Vísir - 02.04.1980, Qupperneq 9

.* < » *
VÍSIR
Miövikudagur 2. aprfl 1980
/v. f, y% ^ ’*t-{- iv» t
*' *•> i

■
■#f, ^ AM 'I
.. . 5 p:
• íÉWi
í? %
V;; . - ;> '» , . ;!>
v■** * ‘V* f
Mannskaöar á sjó hafa veriö eins konar hrikasaga viö hliö hinnar almennu sögu þjóöar og iands.
if
EIGI ER EIN BARAN STOK
Pf
Sjóslysasaga Islendinga er
oröin löng og ströng. Fyrstu
stórslysin á sjó hafa eflaust orö-
iö á tima iandnáms, þótt þeirra
sé ekki getiö itarlega. Menn
hurfu I hafi eins og þaö er oröaö,
eöa þá aö þeir fengu siglingu
stranga. Skinnbækur leyföu
ekki óhóflegan texta, og svo ber
aö hafa i huga aö litlar eöa eng-
ar frásagnir var aö hafa af sjó-
hrakningum. Menn voru upp-
teknir viö aö deyja á öörum
vettvangi sér til lofs og dýröar i
þann tima. Mesta sjóslys fortiö-
ar mun eflaust hafa veriö þegar
fjöldi skipa fórst I hafi viö land-
nám Grænlands. Engar sam-
bærilegar frásagnir eru af skip-
töpum aö finna annars staöar i
sögum tslendinga frá fyrri
tima.
En þetta var á dögum vlk-
ingaaldar, þegar ekki þótti taka
þvi að skrásetja aöra sjósókn en
þá, sem fylgdi þvl að fara í önn-
ur lönd eöa i hernað. Og það er
ekki fyrr en kemur aftur í mið-
aldir, að annálar skýra frá skip-
töpum hér við ströndina, sem
rekja má til almennrar sjósókn-
ar. Ber þar margt á góma, sem
vegna fjarlægðar I tima hefur á
sér blæ þjóðsögunnar og fylgja
ókannaðar skýringar á itökum
stóljarða, eins og þegar maður
rekst á hugmyndir um sjávar-
götu norðan frá Möðrudal á
Fjöllum til löngu aflagðrar ver-
Bstöðvar vestanvert við Horna-
fjarðarsvæðið. En sú stöð átti
frekar að hafa lagzt niður vegna
ótæpilegra mannskaða en vegna
þess að Vatnajökull hafi lagt
undir sig sjávargötuna.
Ástmögur á Guðs f und
Þannig hafa mannskaðar á
sjó verið eins konar hrikasaga
við hlið hinnar almennu sögu
þjóðar og lands. En svo fór að
lokum, að saman voru teknar
bækur hinnar samfelldu slysa-
sögu, sem Steinar J. Lúðvlksson
hefur samið og nefnt „Þraut-
góöir á raunastund”. Ég hef
ekki það safn undir höndum og
kann ekkert um það að segja,
nema mér sýnist vera um þarft
verk að ræða, svo langt sem það
nær. Eflaust er þar að finna
margt fleira en höfðingjasögu,
svo sem vera ber, en auðvitað.
hefur það verið hinn almenni
sjómaður, sem mesta afhroðið
hefur beðið i viðureigninni við
hafið útundan strönd og vog og
öðrum þeim stööum, þar sem
hann kaus að koma afla á land
og kalla verstöð. Einstök sjóslys
hafa siðan eignast fastan sama-
staö i þjóðarvitundinni. Svo er
um slysið á Breiðafirði, þegar
Eggert Ólafsson sigldi ásamt
konu sinni á „Guðs slns fund”,
eins og Matthias orðaöi það.
Grimur Thomsen orti llka um
þessa feigðarsiglingu Eggerts
og margir fleiri. Jónas Hall-
grlmsson sá hann fyrir sér sem
saltdrifna hetju risna upp af
bárum. Þannig urðu einstök
sjóálys til að lifa lengur I minn-
ingunni en önnur, en auðvitað
vegna þess að sársaukinn sem
fylgdi var samsöfnun þeirrar
hryggðarsögu, sem öll sjóslys
eru og hafa verið okkur.
Við Landeyjasand
Það er ekki fyrr en á nitjándu
öidinni, sem greinileg skráning
sagna af sjósókn og sjóslysum
hefst. Minnist ég i þvi efni höf-
unda á borð við Eyjólf á Hvoli
og Guðna Jónsson, magister,
sem báðir voru sérstaklega
kunnugir einhverri hafnlaus-
ustu strönd sem fyrirfinnst við
norðanvert Atlantshaf. Margt
bar I drauma og margir fyrir-
boðar voru uppi fyrir verstu
slysin, og fylgdi slikt tlmanum.
En menn létu engin váboð aftra
sér og fyrr en varði varð ekki
frekari saga sögö af þeim. Sjó-
sókn frá Suöurlandi og Suöur-
nesjum jókst eflaust töluvert á
nítjándu öldinni, en henni fylgdi
auðvitað hlutfallslega meiri
lifshætta. Og eitthvað hefur bor-
ið við, sem kom Grlmi Thomsen
til aö yrkja:
Eigi er ein báran stök:
yfir Landeyjasand
dynja brimgaröablök,
búa sjómönnum grand,
búa sjómönnum grand:
magnast ólaga afl, —
einn fer kuggur i land:
ris úr gráðinu gafl,
þegar gegnir sem verst,
niu, skafl eftir skafl,
skálma boðar I lest, —
eigi er ein báran stök —
ein er síöust og mest,
búka flytur og flök,
búka flytur og flök.
Þetta gætu með vissum hætti
talizt eftirmæli um sjósókn
neöanmóls
Indriði G. Þorsteinsson,
rithöfundur, skrifar um
sjóslysin, sem fylgt hafa
þjóðinni frá upphafi Is-
landsbyggðar og segir að
mannskaðar á sjó hafi
verið eins konar hrika-
saga við hlið hinnar ai-
mennu sögu þjóðar og
lands.
nítjándu aldar, svo mannfrek
varð hún um það er lauk og
stærri og meiri skip komu til
sögunnar.
Skýjafar og draumar
I dag eru skip búin vel til
veiða, en þau eru enn sem fyrr
sú ferjufjöl, sem Bólu-Hjálmar
kvaö um og sagði að flyti I drott-
ins nafni. Það hefur sýnt sig að
þrátt fyrir fjölþættan búnað
verða enn sjóskaðar, sem eru
þeim mun hryggilegri, þegar
vitað er að fátt er lengur á huldu
um veðrahaminn, þennan mein-
vætt sjósóknara frá fyrstu tið.
Fyrrum urðu menn aö spá I
skýjafarið og drauma slna, áöur
en þeir sóttu á hafiö á skoplitl-
um kænum. Nú ætti enginn að
treysta á slíkt. A seinni hluta
tuttugustu aldar ætti að vera
hægt að koma viö skipulagi,
sem stórlega drægi úr áhættu
við sjósókn, einkum þegar haft
er I huga að skipakostur er nú
meiri og betri en áður, og jafn-
vel smábátar eru ekki lengur
knúðir áfram af handaflinu
einu. Þjóð, sem lifir aö stórum
hluta á sjósókn hefur I raun ekki
efni á þvl að svo til árvisst sé að
sjómenn láti lifið vegna veöurs.
Það er I sjálfu sér svo frumstætt
atferli að ekki nær nokkru tali.
Ofurefli veðurs og vinda
Auövitað verður aldrei hægt
að koma alveg I veg fyrir slys,
hvorki á sjó eða annars staöar.
En það er alveg ljóst, að veöur á
ekki að þurfa að valda mann-
dauöa á sjó nema þá I slikum af-
brigðum, að jafnvel bezta tækni
samtimans fái ekki séð þau
fyrir. Veðurlýsingar og öflun
veðurfrétta er orðin nógu full-
komin til aö hægt er að færa
meira vald i hendur Veöurátofu
Islands en spávaldið eitt. Viö
erum nú að byrja aö stjórna
fiskveiðum I verndarskyni og
reka sjómenn I land á vissum
timum og banna þeim að veiða á
vissum svæðum. En það hefur
ekki verið orðaö mér vitanlega,
að alveg eins er hægt að banna
þeim að róa i vitlausu veðurút-
liti. Veðurstofan tilkynnir að
sjálfsögðu um veður á miðunum
við landið. Stundum boöar hún
storm og stundum fárviöri, þótt
það sé fremur sjaldan sem
betur fer. Engu að slöur virðast
snögg áhlaup geta valdið mann-
sköðum, eins og þau hafa gert
frá ómunatiö. Sjósókn er með
vissum hætti hernaður, sem
kemur m.a. fram I þvl, að jafn-
vel á Islenzka skipaflotanum er
viðhafður mannviröingastigi
frá skipstjóra og niður úr, og
þessi mannvirðingastigi er jafn-
vel virtur. Þetta kemur auðvit-
að til af þvi, að á hættulegum
stööum veröa einhverjir aö
ráða. I hernaði þætti það ekki
góð latlna að stefna gegn ofur-
efli veðurs og vinda.
Veðurstofan banni róður
Til eru óyggjandi sannanir
fyrir þvi, að sjór hefur drepiö
fleiri íslendinga en góöu hófi
gegnir. Ástæðurnar eru ljósar.
Veðuráhlaup eiga þar stærstan
hlut. Og fyrst svo er hlýtur
öllum að vera ljóst, að þeir sem
vita mest um veður hér á miö-
unum, eiga að hafa mest um þaö
að segja, hvenær skuli fara á sjó
og hvenær ekki. Hér er átt við
Veðurstofu tslands. Það er fag
fiskifræöinga að hugsa um
þorskinn og ýsuna, og hvaö það
nú heitir þetta sjávarfé, sem við
byggjum afkomu okkar á. En
það hlýtur jafnframt að vera
skylda stjórnvalda að sjá svo til,
að sjómönnum sé ekki sýnd
minni umhyggja á næstu árum
og um alla framtið.
Veðurstofa Islands á að hafa
heimild til að banna mönnum aö
fara á sjó I ákveðnum veðurskil-
: yröum og leyfi til að kalla báta
; inn eða I var, þegar hún telur sig
sjá fyrir stórviðri við ströndina.
Vel má vera aö þaö komi á dag-
inn, að I einstöku tilfellum hafi
bann eða heimkall verið óþarft.
En hverju skiptir það þegar um
mannsllf er aö tefla. Sjóslysa-
sagan við strendur landsins er
orðin of mannfrek. Það er kom-
inn timi til að henni linni að
mestu með heppilegri forsjá
þeirra, sem hverju sinni eiga aö
vita um lifshættuna. Þá gæti svo
farið aö landeyjasandarnir yröu
ekki eins brimharðir og þeir
hafa löngum verið I garð þeirrar
stéttar, sem missir menn I sjó á
hverjum vetri, eins og það sé
eitthvert eitthvert óskráö
lögmál. IGÞ