Morgunblaðið - 05.02.2002, Blaðsíða 32

32 C ÞRIÐJUDAGUR 5. FEBRÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐHeimiliFasteignir
I
NNRÉTTINGARNAR reistu
stórt geymsluhús á þessum
slóðum, sem líklega hefur verið
byggt af torfi og grjóti. Í kring-
um 1755 var húsið tekið undir kaðla-
gerð og kallað Reipslagarahús.
Reipslagarabraut eða Kaðlarabraut
lá ef tir sjávarkambinum og dró nafn-
ið af húsi Innréttinganna.
Í kringum 1795 var húsið rifið og
fljótlega eftir það byggðu kaupmenn
frá Fanö við Jótland verslunarhús á
lóðinni sem kallað var Jóska húsið.
Árið 1807 var Adser Knudsen eigandi
hússins. Ole Peter Christian Möller
eignaðist húsið árið 1810 og verslaði
þar í félagi við Andersen og Schmidt.
Talið er að húsið hafi verið rifið í
kringum 1824. Eftir það voru byggð
þrjú hús á lóðinni; verslunar- og
pakkhús sem jafnframt var notað til
íbúðar, stóð við Hafnarstræti, af
sumum talið að það sé endurbygging
á húsinu sem var fyrir á lóðinni,
krambúðarhús og bökunarhús sem
stóðu baka til við húsið sem enn
stendur.
Upphaflega var húsið í Hafnar-
stræti 16 ein hæð með háu risi, byggt
af bindingi múruðum í grind, 28 álnir
á lengd, 12 álnir að breidd. Krambúð
var í austurenda og pakkhús í hinum
enda hússins. Í húsinu var einnig
skrifstofa og svefnherbergi. Undir
húsinu er hlaðinn kjallari sem varla
getur talist manngengur.
„Mezzaninhæð“
ofan á miðhlutann
Nokkur eigendaskipti urðu að hús-
inu og er talið að Bjarni riddari Sív-
ertsen hafi átt það um tíma. Þor-
steinn Jónsson Kúld kaupmaður
eignaðist húsið 1843. Þorsteinn var
frá Auðkúlu í Húnavatnssýslu. Ætt-
arnafnið dró hann af æskuheimili
sínu.
Í húsinu rak hann bóka- og al-
menna verslun. Einnig kostaði Þor-
steinn bækur til prentunar. Hann
byggði árið 1853 „mezzaninhæð“
(miðjukvist) ofan á miðhluta hússins
með mæni sem sneri þvert á húsið. Á
efri hæðinni var gerð íbúð. Árið 1860
er eignin skráð dánarbús Þorsteins
Jónssonar. Þorsteinn Kúld lést árið
1859.
Eftir það var húsið selt á uppboði á
„Börsen“ í Kaupmannahöfn þar sem
Ole Peter Möller, sonur O.P.Chr.
Möller, kaupir verslunina og húsið. Á
meðan hann verslaði þar var versl-
unin nefnd Möllersbúð. Í húsinu rak
hann einnig veitingasölu ásamt bróð-
ur sínum Christian L. Möller.
Árið 1874 var gerð brunavirðing á
húsinu. „Húseign O.P. Möllers kaup-
manns, íbúðar- og verslunarhús 22 1⁄4
al á lengd, 14 al á breidd, veggjahæð
4 1⁄4 al, úr bindingi, múruðum með
múrsteini, klætt með borðum og með
helluþaki á rimlum, gegnum húsið er
kvistur, 16 3⁄4 al á lengd, klæddur
hellum á suðurhlið, en borðum á
norðurhlið.
Við suðurhlið hússins er áfastur
skúr 6 al á lengd, 4 1⁄2 al á breidd, 3 1⁄4
al á hæð, klæddur borðum með borð-
aþaki. 10 herbergi auk eldhúss og
búðar eru í húsinu.“
Árið 1879 eignaðist Martin Smith,
konsúll og kaupmaður, húsið. Hann
gerði á því miklar endurbætur og ár-
ið 1880 lét hann hækka það um eina
hæð þannig að það varð tvílyft með
lágu risi og kvisti í norður. Martin
Smith kom á stofn veitinga- og hót-
elrekstri í húsinu undir nafninu Hótel
Alexandra (eftir dóttur Danakon-
ungs).
Húsið var í eigu fjölskyldu hans til
ársins 1908 en þá kaupir eignina Eyj-
ólfur Eiríksson húsgagnasmiður og
kona hans Ólína Jónsdóttir og var
húsið í eigu þeirra og síðan afkom-
enda hátt í öld eða þar til Reykjavík-
urborg eignaðist það árið 1999. Á
meðan Eyjólfur og fjölskylda hans
bjuggu þar var heimilið rómað fyrir
gestrisni og höfðingsskap. Þar var
mjög gestkvæmt enda húsið mið-
svæðis og leið varla sá dagur að gest
bæri ekki að garði.
Sagt var að húsbændurnir gerðu
sér ekki manna mun og höfðu sér-
stakt lag á að láta fólk finna að það
væri velkomið. Eyjólfur rak hús-
gagnaverkstæði og verslun á fyrstu
hæð, en íbúð fjölskyldunnar var á efri
hæðinni og í risinu.
Margs konar starfsemi
Í gegnum árin hefur húsið hýst
margs konar starfsemi. Talið er að
fyrsta tannlæknastofa á Íslandi hafi
verið starfrækt þar, einnig fór þar
fram undirbúningur að stofnun Eim-
skipafélags Íslands, en það var stofn-
að 17. janúar árið 1914.
Skrifstofur félagsins voru þarna til
húsa til ársins 1921. Um tíma var þar
matvöruverslun og í mörg ár var veit-
ingasala í vesturendanum. Fatabúðin
var í húsinu þar til hún flutti upp á
Skólavörðustíg, einnig verslunin Gler
og postulín.
Í þessu húsi hafa margir þjóðkunn-
ir menn átt heima og má þar nefna
Lárus Blöndal, sýslumann Húnvetn-
inga, Jón Jónsson landshöfðingjarit-
ara og Jón Árnason þjóðsagnaritara.
Húsið hefur lengst af verið notað
bæði til íbúðar og atvinnurekstrar en
ógerlegt er í einni blaðagrein að telja
upp alla sem hafa verið þar með
starfsemi. Síðustu fyrirtækin voru
Hárgreiðslustofan Íris, minjagripa-
verslunin Lesprjón og Týndi hlekk-
urinn sem verslar með hjólabretti.
Reykjavíkurborg hefur látið end-
urbyggja húsið og er því mikla verki
að ljúka. Núna er verið að leggja síð-
ustu hönd á frágang í risi. Við end-
urbygginguna var farið að mestu
leyti eftir þeirri gerð sem húsið fékk
eftir að byggt var ofan á það.
Þakið var lagt skífum og húsið
klætt utan með láréttri borðaklæðn-
ingu á götuhlið, listaklæðningu á
vestur- og austurgafli og á suðurhlið
á neðri hæð, þar fyrir ofan er skífu-
klætt eins og áður var. Endurgera
þurfti sökkulhleðslu undir húsinu og
styrkja fótstykki og stærstan hluta
bindings. Stigahús var rifið og end-
urbyggt.
Allt sem hægt var að nota var unn-
ið upp, þar á meðal stiginn á milli
hæða og handriðið á honum. Ekki er
vitað annað en stiginn sé frá því að
byggt var ofan á húsið. Þrepin í stig-
anum voru mjög slitin og þurfti að
skipta um þau og nokkrar rimar voru
smíðaðar í handriðið. Nýr stigi var
smíðaður í risið en þann stiga var
ekki hægt að gera upp.
Á efri hæðinni eru skrifstofur,
gestaíbúð, fundaherbergi og vinnu-
stofa í vestari enda. Í tveimur her-
bergjum eru upprunalegar gólffjalir
en önnur gólf eru endurnýjuð, ýmist
dúklögð eða settar nýjar fjalir. Í
nokkrum herbergjanna eru gamlir
skrautlistar í loftum, líklega frá því
að hæðin var byggð. Undir nýjum
gifsklæðningum eru gömlu þiljurnar.
Nokkrar millihurðir og umbúnað-
ur eru upphaflegt og hefur viðgerð á
þeim tekist með ágætum. Fundar-
herbergi er með brjóstþiljum og á
einum vegg fannst innsta lagið af fal-
lega rauðri málningu og var herberg-
ið málað eins. Í risi er vinnuherbergi
og geymslurými.
Á efri hæð var gert við fjóra
glugga sem vísa að Hafnarstræti,
aðrir gluggar í húsinu eru allir end-
urnýjaðir og einnig útihurðir.
Gluggar með
upprunalegu lagi
Gluggar eru með upprunalegu lagi
sex faga og í kringum aðalinngang er
skrautlegur búnaður, súlur með bjór
yfir með sama lagi og bjórar yfir
gluggum efri hæðar. Útskurður er á
vindskeiðum á kvisti og lítill hring-
laga gluggi.
Á neðri hæð hússins var gert við
burðarvirki, þar eru allar klæðningar
nýjar og gólf með nýjum fjölum.
Endurgerður var inngangur á aust-
urhorni með útskurðinum og tveimur
verslunargluggum. Í austurendanum
er sýningasalur sem hægt er að
ganga inn í frá dyrunum. Í vestari
hlutanum er bókasafn og skrifstofur.
Á fyrstu hæð verður lítil kaffistofa og
aðsetur fyrir listamenn og aðra sem
áhuga hafa á því að skoða málverk og
listmuni á Netinu.
Fornleifastofnun Íslands fylgdist
með þegar grafið var í kringum húsið
en styrkja þurfti undirstöður þess. Á
tveimur stöðum meðfram suðurhlið
þess og í norðvesturhorni komu
mannvistarleifar í ljós.
Arkitekt að endurbyggingu utan-
húss var Teiknistofan, Skólavörðu-
stíg 28 sf., Grétar Markússon og
Stefán Örn Stefánsson; arkitekt inn-
anhúss var Dagný Helgadóttir.
Teiknistofan Óðinsgötu sf. sá um
burðarþol, Rafteikni hf. var með raf -
og fjarskiptalagnir, Verkfræðiskrif-
stofa Guðmundar og Kristjáns ehf. sá
um að endurgera aðrar lagnir. Bygg-
ingastjórn annaðist Byggingadeild
borgarverkfræðings, aðalverktaki að
endurbótum innanhúss var Tré-
smiðja Reykjavíkurborgar og um
endurbyggingu utanhúss annaðist
Ístak hf. Aðgengi fyrir fatlaða er á
fyrstu hæð hússins.
Eftir endurbygginguna, 29. októ-
ber 2001, afhenti borgarstjórinn
sambandi Íslenskra myndlistar-
manna húsið til afnota en Reykjavík-
urborg er eigandi þess.
Miðstöð myndlistar á Íslandi
Í húsinu fer fram mjög merkileg
starfsemi, miðstöð myndlistar á Ís-
landi. Langt er síðan þörf var á slíku
húsi og rekur SÍM þar skrifstofu sína
og skrifstofu aðildarfélaganna. Í hús-
inu er skrifstofa Listskreytingasjóðs
ríkisins og salur fyrir fundi og sýn-
ingar.
Þar er einnig gestavinnustofa á
vegum SÍM í samvinnu við Listasafn
Reykjavíkur. Myndstef hefur skrif-
stofu í húsinu og upplýsingamiðstöð
myndlistar verður með skrifstofu og
gagnabanka um íslenska myndlista-
menn og myndlist.
Pétur Stefánsson er formaður
SÍM, en formaður Myndstefs er
Knútur Bruun. Ingibjörg Gunnlaugs-
dóttir er framkvæmdastjóri íslensk-
ar myndlistamanna, Katla Lárus-
dóttir er framkvæmdastjóri
Myndstefs, formaður upplýsingamið-
stöðvar er Jónmundur Guðmarsson
og Katrín Guðmundsdóttir er for-
stöðumaður upplýsingamiðstöðvar.
Margar rausnarlegar gjafir hafa
borist og má af þeim nefna fundar-
borð og stóla sem Eimskip gaf og eru
stólarnir hannaðir af Erlu Sólveigu
Óskarsdóttur, Epal gaf lampana sem
eru í fundarherberginu. Félagar í
SÍM gáfu málverk og höggmyndir og
ekkja Svavars Guðnasonar gaf mál-
verk eftir hann.
Hótel Alexandra,
Hafnarstræti 16
Borgin hefur látið
endurbyggja
húsið og er því
mikla verki að
ljúka, segir Freyja
Jónsdóttir. Við
endurbygginguna
var farið að mestu
leyti eftir þeirri
gerð, sem húsið
fékk eftir að
byggt var ofan
á það.
Morgunblaðið/Þorkell
Hótel Alexandra eftir að húsið var gert upp.
Allt sem hægt var að nota var unnið upp, þar á meðal stiginn á milli hæða og handriðið á
honum, en ekki er vitað annað en stiginn sé frá því að byggt var ofan á húsið.
Burðarvirkið í salnum var unnið upp. Eimskip gaf fundarborð og stóla í fundarherbergið, en Erla Sólveig hannaði stól-
ana. Epal gaf lampana.
Helstu heimildir:
Húsadeild Árbæjarsafns, B-skjöl, brunavirð-
ingar, íbúaskrá, Jón Helgason: Árbækur
Reykjavíkur og Kaupstaður í hálfa öld.