Morgunblaðið - 21.10.2001, Blaðsíða 7

í Rifsberja en þar var allt annar útgangspunkt-
ur. Stuðmenn lögðu upp með brosandi skátalög
að leiðarljósi.“
Þórður: „Réðust á garðinn þar sem hann var
lægstur!“
Jakob: „Allir í hljómsveitinni voru búnir að
vera að fást við þunga tónlist áður en sveitin fór
raunverulega í hljóðver. Þegar þangað kemur
eru menn svo að leika sér með tónlist sem þeir
ráða mjög vel við, leikur dálítið í höndunum á
þeim; alls kyns stílbrögð, alls kyns útúrdúrar,
þannig að það er ekki verið að rembast mikið við
það að ná einhverju eða gera eitthvað heldur
ertu að gantast með stílbrögð, form og orð ... Ég
held að stærsta skýringin á því að fólk er tilbúið
að kaupa sig inn á þessa hljómsveit og kaupa
plöturnar hennar ár eftir ár er að hljómsveitin
er mjög vel spilandi á góðu kvöldi. Það er ekkert
sjálfgefið; þó til séu margar ágætar sveitir af
yngri kynslóð þá er eins og áherslan hafi færst
að mörgu leyti á aðra hluti en það að geta spilað
almennilega á hljóðfæri; jafnvel það að kunna
vel á tölvu og plötuspilara og geta rímað á mikl-
um hraða einhverjar strófur. En það er kannski
ekki eins vel fallið til að festa sig í heilaberkjum
mörlandans.“
Skátastemmning, segir Jakob. „Hana má eig-
inlega rekja beint til móður Valgeirs Guðjóns-
sonar, Margrétar Árnadóttur frá Hánefsstöð-
um, sem ég myndi vilja útnefna sem einhvers
konar guðmóður hljómsveitarinnar.
Valgeir var náttúrlega mjög mikilvægur
frumherji í hljómsveitinni, sem hafði fengið
ríkulegan arf úr móðurgarði; bæði gítarkunnátt-
una og þetta beint-í-æð mentalítet. Valgeir og
móðir hans bregða gjarnan á leik saman og taka
norsk vísnalög. Hún hefur örugglega haft mikil
áhrif á son sinn, bæði veitt honum það sjálfs-
traust sem varð hans sterkasta vopn og eins í því
að kenna honum á gítar og syngja einföld og
smellin lög. Línan var dálítið lögð af frú Mar-
gréti í þessu tilliti. Svo hefur verið farið í ýmsar
áttir út frá þessu.“
Valgeir var á sínum tíma afkastamesti höf-undur Stuðmanna en hætti í hljómsveit-inni á ofanverðum níunda áratugnum.
Jakob: „Við höfum sárt saknað hans, en þegar
hann ákvað að ganga sinn eigin veg þá reyndist
sem betur fer vera maður í hljómsveitinni vel í
stakk búinn til að taka við textasmíðahlutverki
hans og gera það með nýjum og öflugum hætti.
Það var hans gamli granni og meðleikari úr
hljómsveitinni Komplex úr Réttarholtsskóla,
Þórður Árnason. Þá voru um leið lagðar meiri
og þyngri skyldur á okkur hina að koma með lög
og hugmyndir og við reynum að rísa undir þeim
væntingum – en útilokum ekkert frekara sam-
starf við Valgeir ef honum snýst hugur einhvern
tímann.“
En ég get ekki gert neitt að því
að ég er bara eins og ég er,
ég get ekki gert neitt að því.
Jakob: „Staðreyndin er sú að okkur hefur
reynst best að starfa í einhvers konar hópefli þó
vissulega sé hver og einn fullfær um að semja
bæði lag og texta hjálparlaust. Hitt hefur þó
verið meira einkennandi og ég hef verið mikill
talsmaður þess að menn bæti hver annan upp.
Á sínum tíma greindi þarna á milli okkar og
Valgeirs, sem fannst kominn tími til að hann
stigi meira fram sem afgerandi höfundur laga
og texta. Hann hafði auðvitað sýnt og sannað að
hann var prýðilega fær um það, en okkur fannst
það hins vegar, og finnst enn, farsælast fyrir
Stuðmenn að sem flestir í hljómsveitinni komi
að þessu; að menn barni hugmyndir hver annars
og editeri hver annan. Það þarf að vera í dálítið
nánu andlegu samneyti við fólk til að geta farið
inn á svið þess og leyft sér að editera það. En
það gengur vel hjá okkur.“
Þórður: „Þetta er svipað eins og hópur fólks
ætli að innrétta sér íbúð eða herbergi. Ef ein-
hver í hópnum þolir ekki einhvern ákveðinn lit
verður að taka tillit til þess þannig að allir geti
sætt sig við það frekar en að láta einhvern einn
sjá um það.“
Jakob: „Þegar upp er staðið passar liturinn
miklu betur. Meðal annars vegna þessa hafa
hljómsveitarmeðlimir fundið sig knúna til þess
að sinna öðrum störfum – tónlist og fleiru – með-
fram hljómsveitinni í gegnum tíðina. Við segjum
gjarnan ef menn koma með lög sem passa ekki
endilega fyrir Stuðmenn: settu það bara á sóló-
plötuna þína, vinur.“
Þannig að ekkert af músík verður ónýtt
þótt hún komist ekki að hjá Stuðmönnum ...
Jakob: „Nei, nei. Gott lag er gott lag. Egill
hefur gefið út þrjár sólóplötur og þar hafa verið
Jakob: „Hann var kallaður Þórður bóndi á
sínum tíma þegar hann gerði út hljómsveitina
Litla matjurtagarðinn sem var einskonar for-
veri annarrar ræktunarsveitar sem kölluð var
Rifsberja, sem ýmsir Stuðmenn voru í. Þessi
Rifsberjahljómsveit er í rauninni bæði grunn-
urinn að Stuðmönnum og Þursaflokknum.“
Þórður: „Þarna voru sem sagt nokkrar hljóm-
sveitir úr jurtaríkinu til viðbótar við hina frægu
Flowers ...“
Fyrstu breiðskífur Stuðmanna voru teknar
upp í Bretlandi um miðjan áttunda áratuginn.
Þórður: „Áður en komu þokkaleg stúdíó á Ís-
landi var miklu meira ævintýri að gera plötu en
nú. Það var einstakt tækifæri og í staðinn fyrir
að menn geti verið að gaufa við plötugerð mán-
uðum saman, grípa í þetta eins og í lopapeysu
sem verið er að prjóna á löngum tíma, þurfti að
klára plötuna á þremur vikum. Spilað var frá A
til Ö og engir bakþankar leyfilegir.“
Jakob: „Að setja sjálfan sig undir pressu er
ágæt aðferð; það að vera undir bæði fjárhags-
legri pressu og tímapressu er ennþá betra.“
Þið þekkið það vel hvort tveggja, eða hvað?
Jakob: „Já, fyrstu plöturnar voru unnar undir
mikilli tímapressu og Með allt á hreinu var unn-
in undir mikilli tímapressu; Við vorum að spila á
fullu. Þeyttumst landshorna á milli og spiluðum
fyrir myndinni, til að fjármagna tökur næstu
viku. Svo vorum við í hljóðveri á kvöldin og nótt-
unni til að taka upp músíkina og svo var filmað
við hana næsta dag. Síðan var spilað fyrir fólk til
að afla tekna.“
Tómas: „Í myndinni er sennilega að leita
flestra eða stærstu skýringanna á þessu undra-
verða langlífi hljómsveitarinnar því það er eins
og myndin höfði jafnt til þeirra elstu og þeirra
yngstu og það vaxa börn og nýjar kynslóðir sem
horfa á þessa mynd og læra hana nokkurn veg-
inn utan að. Ég er alltaf að hitta nýtt fólk sem er
búið að leggja á minnið bókstaflega hverja ein-
ustu setningu. Margir sem keppa í því innbyrðis
hver kemst lengra í gegnum myndina áður en
honum verður fótaskortur á tungunni, frá upp-
hafi til enda. Fyrir skömmu heyrði ég af manni
sem klúðraði einu orði þegar hann var kominn
undir lok myndarinnar!“
Hljómsveitin hefur alltaf verið mjög eft-irsótt af framhaldsskólakynslóðinnihverju sinni, segir gítarleikarinn fingra-
fimi, „en ég get fullyrt að það hafa aldrei jafn-
margir framhaldsskólar haft samband við okkur
og á þessu hausti, flestir þó án árangurs því
sveitin er ekki starfandi allt árið. Hún getur ver-
ið áberandi í nokkrar vikur en fer svo í sitt hýði
og því má að einhverju leyti þakka langlífi sveit-
arinnar því ekki má ofmetta markaðinn.“
Tætum og tryllum og tækið nú þenjum
í botni eitthvað lengst upp í sveit,
tröllum og tjúttum og tökum svo lagið
í lundi hvar enginn veit.
„Hvers vegna? Þessir krakkar eru bara
komnir á aldur; eru búnir að horfa á myndina frá
fimm ára aldri, hafa ef til vill aldrei séð hljóm-
sveitina á sviði og vilja sjá hana að minnsta kosti
einu sinni í holdinu, því fæstir þeirra komast inn
á vínveitingastaði.“
Utanferðir sveitarinnar eru margar hverjar
mjög eftirminnilegar.
Jakob: „Tívolíplatan var tekin upp í mestu
hitabylgju í manna minnum á Bretlandseyjum
og menn voru meira og minna naktir við plötu-
gerðina.“
Þórður: „Að vísu ekki í stúdíóinu sjálfu, þar
inni var nístingskuldi svo menn fengu kvef.“
Jakob: „Já, en þorri hljómsveitarinnar bjó í
pínulítilli íbúð í Pimlico, sem ekki var loftkæld
og þar inni var ekki verandi fyrir hita nema að
kasta klæðum. Þetta var mjög fín íbúð en mjög
lítil miðað við fjöldann í hljómsveitinni þannig að
vistin var afskaplega einkennileg. Menn voru
blankir á þessum tíma og lifðu að verulegu leyti
Weetabixi og benelíni.“
Þórður: „Einn daginn var ekkert annað til.
Weetabix-kornflögurnar þenjast út í maganum
og slá á mesta hungrið. Maður komst í smávímu
af hóstasaftinni og fékk belgfylli af Weeta-bix-
inu.“
Jakob: „Í lúxusíbúðinni voru ekki rúm fyrir
alla þannig að á hverri nóttu þurftu tveir eða
þrír að sofa á výnilklæddum sófapullum; menn
klístruðust og klepruðust við výnilinn og varð
mörgum ekki svefnsamt. Hálfgerð hungursneyð
og svefnleysi einkenndi því upptökurnar.“
Eftir á að hyggja, er hægt að merkja
þetta eitthvað á plötunni?
Jakob: „Það er meiri tregi í henni en Sumar á
Sýrlandi þar sem menn bjuggu við miklu rýmri
húsakost, í ófínna hverfi að vísu, en voru mun
betur haldnir.“
Tómas tekur sér aðra bassapásu: „Viðleigðum okkur sumarhús í Suður-Eng-landi fyrir nokkrum árum þar sem unnið
var að nýju efni. Mér er fyrsta kvöldið mjög
minnisstætt; við fórum út að borða á pöbb úti í
sveit og ég var skilinn eftir þegar búið var að
borða; gleymdi húfunni minni á veitingastaðn-
um, hljóp því aftur inn, en þegar út kom voru
báðir bílarnir farnir. Við vorum svo nýkomin að
ég vissi ekki einu sinni hvað þessi hluti Suður-
Englands hét! Pöbbinn lokaði klukkan hálfellefu
og loks þegar ég hafði staðið úti í rigningu í einn
og og hálfan tíma kom Egill og bjargaði mér.
Hópurinn hélt ég hefði farið upp í herbergi að
leggja mig strax og heim kom, og það var ekki
fyrr en Egill ætlaði að athuga hvort ég hygðist
hvílast lengi að þeir uppgötvuðu hvernig var. Ég
var orðinn dálítið hrakinn og kaldur vægast
sagt!
Þetta var auðvitað óvart, enda hlegið að því
alla nóttina.“
Í upphafi komuð þið jafnan fram faldir
bak við grímur. Þó ekki væri nema til að
upplýsa yngstu aðdáendur ykkar – sem þá
voru ófæddir – verð ég að spyrja hvers
vegna þetta var?
Jakob: „Kannski vegna þess að þetta voru al-
varlegir tónlistarmenn að gantast með hinn af-
leita tónlistarsmekk Íslendinga. Grímurnar
komu reyndar átómatískt í framhaldi af plötu-
hulstri Sumars á Sýrlandi þar sem karakter-
arnir voru gerðir dálítið villidýrslegir og þá
fannst mönnum sniðugt að þeir hinir sömu kar-
akterar yrðu látnir koma fram, að minnsta kosti
á myndum og fyrsta túrnum kringum landið.
Svo var þessum grímum stolið og um svipað
leyti afhjúpaði Ómar Valdimarsson blaðamaður
þá staðreynd hverjir raunverulega stóðu á bak
við þessa hljómsveit. Flestir voru að vísu engu
nær – á þessum tíma vissi enginn hverjir Kobbi
Magg og Aggi popp voru.“
Á þeim tíma sem litlu plöturnar tvær komu út
var um að ræða hálfímyndaða hljómsveit, segir
Jakob Frímann. „Við urðum í raun ekki hljóm-
sveit fyrr en hafist var handa við að vinna fyrstu
breiðskífuna. Við Valgeir tókum tveir að okkur
að gera þessa plötu. Spilverk þjóðanna sem þá
var orðið til, kom með til Bretlands og við ætl-
uðum að taka upp tvö eða þrjú lög með þeim á
safnplötu og var samið um að þeir yrðu í bak-
röddum og aðstoðuðu okkur eitthvað. Tómas bjó
í Bretlandi á þessum tíma. Spilverkirnir gerðu
sig mjög gildandi strax og vildu verða fullgildir
meðlimir. Eftir næstu plötu, Tívolí, hætti Sig-
urður Bjóla reyndar að finna sig í því að koma
fram, þannig að þetta tók á sig hinar ýmsustu
myndir þar sem segja má að hin mikla skapandi
leikgleði sem við ólumst upp við í Menntaskól-
anum við Hamrahlíð hafi verið talsvert í háveg-
um höfð.“
Ég fullyrði að hún hefur fylgt ykkur alla
tíð og ykkur fylgir ávallt einhver ferskleiki.
Hver er galdurinn við það?
Jakob: „Líklega er umdeilanlegt að menn séu
sjálfir að diskútera hversu ferskir þeir eru, en ef
það er niðurstaðan þá er skýringanna sennilega
bara að leita í þeim sjö einstaklingum sem hafa
verið í hljómsveitinni hverju sinni.“
Þórður: „Galdurinn er þessi: heilbrigðir lifn-
aðarhættir, leikfimi, algjört bindindi á áfengi og
tóbak, skírlífi er í hávegum haft og fallegar
hugsanir iðkaðar. Þetta er formúlan!“
Borgnesingurinn virðist brosa út í annað og
mér heyrist gítarinn hlæja.
Blaðamaður stenst ekki mátið og fær sér
snúning. Kemur svo sveittur og másandi, og
stynur upp spurningu; Hvernig upplifun er það
að á dansleik skuli allir virðast kunna lögin og
textana? Þekkið þið kannski ekki annað?
Jakob: „Jú við þekkjum nú aldeilis annað. Við
þekkjum það að spila frumsamið efni og sér-
staklega annarra manna efni í hljómsveitinni
Rifsberja, lög sem enginn hvorki gat né vildi
læra og því síður hlusta á. Við spiluðum fyrir
tómum húsum um allt land og borguðum stór-
kostlega með okkur.“
Sennilega er ólíkt skemmtilegra að spila nú.
Jakob: „Það var nú mjög gaman á góðum degi
lög, að minnsta kosti á fyrstu tveimur, sem kom-
ið höfðu til álita hjá okkur.“
Þórður: „Þau gerðu sig vel þar þótt þau hafi
ekki hentað Stuðmönnum á sínum tíma.“
Jakob: „Menn voru ekki sammála sem varð til
þess að Egill hélt þeim fyrir sjálfan sig en eftir á
að hyggja hefði ég gjarnan viljað sjá eitthvert
þeirra á Stuðmannaplötu. Ekki þó nema með
samþykki hópsins. Þetta er afar lýðræðislegur
hópur þrátt fyrir allt þótt sumir haldið annað.
Menn hafa svo sem starfssvið innan hópsins og
njóta þar svigrúms og ákveðins trausts. Tómas
er ekkert að kvekkja sig á því þó Egill syngi flest
lögin, hann fær að syngja eitt til tvö lög sjálfur á
kvöldi og er prýðilega sáttur við það, á meðan er
Geiri ekki að reyta hár sitt – það sem eftir er af
því – þó Þórður eigi flesta textana því hann
skaffar okkur þeim mun fleiri bít! Svona gengur
þetta bærilega en allir hafa auðvitað rétt til að
tjá sig um alla hluti og það má segja að þetta sé
ágætlega sjálfbær stofnun; innan sveitarinnar
erum við með upptökumeistara, hljóðmeistara,
bítmeistara, útsetjara, söngvara, textasmiði,
lagasmiði, leikara, kvikmyndagerðarmenn,
framkvæmdamenn ... Undir fána hljómsveitar-
innar getum við því og höfum gert ýmislegt ann-
að en að semja plötur. Núna erum við að leggja
drög að glæsilegri heimasíðu, síðbúinni en kær-
kominni, sem við höfum hugsað okkur að verði
lifandi fjölmiðill þar sem aðgangur verður að
sögu sveitarinnar, myndefni sem tengist henni,
sýnishorn af tónlist, upplýsingar um hana, bíó-
myndunum, myndböndunum, auglýsingunum,
skrifum og öðru aktiviteti hvers og eins.“
Hafðir þú eitthvað fengist við
textasmíð fram að þessu, Þórður?
Þórður: „Nei. Ég hafði ekkert fengist við
þetta áður.“
Jakob: „Hann hafði reyndar oft verið með
þegar menn voru að henda á milli sín línum og
hugmyndum og lagt í púkkið án þess að þess
hafi endilega verið að góðu getið á textablöðum.
Kreditlistar voru oft gróflega unnir og ekkert
endilega tilgreint hver gerði hvað en það var al-
veg ljóst að innlegg Þórðar var heilmikið áður en
hann kom til sem þessi afkastamikli textagerð-
armaður.“
Þórður: „Það form sem er á dægurlagatext-
um getur eiginlega ekkert ljóðskáld látið frá sér
fara lengur; ferskeytluformið átti að vera dautt
fyrir 50 árum. Menn komast ekki upp með það
nema til sé lag, sem er þannig í laginu, og búa
þurfi til texta við það. Enginn sest niður og yrkir
upp úr þurru einhverja rímaða texta um léttvæg
málefni ef brýn nauðsyn er ekki á því!“
Jakob: „Segja má að um leið og Þórður tók að
sér þetta vandasama hlutverk hafi verið lögð
meiri áhersla á stuðla og höfuðstafi og hina full-
komnari bragarhætti ...“
Þórður: „Ha, ha, ha, ha, ha ...“
Ballið er farið að styttast í annan endann.
Gesturinn á sviðinu svipast um eftir félaga í síð-
asta dansinn, en kastar fram lokaspurningu:
Eru þessir tveir 40 laga laga diskar góður þver-
skurður af ferli sveitarinnar að ykkar mati?
Þórður: „Já.“
Jakob: „Nú leggur fyrirtækið virkilegan
metnað í að tryggja að hljómsveitin verði sátt
við þetta. Höskuldur Höskuldsson hefur unnið
þetta af stakri alúð. Það var líka hans hugmynd
að fá hinn forna sagnaritara okkar, Illuga Jök-
ulsson, til að skrifa formálann og Kristján Karls-
son meðreiðarsvein okkar til margra ára til að
hanna kápuna.
Það var einmitt faðir Höskuldar, Höskuldur
Ólafsson, bankastjóri í Verzlunarbankanum,
sem veitti Með allt á hreinu brautargengi á sín-
um tíma. Þá var erfitt að fá íslenska bankastjóra
að trúa á íslenskt kvikmyndaævintýri en við
kunnum honum ævarandi þakkir fyrir það – og
soninn.“
Það er klárt mál að safndiskurinn sem kemur
út á morgun er ekki punktur. Í mesta lagi
komma að sögn félaganna.
Jakob: „Við fylgjum plötunni eftir með tón-
leikum í nóvember, þegar allir meðlimir sveit-
arinnar verða á landinu, en svo bíður ýmislegt í
pokahorninu sem við viljum fara að koma á
söngskrá hljómsveitarinnar.“
Þórður: „Það er ekkert erfitt að gefa út heild-
arsafn – það yrði verra ef við endum eins og
Jagger, á forsíðu tímarits fyrir eldri borgara!“
Jakob: „Kemur Heima er bezt út ennþá?“
Það er engin leið að hætta,
það er engin leið að hætta,
það er engin leið að hætta’ð syngja svona ...
Stuðmenn seint á síðustu öld: Ragnhildur
Gísladóttir, Þórður Árnason, Tómas Tóm-
asson, Valgeir Guðjónsson, Ásgeir Ósk-
arsson, Jakob Frímann Magnússon og Egill
Ólafsson. Á vinstri síðunni: Þórður, Jakob
Frímann, Tómas og þjóðfélagsstiginn í dag.
skapti@mbl.is
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 21. OKTÓBER 2001 B 7