Vísir - 06.05.1978, Blaðsíða 18

18
Laugardagur 6. mal 1978
Og þótt okkur þyki mörg af
þessum nýlistaverkum fátækleg
og mösulbeina, þá geta þau
eignast sinn rétt, og það eru
sannfærðir menn sem vinna að
þessari list.
Þröskuldurinn i vegi nýlist-
arinnar er meðal annars sá, að
hún er flokkuð undir myndlist,
þótt hún standi einatt fullt eins
nálægt leiklist og tónlist og jafn-
vel bókmenntum. Þessu á fólk
erfitt með að koma heim og
saman. Þetta er algjörlega ný
grein, ný tegund tjáningar, sem
sem f járfestingarvöru, þótt slikt
sé enn ekki komið til hér
heima.”
Nýraunsæiö og aðrir
straumar
Hvaða linur greinir þú aðal-
lega i isl. myndlist um þessar
mundir?
„Undanfarin ár hefur einkan-
lega borið á tilhneigingu til ný-
raunsæis. Það felur i sér hlut-
lægara myndefni en var i ab-
um löndum. Ég held að annars
sé hætta á forpokun og menn-
ingarlegri einangrun.”
Öfganna á milli
Hvernig er þinn persónulegi
smekkur i myndlist?
,,Ég er alæta á myndlistar-
greinar. Sumir menn virðast
aðhyllast einhvers konar bibliu-
trú i listsmekk. Ýmsir sem
njóta nútimaljóða geta
meö engu móti fellt sig viö
„Oftar en ekki beinist nýlistin aö gagnrýni á „íslendingum finnast málverk ekki vera nein
þjóöfélag, lifsstíl og hugsanagang og til sliks iist, nema með fylgi slangur af fjöllum...”
þarf fjölmenntaöa listamenn...”
urum sinnar kynslóðar, og svo
get ég farið i þveröfuga átt og
notið skapsprottinna'og óstýr-
látra mynda Svavars Guðna-
sonar. Ég er ekki i nokkrum
vafa um að Sigurjón er með
bestu myndhöggvurum i
Evrópu. Það er bara svo erfitt
að koma þessum stóru, þungu
verkum á framfæri utanlands
og það er ekki i innréttingu Sig-
urjóns að vilja verða frægur.
Hann lifir nú af þvi að gera
hausa af Islendingum. Af yngri
mönnunum hef ég t.d. ákaflega
gaman af Magnúsi Tómassyni.
Hann er bæði hugkvæmur,
hnyttinn og hagur. Of margir
ungir menn átta sig ekki á þvi
að hagleikur og vandvirkni eru
nauðsyn i listsköpun. Góð hug-
mynd dugir skammt ef hún
kemst ekki til skila. Til þess
þarf vönduð vinnubrögð. Að
sumu leyti var skortur á vand-
virkni lika veikasti punkturinn i
afstraktlistinni á sinum tima.
En ég held að almennt sé þetta
að breytast til meiri virðingar á
verki.”
//Bjálfaskapurinn á blöð-
unum"
Kunna íslendingar að meta
þessa góðu myndlistarmenn?
„Ojá. Yfirleitt held ég að Is-
lendingar kunni að meta lista-
menn sina, jafnvel i rikari mæli
en gerist i nálægum löndum. Og
ég held að islensk myndlist sé að
verða svo gróin i landinu, að hún
hafi fengið sitt sérstaka eðli.
Komi maður inn á samsýningu
islenskra og erlendra verka, þá
eru þau islensku með svo sterk-
um einkennum að maður sér um
leið að þau eru islensk en ekki
annarrar þjóðar. I rauninni er
það einkum eitt sem skyggir
verulega á listmat tslendinga,
og þaö er þessi geysilega mikla
aura hvað myndlist er. Hugsaöu
þér, ef sendur yrði á völlinn
blaðamaður sem ekki þekkti i
sundur tennis og fótbolta?”
Hið rómantíska skapferli
Mig langar til að spyrja þig
um dálæti þitt á hinu sérkenni-
lega i mannlifinu og kynlegum
kvistum, sem m.a. kemur fram
i viðfangsefnum margra bóka
þinna og útvarpsþátta. Af
hverju stafar þetta dálæti, held-
urðu?
„Ja, ég veit það varla. Það lif
sem þrifst utan alfarabrautar i
mannfélaginu hefur alla tið
heillað mig. Kallar og kellingar
sem hafa getað boðið öllu þessu
efnahagslega stressi þjóðlifsins
byrginn og siglt sina leið án til-
lits til krafna og kvaða, borið sig
höfðinglega þótt þau ættu ekki
fyrir kaffibolla, hafa annað mat
á ýmsum gildum okkar tiðar en
þorri manna, — þetta fólk
stendur mér ákaflega nærri. En
þvi fer nú að fækka. Þessir
skrýtnu fuglar komast ekki upp
með þetta lengur. Þeir eru settir
á hæli, elliheimili eða aðrar
institúsjónir nútimans. Skatt-
stofan viðurkennir ekki slikan
lifsstil utan við kerfið. Kannski
stafar þetta dálæti mitt á þvi
sem er utanvert við venjuna af
rómantisku skapferli, þörf fyrir
hið litrika i lifinu”.
Marxisminn
Þrátt fyrir þessa aðdáun á
hinu andkerfislega einstak-
lingsframtaki þá ertu sósialisti
i stjórnmálaskoðunum?
„Ekki vildi ég kalla mig
sósialista. Þá staðsetti ég mig
allt of nálægt ýmsum óæskileg-
um mönnum. En ég er marxisti
villandi er að kalla hefðbundnu
nafni eins og „myndlist”. Margt
i nýlistum er lika tómt skop og
pólitiskar yfirlýsingar”.
En er þá ekki hæpið fyrir
myndlistarskóla að taka svona
grein upp á sina arma?
„Mér finnst það ekki hæpið ef
greinin væri kennd sem val-
frjálst framhald af almennri
undirstöðumenntun i myndlist-
um. Það er hins vegar ekki gert,
og um það standa deilur. Ég er
alls ekki á móti þvi að nýlist sé
kynnt, en ég held að þurfi æði
mikinn þroska til þess að menn
geti nýtt hana i einhverju
félagslegu augnamiði. Oftar en
ekki beinist hún að gagnrýni á
þjóðfélag, lifsstil og hugsana-
gang og til sliks barf' f.jölmennt
aða listamenn.”
Listin — þræll peninga-
valdsins?
Kynni þin af þvi unga fólki
sem nú eru nemendur þinir i
Myndlistaskólanum, — er mun-
urinn mikill á viðhorfi þess til
listarinnar og umhverfis sins og
viðhorfi þinnar kynslóðar, til
dæmis?
„Það er einkum eitt sem sker
sig úr i slikum samanburði, og
það er að þjóðfélagsleg eða póli-
tisk vitund sækir miklu frekar á
ungt fólk nú. Með þjóðfélags-
legri vitund á ég til dæmis við
umhverfisvitund, mengunarvit-
und, varðveisluvitund. „Nýlist-
in” sem svo er kölluð — rétt eins
og allar listir hafi ekki verið
nýjar— reynir að túlka andsvar
gegn slikum vandamálum að
nýjum og „ólistrænum” leiðum,
sem minna oft á „anti-art”
dadaistánna gömlu. Forystu-
menn slikra tilrauna i álfunni —
og vestan hafs — bera einnig
fyrir sig, að listin sé um of
verslunarvara, jafnvel brask-
vara, og listamaðurinn þjónn
peningavaldsins. Með þvi að
gera ósöluhæfa hluti á opinber-
um vettvangi þykjast þeir losa
listina — eða betur sagt mann-
lega tjáningu — úr viðjum kaup-
mennskunnar. Það er satt, að
listin er ekki nærri nógu gildur
miðill á torgi mannlifsins, og
eins hitt, að oft er litið á hana
straktlistinni, svo sem mann-
eskjur og umhverfi, og beinist
oft að einhverjum samfélags-
legum efnisþáttum, eins og
kemur til dæmis fram i verkum
þeirra Hrings Jóhannessonar,
Einars Hákonarsonar, Eiriks
Smith og fleiri málara. Ádeilur
á venjusýn og venjuhugsun
koma einnig fram i hlutgerving;
um þeirra Magnúsar Pálssonar
og nafna hans Tómassonar, svo
dæmi séu tekin. Þrátt fyrir
þetta stendur huglæga listin i
fullum blóma og á sér einhverja
sterkustu forsvarsmennina enn
sem fyrr. Annars býst ég við að
lögin um ákveðna prósentutölu
byggingarkostnaðar opinberra
bygginga til myndskreytingar
muni fljótt verða hinum arki-
tektónisku greinum talsverð
lyftistöng, — greinum eins og
steingleri, mósaik, myndvefn-
aði og höggmyndalist.
I sambandi við höggmynda-
listina er það furðulegt, að siðan
Sigurjón kom fram, fyrir allt að
hálfri öld höfum við eiginlega
ekki eignast neinn myndhöggv-
ara, sem hefur verulega haslað
sér völl. Við fengum Gerði
Helgadóttur, sem reyndar fann
sinn vettvang erlendis, og svo
nokkra unga menn, sem þó eru i
öðrum greinum meðfram.
Hvað veldur? Hér kemur margt
til. Húsnæðisvandamál mynd-
höggvara eru mikil og söl;u-
möguleikar litlir. En ég held, að
þetta sé lika skólanum hjá okk-
ur að kenna. Við höfum beint
fólki alltof litið inn á braut högg-
myndalistar. Þetta stafar að
hluta til af húsnæðisleysi skól-
ans. Eftir þrjátiu ára starf er
Myndlista- og handiðaskóli ís-
lands jafn húsnæðislaus og þeg-
ar hann byrjaði. Stórmennin eru
afskaplega flott i garð mynd-
listarinnar á finum dögum, en
engum þeirra hefur dottið i hug
að leysa vandræði myndmennt-
unarinnar i landinu. Og okkur
vantar aðstöðu til að geta veitt
nægilega verkkynningu; i grein-
um einsog mósaik, steingleri og
fleirum, fyrir utan það að grein-
ar eins og ljósmyndun og gull-
smiði eiga hvergi annars staðar
heima en i myndmenntaskóla.
Afturámóti tel ég æskilegt að
menn leiti framhaldsnáms i
ýmsum þessara sérgreina i öðr-
19. aldar skáld. Sumir dá
þjóðlagatónlist en fyrir-
lita sinfóniur. Mér er lifsins
ómögulegt að taka svona trúar-
lega afstöðu. Ég hef alveg eins
gaman af að lesa ævisögu ein-
hvers sveitakalls og að lesa
skáldsögu eftir eitthvert stór-
skáld. Ég get haft fullt eins
mikla ánægju af að skoða vel-
gerða bókarkápu eða auglýs-
ingu, eins og oliumálverk.
Trúarleg afstaða i þessum efn-
um er bara skortur á reynslu og
upplifunarhæfni. Ég geri aðeins
kröfu um gæði,hugmyndaleg og
skilagæði til móttakandans. Það
er tvennt sem fer þvert fyrir
brjóstið á mér, og það er annars
vegar verk sem er einvörðungu
búið til sem söluvarningur og
hins vegar verk sem er óvand-
að. Að öðru leyti get ég farið öf-
gana á milli. Til dæmis tel ég
Karl Kvaran, með sina gjör-
hreinsuðu fleti, með bestu mál-
landslagshefð. Islendingum
finnast málverk ekki vera , nein
list, nema með fylgi slangur af
fjöllum.”
Finnst þér að fúskarar i
myndlist eigi greiðan aðgang að
íslendingum?
„Ótrúlega greiðan. Þar kemur
ýmislegt til. Dagblöðin, —■ og
reyndar er sjónvarpið litlu
betra —, slá einatt upp algjörum
fúskurum og kalla þá lista-
menn. Ef einhver skeljasafnari
raðar skeljunum á pappa og
stillir upp á Mokka þá rjúka
blöðin upp og eiga við kallinn
eða kellinuna viðtal þar sem
einlægt er klifað á sæmdarheit-
unum „listamaðurinn”, „lista-
konan”. B jálfaskapurinn á
blöðunum er svo yfirtakanleg-
ur, að þegar loksins kemur fram
gjaldgengur listamaður þá
merkir orðið ekki neitt lengur.
Oft eru sendir á sýningar blaða-
menn sem vita ekki fyrir fimm
og hef verið það siðan i mennta-
skóla. Með marxisma á ég fyrst
og fremst við ákveðna samteng-
ingarskoðun i sögunni fremur
en pólitiska stöðu. Ég geri mér
fremur litla rellu út af pólitisk-
um dægurmálum, eins og
hvernig einhverjar kosningar
fara eða hver sé ráðherra.
Manni verður að visu æ ljósar
hversu þetta hroðalega auðvald
misþyrmir öllu i mannlegu fél-
agi, brenglar öllu mannlifi, og
hefur gert alla tið. En minn
marxismi grundvallast fyrst og
fremst á sérstökum skilningi á
þjóðfélagslegri framvindu i
sögu mannkynsins. Af slikum
viðhorfum finnst mér dialektisk
söguskoðun það skynsamleg-
asta sem ég hef kynnst. Hún
sýnir til dæmis fram á að
maðurinn, visindi og listir, haga
sérá vissan hátt i ákveðnu þjóð-
félagslegu samhengi, en ekki
tilviljanakennt. Ef við tökum
„Þessir skrýtnu fuglar komast ekki upp með
þetta lengur. Þeir eru settir á hæli, elliheimili
eða aðrar institúsjónir nútimans...”
„Mér er ekki kunnugt um neinn flugnaguð
grasguð, kolkrabbaguð eða rækjuguð...”
I