Morgunblaðið - 12.10.2001, Qupperneq 6

DAGLEGT LÍF
6 B FÖSTUDAGUR 12. OKTÓBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
sálinni
Samhljómur
í
MENN eldast nú hægar enáður, eða réttara sagtverða ekki fullorðnir fyrr
en mörgum árum seinna en fólk al-
mennt hér áður fyrr. Til skamms
tíma voru menn nefnilega álitnir
fullorðnir um tvítugt, en nú er talið
að fólk nái ekki því takmarki fyrr en
á fertugsaldri og er þá gjarnan mið-
að við 35 ára aldur ef marka má
rannsókn sem nýlega var gerð á
andlegum þroska og lífsstíl nútíma-
manna.
Hér áður fyrr höfðu menn oftast
fest ráð sitt um tvítugt og voru farn-
ir að vinna fyrir sér og þótt sumir
væru enn í námi eitthvað fram á þrí-
tugsaldurinn var fólk yfirleitt búið
að stofna fjölskyldu á þessum aldri.
Nú er öldin önnur. Margir búa
heima hjá pabba og mömmu fram
yfir þrítugt, eru að drolla í námi
fram eftir öllum aldri og veigra sér
við að taka á sig þær skuldbindingar
sem óhjákvæmilega fylgja hjóna-
bandi og barnauppeldi. Og ef fólk
eignast óvart barn á unga aldri og
utan hjónabands lendir uppeldið oft
á „ömmu gömlu“.
Breska blaðið The Sunday Times
fjallaði um þetta mál nýverið og
vitnar þar í breskan félagssálfræð-
ing, Stephen Richardsson, sem nú
starfar í San Diego í Kaliforníu.
Richardsson hefur rannsakað málið
og gefið niðurstöðurnar út á prenti
og ber rit hans heitið: „The Young
West: How We are all Growing Old-
er More Slowly“, sem þýða má:
„Ungmenni á Vesturlöndum: Hvern-
ig við öll eldumst hægar“. Höfundur
tekur meðal annars mið af frægu
fólki, til dæmis kvikmyndaleikurum
og poppstjörnum, sem hann segir
haga sér eins og unglinga langt
fram á fertugsaldur, og raunar gildi
hið sama um þorra venjulegs fólks á
þessum aldri og stöðugt fer fjölg-
andi í þessum hópi.
„Það er ekki fyrr en nútíma-
fólk er orðið 35 ára að það áttar
sig á að hin áhyggjulausu æsku-
ár eru að baki,“ segir hinn 39
ára gamli fræðimaður og kveðst
sjálfur ekki vera saklaus af
þessu viðhorfi. Hann segir að
sjónvarpsþættir með „ofvöxn-
um táningum“ ýti meðal ann-
ars undir þessa þróun, en fleira
komi þó til svo sem ýmis félagsleg
vandamál. Verðbólga á áttunda ára-
tugnum og hækkandi fasteignaverð
á seinni árum eigi hér hlut að máli
og hafi það, ásamt ýmsu öðru, gert
ungu fólki erfiðara fyrir að verða
fjárhagslega sjálfstætt og ábyrgt
fullorðið fólk, að sögn Richardssons.
„Jafnvel einfaldasta form heim-
ilishalds er orðið svo dýrt að margt
ungt fólk hefur ekki ráð á því nema í
samvinnu við aðra og mörgum
finnst það ekki fýsilegur kostur. Í
staðinn leggur það árar í bát, býr
heima hjá foreldrum sínum í lengstu
lög og eyðir laununum sínum í
neysluvörur sem voru óhugsandi
fyrir þrjátíu árum.“
Niðurstöður rannsókna Rich-
ardssons, sem byggðar eru á úrtaki
fólks á aldrinum 20 til 40 ára og hafa
staðið í fimm ár, fá stuðning hjá Hel-
en Haste, prófessor í sálarfræði við
Bath-háskólann, og hún bætir við:
„Ungt fólk er lengur í námi en áður
var. Það hefur í för með sér að ýms-
um þáttum, sem taldir eru til lífs-
hátta fullorðins fólks, er slegið á
frest, eins og til dæmis því að verða
fjárhagslega sjálfstæður.“
Viðbúið er að rannsóknir Rich-
ardssons hafi áhrif á umræður um
breyttan skilning á hugtakinu „ald-
ur“, sem hafa vaknað meðal annars
vegna lengri lífaldurs fólks almennt.
Nútímafólk lifir að meðaltali sjö ár-
um lengur en foreldrar þess gerðu.
Fyrri skilgreiningar þess efnis að
fólk verði fullorðið 21 árs, miðaldra
um fertugt og gamalmenni um sex-
tugt eiga ekki lengur við.
Fjaðrafokið sem varð nýlega þeg-
ar mynd af Mick Jagger, söngvara
Rolling Stones, birtist á forsíðu
tímarits eldri borgara í Bretlandi
sýnir glöggt hversu mjög skilningur
fólks á aldurshugtakinu er að breyt-
ast. Bítlakynslóðin á til dæmis dálít-
ið erfitt með að skilgreina Jagger
sem „gamalmenni“.
En þótt áðurnefndar rannsóknir
bendi til að 35 ára gamalt fólk líti
loksins á sig sem
„fullorðið“ er það
ekki algilt. Sumir
telja sig ekki orðna
fullorðna jafnvel 35
ára eins og til dæm-
is þegar George W.
Bush, forseti Banda-
ríkjanna, kallaði
ýmsa ósiði sem hann
hafði í frammi allt
fram undir fertugt
„bernskubrek“, eins og til dæmis
það að aka bifreið undir áhrifum
áfengis.
Aðrir draga í efa að það sé eft-
irsóknarvert yfirhöfuð að verða full-
orðinn. Einn af þeim er Richard Pet-
erson, prófessor í félagsfræði við
Vanderbilt-háskóla í Tennessee,
sem segir það „ákaflega niðurdrep-
andi fyrir einstaklinginn að fara yfir
fullorðins-þröskuldinn“, eins og
hann orðar það. „Menn fara oft að
taka sig of hátíðlega og verða marg-
ir beinlínis leiðinlegir við það að
fullorðnast. Til dæmis er algengt að
fólk taki skyndilega upp á því að for-
dæma rokktónlistina sem það ólst
upp við og fari þess í stað að hampa
sígildri tónlist og djasstónlist. Tón-
listarsmekkurinn verður einstreng-
ingslegur sem og ýmislegt annað í
fari fólks. Það er ekki allt sem sýnist
í þessum efnum,“ segir Peterson.
Aldraðir
unglingar
Á
HUGI á umhverfismál-
um leiddi hana yfir í líf-
fræði, en vísindin svöl-
uðu ekki öllum þörfum
og þá kom myndlistin
til. Vísindin og listin mynduðu and-
stæða póla og það var ekki fyrr en
hún fór í nám í sálgreiningu að and-
stæðurnar runnu saman og mynd-
uðu góðan grunn til að byggja á.
Einhver myndi kannski segja að
Björg Sveinsdóttir hafi farið úr einu
í annað, en í raun leiddi eitt af öðru
og í sálgreiningunni er góður farveg-
ur til að nýta fyrri reynslu og nám,
auk þess sem við hefur bæst hennar
eigin reynsla. „Nám í sálgreiningu
miðar að því að slípa sjálfan sig til að
geta unnið með öðrum,“ segir Björg.
Nýting fyrri reynslu gat þó ekki
farið fram á Íslandi, því eftir að
Björg tók ákvörðun um að stefna á
sálgreiningu var ljóst að hún þyrfti
að fara til útlanda. London varð fyrir
valinu og þótt ekki sé auðvelt að ná
tökum á stórborg á borð við London,
var þetta hárrétt ákvörðun. „Ég hef
þurft að umturna öllu til að finna það
sem mér finnst vera ekta,“ segir hún
hugsi. Björg hefur fundið sig í fag-
inu, kann vel að meta London, en nú
leitar á hana að fara heim til Íslands
og nýta menntun sína þar. „Það er
kannski dæmi, sem ég þarf að
klára.“
Áhugi á umhverfismálum var ögn
nýstárlegur á Íslandi um miðjan átt-
unda áratuginn, þótt þau mál væru
þá ofarlega á baugi erlendis, og hann
ýtti undir þá ákvörðun Bjargar að
fara í líffræði. Hún tók sér árshlé frá
námi eftir stúdentspróf, ferðaðist
um og var um hríð í Ísrael. „Ég hug-
leiddi bæði líffræði og læknisfræði
og þegar ég lít til baka hefði ég lík-
lega komist á svipaðar slóðir og ég
er nú ef ég hefði farið í læknisfræði,
en þá með allt aðra reynslu.“
Herbergi án mælikvarða
Eftir fyrsta árið í líffræðinni rann
upp fyrir henni að líffræði væri ekki
nauðsynlega nátengd umhverfis-
málum, en hún ákvað að ljúka nám-
inu til að klára það sem hún var byrj-
uð á.
Á seinni árum í líffræðináminu
var myndlistaráhuginn kominn upp
á yfirborðið, hún sótti námskeið í
myndlist, en það leið ekki á löngu að
Björg fór í Myndlista- og handíða-
skólann og lauk þaðan námi. Hug-
myndalistin var efst á baugi þarna á
fyrri hluta níunda áratugarins og þó
rökhugsun sé áberandi þar var það
einmitt ekki hugmyndalist heldur
málun, sem togaði í hana.
„Það var sérkennileg upplifun að
koma úr líffræðinni og því að til-
einka sér rökhugsunina þar, sem
átti í raun ekki sérlega vel við mig,
yfir í myndlistina, þar sem rökhugs-
un er stundum fjötur um fót. Eftir á
að hyggja fór ég á tíu árum öfganna
á milli í að þjálfa hugann og hugs-
unina. Rökhugsun og listrænt
innsæi eru ekki óvinir, en málun
byggir meira á því ómælanlega og
óhlutstæða. Málunin snýst um að
finna í sér herbergi, sem hafa engar
mælistikur.“
Og eftir á er Björg líka á því að
þessi andlega ferð frá rökhugsun
yfir í listina hafi verið hið besta
mál, því hún hafi þar með unnið
að því að sætta í sér andstæður.
„Ég fann samhljóm á báðum
sviðum, en hafði ekki fundið leið til
að þessir tveir hlutar af mér gætu
talað saman. Myndlistin gaf mér
heilmikið. Hún varð mér tæki til að
tala við sjálfan mig án þess endilega
að fara í hringi. Málun á enn sterk-
an streng í mér, en eitt er áhuginn
og annað er að gera málun að starfi
til að vinna sér fyrir salti í grautinn.
Trúlegast var aðalástæðan til
þess að ég helgaði mig ekki mynd-
listinni sú að ég sá ekki fram á að
geta framfleytt mér nema í hand-
verkinu, sem er annað en mynd-
list.“
Í fjögur ár gerði Björg tilraun til
að sameina vísindavinnu og listina
þannig að hún vann fjóra daga sem
líffræðingur í Blóðbankanum og
málaði í þrjá daga. „Ég vann fyrir
mér sem líffræðingur og málaði en
með tímanum varð mér þetta gjör-
samlega ófullnægjandi. Niðurstaða
mín var að ef ég héldi áfram að
vinna fyrir mér án þess að finna þar
innblástur mundi ég sofna
andlega.“
Þetta urðu Björgu
átakatímar, sem enduðu
með því að hún fór í innsæ-
ismeðferð. „Í meðferðinni
komst ég að því að það
væri hægt að tengja sam-
an þætti í manni, sem virð-
ast óskyldir og ósættan-
legir,“ segir hún. Upp úr
þessu fór hún að sækja
tíma í myndþerapíu og nú tók við
tímabil þar sem eitt leiddi af öðru.
„Ég komst að því að ég vildi vinna
með fólki og fékk starf við mynd-
þerapíu, þótt ég hefði ekki menntun
í því, enda fáir sem höfðu lært hana
þá.“
Björg hugleiddi nám í myndþer-
apíu, sem ljóslega yrði að vera er-
lendis, því hún var ekki kennd á Ís-
landi. Slíkt nám er venjulega 1–2 ár,
en Björg hugsaði með sér að fyrst
hún væri að rífa sig upp með rótum
og fara utan á annað borð tæki það
1–2 ár að ná áttum og hún vildi því
stefna á lengra nám. Sálgreiningin
varð ofan á og það í London, því þar
stendur til boða nám í sálgreiningu
án þess að það sé skilyrði að vera
geðlæknir, félagsráðgjafi eða sál-
fræðingur fyrir. „Það skilaði sér á
endanum að hafa líffræðipróf,“ seg-
ir Björg. „Þó BS próf sé ekki há
gráða gaf hún þó góðan grunn í ög-
uðum vinnubrögðum og það hefur
komið sér vel.“
Í öðru málumhverfi en
móðurmálinu
Björg flutti út í janúar 1994 og
það tók hana tæp fimm ár að ljúka
námi í sálgreiningu. „Námið er
margþætt, en skiptist í þrjá meg-
inþætti. Það er hin fræðilega hlið,
sem er tekin fyrir í bók- og sem-
inarnámi og felst ekki í mötun, held-
ur í lestri og umræðum. Svo er það
eigin meðferð, sem felst aðallega í
einkameðferð en einnig í hópstarfi
og síðast en ekki síst er það klínísk
reynsla. Námið gengur ekki aðeins
út á rökhugsun og innsæi, heldur
einnig að verða læs á tilfinningar og
þroska leiðir til að vinna úr þeim.“
Klínísku reynsluna fékk Björg í
námsdvöl á þerapísku sambýli og í
neyðarathvarfi. Á seinni stigum
námsins taka
nemendur skjól-
stæðinga í einka-
meðferð en undir
Á tíu árum fór hún öfg-
anna á milli í þjálfun
huga og hugsunar. Í líf-
fræðinni, sem gekk út á
rökhugsun, og listinni
þar sem hún varð henni
fjötur um fót. Björg
Sveinsdóttir, sálgreinir í
London, sagði Sigrúnu
Davíðsdóttur frá því
hvernig andstæðurnar
runnu saman og mynd-
uðu góðan grunn til að
byggja á.
Morgunblaðið/sd
Björg Sveinsdóttir segir hvergi auðveldara að hlaða batteríin en á Íslandi.
„Nauðsynlegt er að
þekkja sjálfan sig
vel til að varpa ekki
eigin málum yfir á
skjólstæðinginn.“
Viðhorfin eru að breytast. Bítlakynslóðin á til dæmis erf-itt með að skilgreina Mick Jagger sem „gamalmenni“.
Reuters
svg@mbl.is