Vísir - 31.08.1978, Blaðsíða 10

10

VÍSIR
utgefandi: Reykjaprent h/f
Framkvæmdastjári: Davlö Guömundsson
Ritstjórar: Þorsteinn Pálsson ábm.
Ólafur Ragnarsson
Ritst jórnarf ulltrúi: Bragi Guðmundsson. Fréttastjóri erlendra frétta:
Guðmundur Pétursson. Umsjón meö helgarblaöi: Arni Þórarinsson. Blaða-
menn: Berglind Asgeirsdóttir, Edda Andrésdóttir, Elias Snæland Jónssor
Guðjón Arngrímsson, Jón Einar Guðjónsson, Jónina Mikaelsdóttir, Katrin Páls-
dóttir, Kjartan Stefánsson, Oli Tynes, Sæmundur Guðvinsson. Iþróttir: Gylfi
Kristjánsson og Kjartan k. Pálsson. Ljósmyndir: Gunnar V. Andrésson, Jens
Alexandersson. útlit og hönnun': Jón Oskar Hafsteinsson, Magnúsólafsson.
Auglýsinga- og sölustjóri: Páll Stefánsson Askriftargjald er kr. 2000
Dreifingarstjóri: Sigurður R. Pétursson á mánuöi innanlands.
Auglýsingar og skrifstofur: Siöumúla 8. Verð i lausasölu kr. 100
Símar 86611 og 82260 eintakiö.
Afgreiösla: Stakkholti 2—4 simi 86611 Prentun Blaöaprent h/f.
Ritstjórn: Síðumúla 14 simi 86611 7 linur
Frelsi heima í stað
feluleiks erlendis
Sú undarlega staðreynd, að verslunarálagning á
innf luttar vörur fer að miklu leyti fram erlendis, ætti
aðverða mönnum alvarlegt umhugsunarefni. Á þessu
hefur fengist staðfesting með könnun verðlagsstjóra
á innkaupsverði innfluttra vara til Norðurlanda, þar
sem meðal annars kom f ram, að f jórðungi hærra verð
er greitt fyrir vörur, sem hingað eru keyptar en fyrir
þann varning, sem frændur okkar kaupa.
Verslunarráð íslands hefur lýst yfir því, að lengi
hafi tíðkast að hækka innkaupsverð vissra vöruteg-
unda erlendis, þegar leyfileg álagning hér sé i engu
samræmi við innlendan dreif ingarkostnað. Hækkunin
séfærð innf lytjendum til tekna og greidd þeim í formi
umboðslauna, sem síðan séu notuð til þess að standa
undir verulegum hluta af dreifingarkostnaði heild-
verslunarinnar.
Margt bendir til þess að þau verðmyndunarhöft,
sem beitt hefur verið hér á landi síðustu áratugina,
hafi neytt innf lytjendur til þess að fara þessa óeðli-
legu leið. Tilraunir stjórnvalda til þess að lækka vöru
verð með því að lækka álagningu, hafa þannig haft
þau áhrif að vöruverðið til neytandans hefur hækkað
vegna umboðslaunaálagningarinnar erlendis.
Könnun verðlagsstjóra er góð svo langt sem hún
nær, en nauðsynlegt er að hann geri grein fyrir ýms-
um þáttum þessara mála nánar en hann hefur gert.
Neytendur vilja til dæmis að fá að vita til hvaða
varnings og vöruflokka könnunin náði og hvort hún
veiti þverskurðarmynd af öllum innf lutningi til lands-
ins. Einnig þarf verðlagsstjóri að birta samanburð á
innkaupsverðinu annars vegar og smásöluverðinu á
sömu vörum hins vegar, bæði hér og á öðrum Norður-
löndum.
Talsmenn stórkaupmanna og verslunarráðs hafa
upplýst að erlendu umboðslaunin séu öll f lutt heim og
lögð inn í íslenska banka, en er ekki ástæða til að gera
á því sérstaka athugun? Væri ekki hægt eftir verð-
samanburð milli landa á einstökum vörutegundum í
könnuninni að óska eftir nákvæmum skýringum á
mismuninum hjá viðkomandi aðilum. Ef i Ijós kæmi,
að hann væri eingöngu í formi umboðslauna, yrði að
kanna sérstaklega, hvað um þau hefur orðið.
Rannsóknir hafa verið gerðar á minni málum en
þessu og grunsemdir um að ekki komi allt þetta fé til
landsins, heldur sé það að hluta til lagt inn á reikninga
erlendis, ættu að vera hvatning til þess að hið sanna
verði leitt í Ijós.
Vonandi tekur þessi feluleikur í innf lutningsmálum
brátt enda. Miklu hreinlegra er að leyfa hærri álagn-
ingu hér heima eða gefa hana frjálsa í áföngum eins
og fyrirhugaðer. Álagningin, sem laumað er á vöruna
erlendis verður til þess að söluverðið til neytenda hér
á landi verður mun hærra en það þyrfti að vera. Ofan
á umboðslaunahækkunina reiknast alls kyns gjalda-
liðir í gegnum allt innf lutningskerfið og margfaldast
því þessi grunnhækkun á meðan varan er á leiðinni til
neytandans.
Þetta er einn af þeim þáttum, sem valda fólki
f járhagserf iðleikum við heimilisreksturinn og magna
verðbólguna. Rúmur þriðjungur þess kostnaðar, sem
vísitölufjölskyldan greiðir, er vegna innfluttra nauð-
synja og er því augljóst, að leiðrétting þessara mála
gæti orðið heimilunum góð búbót.
Fimmtudagur 31. ágúst 1978
VÍSÍR
Opinberír
aðilar og
skipafélög
Samskipti opinberra aöila og
skipafélaganna eru aöallega
meö tvenns konar hætti. Annars
vegar er það flutningur fyrir
opinbera aðila þ.e. riki, stofn-
anir, rikisfyrirtæki, bæjar og
sveitafélög. Hins vegar er það
svo hafnaraðstaöan og aöbún-
aður i landi. Flutningar hins
| opinbera með skipum fara aðal-
lega fram með tvennum hætti. 1
fyrsta lagi er flutt i gegn um
innkaupastofnanir svo sem
Innkaupastofnanir rikisins og
Reykjavikurborgar. Ef um
| einhverja stórflutninga er að
ræða, sem Innkaupastofnun
rikisins hefur milligöngu um, þá
kannar hún venjulega með
[ óformlegum hætti hvar lægstu
flutningsgjöld er aö fá og skiptir
við þann, sem best býður. Þegar
magnið sem flutt er i einu er það
litið að ekki tekur að leita
tilboða er flutningsaöilum
skammtað eftir nokkurs konar
heimatilbúnum kvóta. I öðru
lagi flytja svo einstakar opin-
berar stofnanir all mikið með
skipafélögunum án milligöngu
Innkaupastofnunarinnar.
Reyndin hefur verið sú, að obb-
inn af þeim flutningum fer fram
með Eimskip. Astæður þess
geta verið margvislegar, en
benda má á að Eimskip sat
nokkurn veginn eitt að stykkja-
vöruflutningum til skamms
tima, og þvi vart öðrum til að
dreifa til að annast tilfallandi
flutninga fyrir opinberar stofn-
anir. Það getur enn fremur ver-
ið eitthvað að i sölumennskunni
hjá Hafskip sem veldur þvi, að
þeir hafa ekki náö betri árangri
i viöskiptum sinum við opinber-
ar stofnanir.
Þegar rætt er um hafnarað-
stöðu skipafélaganna er fyrst og
fremst horft til aðstööu þeirra i
Reykjavikurhöfn. Eimskip hef-
ur þar langsamlega bestu aö-
stöðuna og má fullyrða, aö þeesi
aðstöðumunur gefi félaginu
mikið forskot i samkepninni um
stykkjavöruflutningana. Bæði
er það að kostnaöarlega séð
standa þeir betur aö vigi þvi aö
þeir geta geymt vörur með mun
minni fyrirhöfn en t.d. Hafskip.
Og siðan bætist það lika viö, að
innflytjendur geta treyst Eim-
skip mun betur fyrir vörunni
vegna þessarar betri aðstööu.
Þegar þessi aðstöðumunur er
metinn sést, að það er verulegt
átak að ætla sér að hefja sam-
keppni um stykkjavöruflutn-
inga við Eimskip og vart gerlegt
nema flutningsgjöld hafi veriö
riflega skömmtuð. Þannig er
það gefið mál, að ef Eimskip
heföi fengið þá lóð sem það sótti
um i Sundahöfn nú fyrir
skömmu, þá væri endanlega
búið aö sjá til þess aö t.d. Haf-
skip gæti ekki keppt við félagiö
um stykkjavöruflutningana. En
það er lika athyglisvert i þessu
sambandi, aö markvissar lóða-
úthlutanir geta gert miklu
meira til að halda niðri flutn-
ingsgjöldum og auka sam-
keppni en ströngustu verölags-
ákvæöi. En veröi Hafskip út-
hlutað þessari lóð, sem um er
bitist, þá veröur auðvitaö aö
krefjast þess af félaginu, að það
byggi þar skála á svipaðan hátt
og Eimskip hafði áætlað að
gera. Það er alveg ófært að
heimta það, að Reyjavikurhöfn
reisi þessi mannvirki.
Um afstöðu borgarfulltrúa til
þessara mála er töluvert rætt og
fólk hvislar: Albert — uppskip-
unarkranar — með Eimskip.
Guömundur J. — mötuneyti —
með Eimskip. Ólafur B. Thors
— Almennar Tryggingar — með
Hafskip. En það verður að vona
að borgarfulltrúar reyni með
afstöðu sinni að stuðla að sem
mestri samkeppni og þar meö
sem lægstu vöruverði.
Samkeppnin
I heild má segja, að nokkuö
virk samkeppni sé á skipaflutn-
ingamarkaðnum nema i
stykkjavörunni, þar sem
ástandið stendur þó til bóta, og
væri hægt að gera það þolanlegt
meö markvissum lóðaúthlutun-
um. Hvað varðar útflutning, þá
er samkeppni mikil i mjöli,
skreiðog lýsi. Samkeppni i freð-
fiskútflutningi er óbein að þvi
leyti, að gerist Eimskip of
kröfuhart, er ætið unnt fyrir
Sölumiðstöðina og þá aðila að
taka flutningana i sinar hendur.
1 umræðum um skipafélögin
og samkeppni milli þeirra og
einokun Eimskips á ýmsum
flutningum kemur oft fram, að
menn telja Eimskip vera mjög
óbilgjarnt og finna þvi allt til
forá tt u. Það verður hins vegar
í
IV

Aðaláhyggjur m.anna
þessa dagana eru þó vegna
hins gifurlega styrks Eim-
skips. Aðstaða þess er það
miklu betri en annarra, og
hagsmunir félagsins eru
mjög viöa og vega þungt.
Opinberir aöilar veröa með
aðgerðum sinum að sjá til
þess að samkeppni haldist
uppi, segir Vilhjálmur Egils-
son, hagfræðingur, f þessari
siðari grein sinni um skipa-
félögin og opinbera aðila.
Fyrri greinin birtist i VIsi 22.
ágúst.
að fyrirgefa forráöamönnum
félagsins, þótt þeir hugsi um
hag þess og vilji ekki leggjast
upp i loft eins og afvelta rolla,
þegar þeir fá samkeppni, heldur
taka þátt I henni af fullum
krafti. Og samkeppnisaðilar
Eimskips geta náttúrulega ekki
veriö neitt aö kveinka sér út af
sliku I sjálfu sér, þvi varla er
nokkur aðili á þessum markaði i
neinum hugsjónarekstri. Það
sem máli skiptir i þessu sam-
bandi, er náttúrulega fyrst og
fremst, að hið opinbera mis-
muni ekki aðilum, þannig að
samkeppni geti verið með virk-
um hætti.
Samvinna
Þó' nokkur samvinna er miili
skipafélaganna, og stjórnendur
þeirra tala alla vega saman til
þess að ákveða óformlega, hvaö
eigi að hækka mikiö tilboð i
stórflutningana. Þessi ðform-
legu samtöl eiga sér helst stað
eftir að nýbúið er að hækka
flutningsgjöld á stykkjavörum.
En hin vegar er allmikið um að
sllkt óformlegt samkomulag sé
litils virði, þegar á hólminn er
komið og undirboð eru tiö.
Þannig tekur það alltaf tölu-
verðan tima að hækka almennt
flutningsgjöldin i stórflutning-
unum til jafns við stykkjavör-
una.
Svo kemur oft og iðulega
fyrir, að skipafélögin flytja
hvert með öðru og er Samband-
ið þar efst á blaöi. Eins og áður
hefur komið fram.
Eigið hlutafé Eimskip.
A næsta ári munu ganga i
gildi reglur þær, sem banria, að
stjórnarmenn i hlutafélögum
fari með atkvæði fyrir eigið
hlutafé þeirra. Munu stjórnar-
menn Eimskips þá missa hin
geysisterku tök, sem þeir hafa
haft á félaginu þótt aðalfundir
þess undanfarin ár gefi ekki til-
efni til þess að búast megi við
byltingu þar á næstunni.
Velta menn þvi nú fyrir sér,
hvað verði um þessi bréf, hvort
lifeyrissjóður félagsins verði
látinn kaupa þau, en meö þvi
héldi stjórnin áfram völdum
sinum i félaginu. Þess má geta,
að i Bandarikjunum eiga lif-
eyrissjóðir mjög mikið af hluta-
bréfum, þótt reglur séu um, að
lifeyrissjóðir eins og Lifeyris-
sjóður Eimskips megi ekki eiga
bréf i viðkomandi fyrirtæki. Þá
muna menn einnig eftir þvi að
siðast, þegar stórútboð var á
hlutafé hjá Eimskip fór
Verslunarmannafélag Reykja-
vikur fram á að fá að fjárfesta
fyrir lifeyrissjóð sinn i félaginu
en fékk ekki jafn mikið hlutafé
og þaö vildi kaupa. Var talið
óeölilegt, að einn aðili eignaðist
of stóran hlut i félaginu.
Menn velta þessu máli lika
fyrir sér vegna þess, að höfuð-
stóll félagsins er mjög stór og
skip þess eflaust vanmetin i
efnahagsreikning. Það þýðir, að
aðili, sem kaupir hlutabréf á
nafnverði i félaginu, er að gera
reyfarakaup og fær miklar
eignir fyrir litinn pening.
t grein þessari hefur verið
fjallað um málefni skipafélag-
anna frá mörgum hliðum og
drepið á það, sem fyrst kemur i
hugann, þegar þessi mál eru
skoðuð. Annars er þessi mark-
aður ákaflega skemmtilegur að
þvi leyti, að hér eru hin
mannlegu samskipti svo áber-
andi þáttur. Menn eru alltaf að
reikna hvern annan út og enginn
getur farið rólegur að sofa tvær
nætur i röð. Aðaláhyggjur
manna þessa daganna eru þó
vegna hins gifurlega styrks
Eimskips. Aðstaöa þess er það
miklu betri en annarra, og
hagsmunir félagsins eru mjög
viða og vega þungt, en opinber-
ir aöilar verða með aögerðum
sinum að sjá til þess, að sam-
keppni haldist uppi. Reyndar
telja sumir þess ekki langt aö
biða, að keppinautar félagsins
gefist upp, og sú hætta er vissu-
lega ekki óveruleg. Ef sam-
keppnin i stykkjavöruflutning-
unum, sem nú virðist vera að
koma upp veröur veruleg, og
flutningsgjöldin þrýstast niöur,
þá er nauðsynlegt aö jafna að-
stöðu skipafélaganna i landi.
Annars er svo gott sem útilokað
að keppa við félagið.