Tíminn - 19.10.1969, Blaðsíða 6

6
TIMINN
SUNNUDAGUR 19. október 1969.
„Þeir þarna uppi” og
verkalýðshreyfingin
Úr sýningu Þjóðleikhússins á FjaSrafoki.
Fjaðrafok
Sá, setm þetta ritar, eyddi
fyrir nokkru kivöldstund á
sýningu Þjóðleikhússins á
leikriti Mattihíasar Joihannes-
sen, er ber nafnið Fjaðrafok.
Þeirri fcvöldstund var ekki
illa varið. Vafalaust Qná finna
ýmsa galla á þessu sfcáld-
verki, eins og komið hefur
fram í 'hinum ómildu dómum
um það, en sitthvað er líka
laglega gert. Það bendir til
þess, að leikritið hefði getað
tekizt mun betur, ef Matt-
hías hefði haft meiri tíma
til að 'hefla það og endur-
bæta. Ég hef þá trú, eftir
að hafa séð Fjaðrafok, að
Matthías eigi eftir að . ná
betri árangri, ef hann gefur
sér rýmri tíma til að helga
sig skáldgyðjunni og vinnur
þau verk ekki af sama hraða
og b-laðamenn eru neyddir til
að fylgja í daglegum störfum
sínu-m.
En þrátt fyrir ýmsa galla,
er Fjaðrafok leikrit, sem
vert er að sjá og vekur menn
til umhugsunar um þjóðfé-
lagsástand nútímans. Margt
af því, sem ke-mur frá hinum
yngri höfundu-m, er slitið úr
sambandi við viðfangsefni
samtíðarinnar, enda tízka að
telja það gamaldags og stæl-
ingu á fyrirstríðshöfundum
að vera að g-Iíma við sjiálf-
stæðisbaráttu, réttindabar-
áttu og brauðstrit. Þau skáld-
verk haf-a þó lifað lengst,
þegar skáldin hafa kennt til
í storm-um sinnar tíðar.
Leikrit Matthíasar Johann-
essen hefu-r þann stóra kost
frá minum bæjardyru-m séð,
að það ber þess g-löggt merki,
að Matthias kennir til í
stormum sinnar tíðar. Hann
er á móti valdinu — „þeirn
þarna uppi“, — en með þeim,
sem eru beittir ofríki og
órétti. Amnað mál er svo
það, hvernig þetta samræm-
ist h-já sfcálidinu Matthíasi
Johannessen og stjórnmála'
manninum, sem ber sama
nafn.
Bjargsmálið
Því hefur verið haldið all-
mijög á lofti, að Matthías Jo-
hannessen hafi haft hið svo-
kallaða Bjargsmál -mjög i
huga, þegar hann samdi
Fjaðrafok. Ég dreg það í efa.
Ég beld, að Matthías noti
stúlkuna, sem er lokuð inni
á hælinu, aðeins se-m tá-kn og
reyndar hælið líka. Þess
vegna getur hann hafa haft
hin margvíslegustu þjóðfé-
lagsfyrirbrigði í huga, en
aðalh-ugsun hans hafi þó
verið að draga u-pp mynd af
valdinu anna-rs vegar og
þeim, sem eru minnimáttar
og reynt er að beygja til und-
irgefni við valdið hins veg-
ar. Ég held, að það sé álíka
vafasamt að telja Matthías
hafa eitthvað sérstakt þjóð-
félagsf-yrirbæri í huga, og
það er vafasamt að reyna að
túlka Kri-stnihald undir Jökli
á þann veg. Meiginatriðið er,
að Fjaðrafok og Kri-stnih-aM
undir Jö-kli veikja menn til
umhugsunar um rnörg fleiri
þjóðfélagsl-eg fyrirbrigði og
vanda-mál en þau, sem höf-
undar umræddra venka
kunna að hafa verið að velta
fyrir sér. f þessu felst sér-
sta-kt gil-di þessara tveggja
verka, se-m annars eru ólí-k.
Stúlkan á hæiinu
Mér varð t. d. hugsað til
verka-lýðshreyfingarinnar, er
ég h-orfði á annan þáttinn í
lei-kriti Matthíasar, en senni-
lega hefur hann ekki verið
að hugsa um hana, þegar
hann sa-m-di verk sitt. Mér
finnst staða verkalýðshreyf-
ingarinnar í dag — og þó
ein-kum eftir seinustu kaup-
samninga — minna á stúlku,
sem -er getulíti-1 og munaðar-
lítil, hefta á eins -konar
betrunarhæli, þar se-m „þeir
þarna uppi“, fors-ætisráðherr-
ann og efnahagsimálaráðher-r-
ann, eru að leitast við að ala
hana upp í guðsótta og góð-
um siðum, svo að hú-n koll-
varpi ekki hugsj-ón þeirra um
fra-mtíðarríkið. Þeir h-afa að
visu talsvert aðrar aðferðir
en forstöðukonurnar í
Fjaðraf-oki. Þeir s-etja stúlk-
una m. a. í fínar nefndir og
reyna að vekja hjá henni það
álit, að hún s-é talsverð mann-
eskja. Þetta er að mörgu
leyti fcænlegri . uppeldisað-
ferð en sú, sem er beitt í
Fjaðraf-o-ki, og reynist líka
oft betri til árangurs.
Hnignun verka-
lýðshreyfingarinnar
Það er staðreynd, sem get-
ur ekki d-ulizt neinu-m, sem
í-hugar það óhlutdrægt, að
íslenzka verkalýðshreyfin-gin
er í dag áh-rifaminni og um-
komuminni en hún hefur
verið um margra áratuga
skeið. Gleggsta sönnunin um
þetta er það, að hér var kaup-
gjald f-yrir fáum árum mjög
áþekkt og 1 nágrannalöndum
ofckar, þegar miðað var við
verðlag, en nú er munu-rinn
orðinn stórkostlegur. í sum-
um ti-lfellum er kaupið hér
orðið al-lt að því helmingi
lægra en þar. Haft er eftir
forstöðumönnum Álbræðsl-
unnar, að kaupið, sem þeir
greiða h-ér, sé um 40% Iægra
en annars staðar. Þessi mikla
breyting hefur aðallega gerzt
tvö seinustu árin. Með ka-up-
samningunum, se-m voru gerð
ir 1968 og 1969, hefur tapazt
að efcki óverulegu leyti sá
árangur, sem verkalýðshreyf-
ingin var búin að rá -með
löngu og mifclu starfi. Þess
vegna hefur skapazt sá mikli
munur, sem er orðinn á lífs-
kjörum hér og í nágranna-
lönd-um okfcar.
Verkalýðshreyfingin minn-
ir þannig á stúlku, sem hefur
verið hálfbrotin niður og á
vissan hátt lokuð inni, þar
sem va-ldhafarnir reyna að
innræta henni „góðar“ dyggð
ir og verja hana „fyrir undir-
heimum“, eins og kornizt
mun að orði í 1-eikriti Matt-
híasa-r.
Ræðan,sem Mbl.dáir
Nýlega flutti ungur maður,
Otto Schopka, ræðu á fundi
Fulltrúaráðs Sjálfstæðisfélag-
anna í Reykjavík. Ræða þessi
virðist hafa hlotið mjög góð-
ar undirtektir, því að Mbl.
hef-ur stöðugt verið að vitna
í hana. Ræða þessi er ekki
sízt athyglisverð fyrir þá
sök, að þar kem-ur óbeint
fraim, hvaða hlutverk „þeir
þama uppi“ ætla verkalýðs-
hreyfingunni á fcomandi ár-
u-m. í ræðunni sagði m-eðal
annars:
„Margt bemdir tál þess, að
með aðl'd íslands að Fríverzl
unarbandalaginu opnist ýms
tækifæri til nánari tengsla og
samstarfs við erl-end iðnfyr-
irtæki. Efcki er óláklegt að
erlend fyrirtæki mundu vilja
leggja frarn fjármagn til iðn-
rekstrar á fslan-di í því skyni
að notfæra sér þá aðstöðu,
sem ísland gæti boðið. Það
hefur færzt mjög í vöxt eft-
ir að Efnahagsbandalagið og
Friverzlunarbandalagið voru
stofnuð, að bandarísk fyrir-
tæki hafa komið upp eigin
verk9miðjum í rífcjum banda-
laganna til þess að losna við
að greiða innflutningstolia,
sem að öðrum kosti hefðu
skert samkeppnisaðstöðu
þeirra á þessum mörkuðum.
Með þetta atriði í huga á-
samt þeirri staðreynd, að hér
e-r hægt að fá -mikla orfcu
mjög ódýrt og að vinnulaun
em hér ennþá tiltölulega lág
miðað við það, sem gerist í
Vestur-Evrópu, er e-kki ólík-
legt að fyrirtæki vestan hafs
mundu haf a áhuga á að ko-ma
hér upp verksmiðjum með út-
fdutning til Fríverzlunar-
bandalagsins í huga“.
Hér er dregin upp mynd
af því, hvernig „þei-r þarna
uppi“ hugsa sér að leysa
van-da þjóðarinnar. Þeir 'hafa
misst trúna á íslenzka at-
vinnurekendur og ísl-enz-kt
framtak. Vandann á því að
leysa með því að fá hingað
am-erísk fyrirtæki og tryggja
þeim tollfrjálsan aðgang að
mörkuðum Fríverzlunar-
bandalagsins eftir að ísland
er gengið í það. En ei-gi þetta
að ta-kast, verða vinnulaun að
vera hér „tiltölulega lág mið-
að við það, sem gerist í Vest-
ur-Evrópu“. Til þess að það
geti orðið, verður verkalýðs-
hreyfingin að haga sér í sam-
rœmi við áform „þeirra
þarna uppi“. Hún má ekki
vera óstýrilát og heimtufrek.
Vei-kleika hennar nú ætla
„þeir þarna uppi“ að nota
sér til að kenna henni rétta
siði og rétt vinnubrögð.
Kenning Fords
„Þeir þarna uppi“ halda
nú þeirri kenningu fast að
foringjum verkalýðshreyfing-
arinnar, að lágt kaupgjald sé
höfuðskilyrði þess, að at-
vinnuvegirnir þrífist. Það
land, sem þeir vitna oftast
til, er þó löngu búið að af-
sanna þá kenningu. Kaupið
er hvergi hærra en í Banda-
ríkjunum, enda óvíða eða
hvergi öflugri verkalýðshreyf
ing. Það er háa kaupgjaldið,
sem hefur knúið bandaríska
atvinn-u-rekendur til að auka
tæknina og hagræðinguna í
atvinnurekstrinum. Háa kau-p
ið hefur jafnframt skapað
vaxandi markað fyrir fram-
leiðsluvörurnar. Ef til vill er
gamili Ford mesti byltingar-
maður þessarar aMa-r. Kenn-
ing hans var þessi: Höfum
fcaupið eins hátt og við get-
um, verðlagið eins lágt og
við getum, og leggjum aRt
kapp á tækni, hagræðingu og
góða verfcstjóm. Þannig
sfcöpum við markað fyrir
fjöldaframleið9lú. Það er
þessi ikenning og fram-kvæmd
hennar, sem sameiginlega
hatfa gert Bandaríkin að lang
mesta iðnaðarvel-di heimsins.
Það er líka óumdeilan-l-eg
staðreynd, að þar sem kaupið
er iægst, er hagrœðjng og
tækni í atvinnurekstri
skemmst á veg komin. Vegna
lága kaupsins hafa atvinnu-
rekendur minni áhuga fyrir
að bæta refcsturinn en ella.
Það er hrein falskenning,
að íslenzkir atvinnuvegir
geti efcki risið undir hærra
kaupgjaldi en nú er greitt,
ef þeim er hjálpað til aukinn
ar tækni og hagræðingar
með því m. a. að létta af
þeim Oánsfjárhöftunum. Eðli-
legt kaupgjaM myndi flýta
fyrir þeirri þróun, en efcki
hið gagnstæða.
Bjarni og Eðvarð
sammála
Sá miifcli samdrátfur í
ýmsum atvinnurekstri, sem
hefur orðið hér að undan-
förnu, rek-ur að verulegu
leyti ræt-ur sínar tíl þess,
hve mikið hin almenna kaup-
geta hefur minnkað. Þetta
gildir ekki sízt um samdrátt-
inn í byggingariðnaðinum.
Menn ráðast ekki í bygging-
a-r einfaldlega vegna þess, að
þeir hafa efcki efni á því,
jafnvel þótt skapieg ián
fengjust. Ungt fólk, se-m er
að stofna heimi-li, hefur nú
miklu lakari aðstöðu í þess-
um efnum en verið hefur um
langt skeið. Það er ein höfuð-
orsök samdráttar byggingar-
iðnaðarins.
í timræðum, sem nýlega
fóru fra-m á Alþingí, lýsti
Bjarni Benediktss-on sig líka
innilega sammála þeim skoð-
unum Eðvarðs Sigurðssonar,
að minnkandi kaup-máttur
ætti verulegan þátt í því að
dregið hefði úr íbúðabygg-
in-gunu-m.
En hver halda menn að
þróunin verði, ef ungt fclk
á íslandi getur ekki eignazt
eigin íbúðir og n-otið á þenn-
an og annan hátt sambæri-
legra kjara og ungt fólk ann-
ars staðar í Vestur-Evróou'
Afleiðingarnar verða bær. að
fól-ksfióttinn úr landinu mun
aukast með sívaxandi hraða
Ef við h-öldum kaupgjald-
inu niðri til að lokka hingað
Pramihiald á bls. n,