkdóminn
næði ekki að kefja lífsfjör
hans, átti hún þátt í að móta
’ skap hans og viðhorf við til-
verunni. Hún olli í skapi hans
beiskju, sem gætti allmikið
framan af ævinni og stundum
mun hafa gert honum myrkt
fyrir sjónum. En fátt er svo
með öllu illt, að ekki boði
nokkuð gott: Sakir þess, hve
skapgerð Vilhjálms var já-
kvæð og frjó að fyrstu gerð,
varð sjúkdómur hans til að
herða hann, auka honum lífs-
þorsta og stæla vilja hans til
.lífsfyllingar. Og þegar leið á
ævina og honum jókst reynsla,
mannþekking og sjálfstraust,
' varð þetta æ minna bundið við
hann sjálfan og jafnvel verka-
lýðsstéttina, sem hann ávallt
hafði borið fyrir brjósti og lét
sér af hjarta annt um til hinztu
stundar. Umhyggja hans og á-
hugi tóku meir og meir til
þjóðarinnar allrar og til raun-
ar umheimsins. Ekki er og
heldur nokkur minnsti vafi á
því, að þegar hann, nokkram
árum áður en hann lézt, varð
fyrir slysi, sem við, vinir hans,
töldum víst að mundi ríða hon-
um að fullu eða að minnsta
kosti gera hann að starfslaus-
um harmkvælamanni, voru það
hin þjálfaða seigla og hinn
harðstælti lífs- og .starfsvilji,
sem bjargáði lífi hans pg
kröftum til nýrra átaka.
Aðalstarf Vilhjálms var
lengi vel blaðamennskan, en
seinustu áratugi ævinnar lagði
hann meiri áherzlu á önnur
ritstörf. Hann skrifaði fjögurra
binda skáldrit, sem lýsir líf-
inu á Eyrarbakka á bernsku-
dögum hans, og margt hef ég
heyrt gamla félaga hans frá
þeim árum segja um líf hans
og þeirra frá þeim tímum.
Hann var þá, þrátt fyrir sjúk-
dóm sinn, óvenjulegur að fjöri,
seiglu og hugkvæmni, og ekki
aldeilis fjarri því, að hann
fengist til að taka þátt í leikj-
um, þar sem orrustur væru
háðar og hart fram gengið.
Hannes á horninu.
Hann var hugmyndaríkur um
herbrögð og forystu, og hjá
honum ríkti þá þegar sú bar-
áttugleði, sem stundum kom
síðar fram í hvatlegum mála-
sennum. En hann var og sem
barn dreyminn njótandi nátt-
úrunnar í kringum sig, :hafði
unun af að sitja með nánustu
vinum sínum og gefa ímynd-
unaraflinu lausan tauminn, og
hann drakk í sig .áhrif stór-
brotinnar náttúru, sem gat
verið undur mild og mjúkhent,
en líka farið hamförum. Hann
naut baráttu sjómannanna við
brimið, þótt hann raunar
vissi, hver háski þeim var bú-
inn, ef nokkuð bar út af, því
að brimið austur þar er bæði
ógnþrungíð og ægifagurt, þá
er það kemst í slíkan ham, að
það rýfur jafnvel skörð í sjó-
varnargarðinn. „Ho," sagði
Vilhjálmur einu sinni við mig,
þegar við horfðum út á sjó-
inn af Arnarhóli, „fyrir austan
maður, þegar brimið komst í
essið sitt, þá fór um mig hroll-
ur!“ Og svo hló hann sínum
eftirminnilega og sérkennilega
hlátri. Og víst er um það, að
oft minnti skap hans á sjóinn,
sem ýfist fljótt, þegar vindar
blása, en speglar fagurlega
Vilhjálmur S. Vilhjálmsson
dýrð himinsins, þegar hið Ijúfa
logn ríkir.
Á unglingsárum Vilhjálms
fluttist fjölskyldan til Reykja-
víkur, og í Reykjavík, borg
mikilla og margvíslegra breyt-
inga á lífskjörum og lífshátt-
um, átti hann því heima til
ævilóka, að undanskildum
stUttum tíma, sem hann var við
ritstjórn í Vestmannaeyjum.
Honum var Reykjavík mjög
kær, en stundum setti að hon-
um ugg út af hinum öra vexti
hennar og næsta nágrennis.
Hann hafði strax á bernskuár-
um sínum tekið að hugsa um
þjóðmál, og þá fyrst og fremst
sjálfstæði íslendinga og lífskjör
alþýðunnar, sem hann sá
snemrha bráða nauðsyn á að
breyttust til hins betra, ef
þjóðin ætti að fá notið sín til
aukins vegs og gengis. Hann
í»S®STA íKRÖFUOANOAN. ;]L. IkvðltítC, varbútíS að snúa öllliænsn
tn*í*fyítr^jdáttucojsrnín^áriMn. var,|in úr háisliSmnn ... Þetta er eins
^jaim«^.í»^»UáUtabcQaxirnir i qg. entíurt^min& A sögu allra nýrra
einhw(a. þ*»r ***** jhreyfinga ,i KPóóati. Einkennin
*eir ettilu.. ‘VtíHMttnmatjí «ácnmit jaeg*a AUtaf fttl sín. t
fillttiT n«i1t»t,*~r ’WtÖRG iMRrBRCXIOlN. Ailt-er
<KaH»tt,4ömBr.«r-fc*riar. IlnKitrbm *áöHw«ytt. ,KJorin hafa
,r*r mg afanttð #ott. Owíi VU&mbbjí betrb
en nú er. Það var mikil óttefa fjrlr
hJöðina í Jtcild i>egar JL*numónlsm
inn ranf ejniDf-una. ÞaS iifeSJl.iian
um atórei tckist heMii
atntt hann tU skemmdtrvcrfcasaaa
á brcjfinsru^ni — qg bar
félaeinu ölln. •
EF TII, VIIX er nú UátíS itía
hlaut að verða einn af þeim,
sem hin mikla bylting í Rúss-
landi vekti vonir um nýjan og
betri heim, og hann komst
fljótt í kunningsskap við ýmsa
þá menn í Reykjavík, sem
tóku þá trú, að allsherjarsigur
kommúnismans, heimsbylting
af hans völdum og eins konar
sæiuríki um veröld alla stæði
fyrir dyrum í ekki ýkja fjar-
lægri framtíð. En honum var
meðfætt raunsæi, sem engir
dýrðardraumar gátu unnið bug
á til lengdar. Það setti að hon-
um með hríðum, og sjaldan
tókst honum að sjá það, sem
átti að gerast í Rússiandi og
síðan vítt um veröld, í sama
dýrðarljóma og ýmsir félagar
hans, eldri og yngri. Vilhjálm-
ur stundaði nám í Samvinnu-
skólanum og þar naut hann
kennslu Jónasar Jónssonar frá
Hriflu, sem fjallaði í fyrir-
lestrum og ræðum um bók-
menntir og félagsmál, og höfðu
ræður hans mikil áhrif á Vil-
hjálm, eins og raunar flesta
nemendur samvinnuskólans frá
þessum árum. Þá var Alþýðu-
flokkurinn ennþá óklofinn,
þótt mjög væru misjöfn við-
horf manna innan hans við
framvindunni í Rússlandi og
ástandinu þar, og þá er Vil-
hjálmur hafði lokið námi í Sam
vinnuskólanum, gerðtist |hann
blaðamaður við Alþýðubíaðið.
En árið 1926 varð hann rit-
stjóri Eyjablaðsins í Vestmanna
eyjum, en ráðamenn þess voru
allbyltingarsinnaðir. Hann
fylgdi trúlega stefnu þeirra, en
það sagði hann mér nokkrum
árum síðar í löngu samtali, að
einmitt meðan hann stjórnaðí
Eyjablaðinu, hafi oft sótt hart
á sig efi um, hvort það mundí
íslenzkri verkalýðsstétt á sjó
og landi og þar með raunar
þjóðinni allri til blessunar, að
hér yrði kommúnistísk bylt-
ing. Mundi þar ekki of miklum
verðmætum fórnað, og mundi
ekki bylting slíta tengsl ís-
Eramhald á bla. 53