Tíminn - 20.07.1969, Blaðsíða 16

4
mildlvægiur oldflau garhreyfil
bilaði. En eldfíaugin, sem send
ir þá af brau-t um fcunglið heim
affcur, hefuir verið prófuð svo
oft að mistök era rnjög ósermi-
leg.
Hreyfillinn sem lyftir geim-
förunum Armstrong og Collins
upp af mánanum hefur ekki
verið reynduir eins oft, en þeir
eiga að gefca fullvissað sig um
að hann sé öruggur áður en
þeir fara af braut um fcunglið
niður á yfirborð þess.
EMninig er hægf að hugsa
sér aðrar fremur ólíklegar
hrakfarir. Lítilll loffcsteinn gaeti
sebt gat á geimferðabúninga
þeirra félaga m-eðan þeir
dvelja á tunglinu. En það er
álíka sennilega og að ég eða
þú verðir fyrir eldingu á þessu
ári.
Eitthvað það kann að vera til
á tunglinu, dautt eða Mfandi,
sem gæti valdið smitun hjá
geimförunum áður en þeir fara
til ja-rðar (eða síðar). Þessi
möguíleiki er talinn afar ólík-
legur, en samt hafa verið gerð
ar ráðstafanir til að halda geim
förunum i strangri sóttkví er
heim kemur. — Fáeinir vísinda
menn halda því fram að þessar
ráðstafanir séu ekki nægilega
öruggar.
Þótt gert hafi verið ráð fyrir
margs konar óheppni, og von-
andi hafi verið séð fyrir næg-
um gagnráðstöfunum, eru hæft
urnar ) heild engan veginn
lítilvægar Og það er eins um
þessa ferð og allar fyrri svaðii
ferðir út i óvissuna. Þar dugar
enginn heigulsháttur.
RAFMAGN
Astæðan fyrir þessari sam-
loðun er sennilega m.a. sú, að
bunglrykið er rafmagnað. Sum
ir hafa varað við því að geirn-
far, sem lendir á tunglinu,
kynni að hafa andstæða raf-
hleðslu við tunglið sjálft, og
þar af leiðandi myndi tunglryk
ið þyrlast upp og kaffæra geim
farið gjörsamlega.
Þetta gerðist ekki er Sur-
veyor geimförin lentu. En er
eitt þeirra hóf sig frá yfirborði
tungisins og lenti aftur í áfcta
feta fjarlægð, huldist skífa,
sem var þrem fetum fyrir ofan
neðsta hluta geimfarsins, gjör-
samlega af tunglrvki.
Bersýnilega hefu.r nokkuð af
tunglryki, sem þyrlaðist upp,
vegna kraftsins frá eldflaugun
um er geimfarinu var skotið
frá tunglinu, falldð á skífuna
og loðað þar eins og blautur
snjór. Og það fél'l ekki aftur
af í hnykknum, sem varð, er
geimfarið 'enti aftur á tungl-
inu.
Það var einkum þessi atburð
ur, sem kom vísindamönnum
til að gizka á, að tunglrykið
kæmi til með að valda mest-
um vandamálum við lendingu
Apollos. Dr. Thomas Gold frá
Cornell University heldur að
ryk, sem eldflaugin, sem send-
ir tunglferjuna með geimförun
um tveimur tdl jarðar, mund
þyrla upp, gefci hulið gluggana
á ferjunini, svo þeir sjái ekki
hvort lendingarstaðurinn er
sléttur og hættulaus.
Ósennilegra væri, að rykið
þekti gluggann á hjálmi annars
geimfaranna, er hann væri að
taka sýndshorn af efnum á
tunglinu. Ef það yrði, gæti
hann blindast og tafist á leið
aftur til tunglferjunnar. En
þegar fætur geimfarsins lyftust
frá tunglinu loddi ekkert ryk
við þá. Og þófct geimfararnir
verði stirðir í hreyfingum i fyr
irferðarmiklum búningum sín-
um, gætu þeir sennilega þurrk
að eitbhvað ai i-ykinu af glugg-
anum með hanzkabakinu.
Annað áhyggiuefni Dr. Golds
er, að ryk muni berast inn í
tunglferjuna á stígvélum geim
faranna og síðan fljúga til og
frá i þyngdarleysinu inni / í .
geimfarinu. Þessu myndi fylgja
hættá á, að ým-is áríðan'di tæki
störfuðu ekki sem skyldi.
Þegar tunglferjan hefur
tengzt stjórnfarinu á ný á braut
um tunglið, verður þrýstingur
inn inni í tunglferjunni lægri
en 1 stjórnfannu, og er það
liður í öryggisráðstöfunum til
að hindra það, að sýklar eða
önnur hæbtuleg efni berist frá
tungli til jarðar. Og þegar
lokur eru opnaðar milli stjórn
fars og tunglferju á að verða
stöðugur loftstraumur úr því
fyrrnefnda um göngin á milll
og til hins síðarnefnda.
Vonandi nægir þetfca til að
hindra að ryk berist inn í
stjórnfarið. Einnig verður ryk
suga með i förinni en með
henni gætu geimfararnir náð
því ryki, sem ef til villl kann
að brjótast í gegnum þessar
hindranir.
Hvorfc ryk bersfc inn í tungl-
ferjuna er undir þvi komið
hvort tunglrykið loðir við
stígvél þeirra. Dr. Leonard
Jaffe, vísindamaður er vann
við Surveyor geimskotin, hefur
komizt að þeirri niðurstöðu að
tunglrykið loði aðeins við hluti
með málmyfirborði eða máluðu
yfirborði ,,ef því er núið '.vað
eftir annað við þá effa grýtt
á þá.“
Aðrar hætfcur voru í upphafi
taldar miklar en eru nú frem-
ur ósennilegar. Ein þeirra er
að geimfararnir verði fyrir
hættulegri geislun vegna goss
á sólunni. Ef dæmt er effcir
þekkingu manna á slikum gos-
um, má telja að veggir geim-
farsins muni hiífa geimförun-
um fyrir hættum af öllum
venjulegum gosum á sólu.
ÁRÍÐANDI HREYFLAR
Þá hafa menn óttazt að geim
fararnir vrðu innlyksa annað
hvort á tunglinu eða á braut
um tunglið, vegna þess að
sendir þau frá jörðu, hafa ver-
ið prófaðar á allan hugsanleg-
an hátt, bæði á jörðu og í
geimnum.
En það er engin leið til að
útiloka atla áhættu og það er
geimförunum um borð í Ap-
ollo 11. vel kunnugt um.
Sennilega er mest óvissa í
sambandi við lendinguna, starfs
aðstöðu á tungtinu og flugtak-
ið þaðan. Þessa þætti ferðar-
innar var ekki hægt að prófa
fy/irfram, en hugsanlegur gang
ur þeirra hefur verið æfður á
ýmsan hátt.
Surveyor geimförin afsönn-
uðu ágizkanir um að yfirborð
tunglsins væri svo gljúpt að
fcunglferjan og farþegarr,:r 1 í
henni kæmu til með að sökkva
og hverfa í iður mánans við
lendingu. Lendingarsvæðið var
grandskoðað fyrir tilstilli sjón
varpsupptökuvéla Surveyor
geimflauganna, sem . einnig
sendu tll jarðar fregnir um
ástand yfirborðs mánans.
Það var alts staðar hulið duft
kenndu efni, með stórum dreifð
um flyksum og kletfcum. Burð-
arþol yfiirborðsins var svipað
burðarþoli moldar eða blauts
fjörusands. E-r eldflaugar geim-
farsins þyrluðu þessu tunglryki
upp mynduðust gjarnan flyksur
líkt og í slyddu.
Síðan sögur hófust hefur
engiinin vísindaieiðan-gur verið
eins vandlega undirbúinn og
skipulagður og ferð Apollo 11-
til ‘•unglsins, sem nú stendur
yfir.
Landkönnuðirnitr, sem lögðu
út á hin óþekktu helmshöf og
fyrstu heimskautafarafnir vissu
að ef þeir ættu að hafa nokkra
von um að komast aftur heim,
yrðu þeir að gera ráð fyrir
öUum hugsanlegum tilviljun-
um. Þeir vissu einnig, að þráfct
fyrir gífurlega forsjálni og
þekkingu, var engan veginn ör-
uggt að þeim tækist að komast
heilu og höldnu á áfangastað.
Svo er einnig um ferð Ap-
ollo 11. Slikur undirbúningur,
prófanir og æfingar eru eins-
dæmi í sögunni. Mannlaus
Orbiter geimför hafa kannað
leið Apollo 11. fyrirfram og
tekið nærmyndir af gjörvöllu
umhverfi lendingarstaðarins.
Fimm Surveyor geimför hafa
verið látin lenda þar nálægt
í heilu líki til þess að reyna
þol yfirborðsins, svo úr því
fengi skorizt að það brysti ekki
undan þunga geimfaranna.
ÓVISSA
Hinir mörgu og flóknu hlut
ar stjórnfarsins, bunglferjunnar
og risaeldflauganinnar, sem
159. fbl. — Sunnudagur 20. júlí 1969.
53. árg.
* Verða geimfararnir fyrir hættulegri geislun vegna goss á sólinni?
* Mun tunglryk þekja glugga tunglferjunnar og byrgja útsýni?
* Veldur tunglrykið sjúkdómum?
* Sekkur tunglferjan í yfirborð tunglsins svo flugtak reynist ókleift?
* Setur loftsteinn gat á geimferðahúningana svo geimfararnir kafna
vegna súrefnisskors?
HÆTTURNAR
' TUNGUNU
hmlo hjuston -Hmo nwsroN-
fiOKUM £KK/ AÐ UHPA HÓHfí -
M/Wtm £R FUUUK OO H£iDUK
AÞ V/D SÉUfl FifíSKfí M