Vísir - 23.04.1980, Blaðsíða 9

9
VISIR Miðvikudagur 23. apríl 1980
r----------
Kona, sem búiö hefur árum eöa áratugum saman i óvlgöri sambúö og unniö jafnt á heimilinu sem utan,
þess á viðslit sambúöar engan rétt til þeirra eigna, sem komiö hefur veriö upp á sambúöartlmanum, —
ef þær eruskráöar á nafn sambýlismanns hennar. Slikt er mjög algengt hér á landi.
Fyrlrspurn Hl alDlnglsmanna:
Hvenær á að sinna per-
sónulegum hagsmuna
málum almennings?
Alþingismenn tíðka það
mjög að senda ráðherrum
fyrirspurnir um fram-
gang ákveðinna mála.
Hér með vil ég leyfa mér
að senda háttvirtum
alþingismönnum fyrir-
spurn um framgang
tveggja málaflokka, þótt
ég telji raunar ólíklegt að
svar berist.
Svo sem alþjóð mun
kunnugt ríkir alla jafna á
alþingi mikið annríki og
eiga þingmenn fullt í
fangi með þau mál, sem
fyrir þingið eru lögð
hverju sinni og geta
raunar hvergi nærri sinnt
þeim öllum. Efnahags og
atvinnumálin hafa þá
algeran forgang og víst
er um það, að þau varða
þjóðina miklu.
En þingmenn mega
heldur ekki gleyma því að
fleira er þjóðinni mikils-
vert en það hvort súpu-
kjötið hækkar eða lækkar,
hvaða vegarspotti er
lagður, og hverjir eru
kosnir í nefndir og ráð
ríkisins. Það skiptir
miklu máli, að löggjöf
sem snertir pérsónulega
hagi fólks nái fram að
ganga, og hef ég nú
einkum í huga löggjöf um
sambúðarfólk og barna-
lög.
Eignaskiptin
þyngsta þrautin.
Ég býst viö að flestir starf-
andi lögmenn þekki þann vanda
sem lögmenn standa frammi
fyrir, þegar fólk leitar til þeirra
vegna slita á sambúö. Gagn-
stætt þvi sem almenningur
virðist halda gilda nefnilega
engar reglur um þetta sam-
býlisform. Það eru engin lög til
um það hvernig á aö leysa úr
vanda þess fólks, sem býr í
óvlgðri sambúð, en þar eru
eignaskiptin þyngsta þrautin.
Samkvæmt upplýsingum
Hagstofu Islands voru hvorki
meira né minna en 7.310 manns
skráðir I óvigðri sambúð 1. des.
s.l. þ.e.a.s. 3.655 heimili og á
þessum heimilum voru u.þ.b.
4000 börn. Mér þykir liklegt að
tala þessi sé jafnvel talsvert
hærri en opinberar skýrslur
bera með sér, vegna þess að
margir sjá sér hag I þvi að láta
ekki koma fram aö þeir séu i
sambúð, enda hefur það m.a. I
för með sér missi mæðra-og
feðralauna. Það virðist fara si-
fellt I vöxt hér á landi að fólk
taki upp sambúð en gifti sig
ekki, sérstaklega er það að vera
rikjandi meðal ungs fólks, að -
taka upp eins konar „prufusam-
búð” til að sjá hvort það „pass-
ar saman” og hjúskaparformið
álitið gamaldags og borgara-
legt. Við þvi er auðvitað ekkert
að segja svo langt sem það nær,
en vandinn hefst þegar sam-
búðarfólkiö fer að rugla saman
reitum sinum og fjárfesta t.d. I
fasteign og siðan slitnar upp úr
sambúðinni.
útbreiddur misskilningur
Af einhverjum ástæðum hefur
sú skoðun náð mikilli fótfestu að
búi fólk saman i 2 ár, 3 ár eða 5
ár, sé litið á það sem jafngildi
hjúskapar. Þetta er þvi miður
alger misskilningur, sem ef til
vill er tilkominn vegna ákvæða
almannatryggingalaganna,
sem gera ráð fyrir greiðslu
tryggingabóta til sambúðar-
fólks eftir tveggja ára sambúð,
eins og um hjónaband væri að
ræða.
Um eignaskipti sambúðar-
fólks verður þvi að fara eftir
nákvæmlega sömu reglum og
um bláókunnugt fólk, sem á
saman hlut, þ.e.as. sá hlýtur
eignina, sem getur fært sönnur
á eignarrétt sinn. Þegar
sambúðarfólk á t.d. saman Ibúð
eða bifreið skiptir höfuðmáli
hver er skráður eigandi, þvi
hann hefur I flestum tilvikum
allan rétt til hlutarins.
Eitt nýlegt dæmi
Dæmi þau, sem hægt væri aö
tina til um hið hróplega mis-
rétti, sem þessi skortur á lög-
gjöf hefur valdið eru fjölmörg,
en ég skal nefna eitt nýlegt: Til
min kom kona um fimmtugt,
sem verið hafði I sambúð I 27 ár
og átti með manninum fjögur
uppkomin börn. Konan er öryrki
að hluta til, en hafði alla tlð
hugsaö um sitt heimili og vann
að auki við það á hverju kvöldi
að skúra gólf I fyrirtæki nokkru,
og runnu tekjur hennar fyrir
það beint til heimilisins.
Maöurinn var I góðri vinnu og
hafði komið sér upp I gegnum
árin þrem Ibúðum hér I
Reykjavik, sem að sjálfsögðu
voru allar skráöar á hans nafn.
Sambúðarfólkið átti bifreið,
sem einnig var á nafni manns-
ins og innbúið, sem mest var
keypt með afborgunum haföi
einnig verið greitt með vixlum,
sem maðurinn hafði samþykkt
þótt konan hefði oft greitt þá af
slnum tekjum.
Sambúðin hafði raunar alltaf
gengið stirölega og þar kom að
maðurinn sagði konúnni að
hypja sig eins og hann orðaði
neðanmals
Svala Thorlacius, hdl.
beinir hér þeirri fyrir-
spurn til alþingismanna,
hvenær þeir ætli að gefa
sér tíma til að sinna
tveim brýnum hags-
munamálum almenninqs.
Annars vegar er þar
um að ræða skort á lög
gjöf um óvígða sambúð
fólks, sem hún telur vera
brýnasta jafnréttismálið
um þessar mundir.
Hins vegar spyr hún um
afgreiðslu frumvarps til
barnalaga, sem lagt hafi
verið fram á að minnsta
kosti fimm þingum án
þess að það hafi verið svo
mikið sem rætt.
það. Hún kom þá til mln og baö
mig að sjá um eignaskipti fyrir
sina hönd. Er það nokkur furða
þótt fólk vilji ekki trúa þvi,
þegar lögfræðingur segir þvi, að
réttur þess sé nánast enginn i
tilvikum sem þessu?
Ráðskonulaun
i óðaverðbólgu
Dómstólar hafa reynt að fara
þá leið að dæma sambýlis-
konum ráöskonulaun, en hver
maður sér, að i þjóðfélagi óða-
verðbólgu er slik lausn harla
léttvæg, eða hver myndu ráðs-
konulaun hafa verið fyrir 5
árum, svo ekki sé farið lengra
aftur I tímann. Þar að auki
skilst mér, að þótt taxtar
stéttarfélaga hér á landi skipti
mörgum hundruðum, þá sé
enginn taxti til fyrir ráðskonur á
heimilum. Að visu mætti hugsa
sér að þessari konu yrði ef til
vill dæmdur einhver hluti I
eignum vegna fjárframlags
hennar, en sllkt myndi kosta
margra ára málarekstur. Hins
vegar skal á það bent að sam-
búðarfólk getur komið málum
slnum á hreint með þvi aö gera
einfaldan eignaskiptasamning
sin á milli eða sjá til þess að
eignir þeirra séu skráðar I sam-
ræmi við vilja beggja.
Brýnasta
jafnréttismálið
Þótt eignaskipti sambúðar-
fólks bitni oft illa á miðaldra og
rosknum konum, sem unnið
hafa sem húsmæður alla tlð
liggur þó við að ástandið sé enn
gremjulegra hvað ungu kon-
urnar varðar. Þær hafa oft, eins
og nú tiökast unnið úti allan
daginn verið á hlaupum að
koma börnum i gæzlu á morgn-
ana sækja þau á kvöldin, unnið
heimilisstörfin á kvöldin og
jafnvel byggingarvinnu um
helgar til að koma Ibúð yfir fjöl-
skylduna ásamt sambýlismanni
sinum. Leiðir skiljast og þær
standa uppi slyppar og snauðar.
Hér eru það konurnar sem lang-
oftast bera skarðan hlut frá
borði og aö mlnu mati er það
brýnasta jafnréttismáliö nú aö
fá löggjöf um þessi mál.
Barnalagafrumvarp
á mörgum þingum
Frumvarp til barnalaga, sem
samið er m.a. I þeim tilgangi að
]afna sem mest aðstöðu skilget-
inna og óskilgetinna barna mun
nú hafa verið lagt fram á að
minnsta kosti fimm þingum án
þess að það hafi verið svo mikið
sem rætt.
1 frumvarpi þessu eru margar
merkar nýjungar og réttar-
bætur, sem orðið er mjög brýnt
að taki gildi. Margir þekkja,
ekki slst eftir hæstaréttardóm,
sem gekk i vetur, hvílíkt rang-
læti feður óskilgetinna barna
búa við, þar sem þeir hafa ekki
lögbundinn rétt til að sjá barn
sitt og umgangast það, ekki einu
sinni þótt þeir hafi verið i sam-
búð með móðurinni I mörg ár.
Úr þessu er bætt i þessu nýja
frumvarpi. Samkvæmt upplýs-
ingum dómsmálaráðuneytisins
eru fjölmörg atriöi önnur I
frumvarpinu, sem ráöuneytið
telur mjög mikilvægt að nái sem
fyrst fram að ganga. Til dæmis
eru nú engin ákvæði gildandi
um framfærsluskyldu foreldra
gagnvart börnum, þar sem gert
var ráð fyrir að barnalagafrum-
varpið yrði að lögum fyrir
mörgum árum.
Annað atriði er, að nú er úti-
lokað fyrir föður, sem hefur for-
ræði barns að fá meðlagsúr-
skurð, þar sem núgildandi lög
gera aðeins ráð fyrir þvl að
móðir geti beðið um sllkan úr-
skurð, en það hefur það I för
með sér að faðirinn fær ekkert
meðlag með barninu.
Fjöldi óafgreiddra
barnsfaöernismála
1 dómsmálaráðuneytinu
liggur nú fyrir mikill fjöldi óaf-
greiddra barnsfaðernismála,
þar sem islenzkar konur kenna
börn sin útlendingum. Alls
staðar á Norðurlöndum nema
hér á landi gilda þær reglur, aö
konur geta rekið slík barnsfað-
ernismál á slnu eigin varnar-
þingi, þ.e. I sinu heimalandi.
Eftir núgildandi islenzkum
lögum gildir hins vegar sú regla
að reka verður málið á varnar-
þingi mannsins. Þetta þýöir
það, að konurnar verða að
stefna mönnunum erlendis, oft I
fjarlægum löndum, og segir sig
sjálft hver árangur verður af
þvi og kostnaður. Lögum sam-
kvæmt á móðir rétt á gjafsókn I
héraðsdómi I barnsfaðernis-
máli, en ef um er að ræða út-
lending, sem eftir fyrrgreindum
ákvæðum þarf að stefna fyrir
dóm I öðru landi gildir þessi
regla ekki og móðirin sjálf þarf
að greiða allan málskostnað
erlendis, og sjá um rekstur
málsins. Það er kannski ekkert
skrýtið þótt þessi mál safnist
saman I dómsmálaráðuneytinu,
en þetta atriði er eitt af þvi sem
frumvarpið gerir ráö fyrir að
breytist til samræmis viö lög-
gjöf annars staðar á Norður-
löndum. Menn skyldu lika hafa
það i huga að meðan á rekstri
allra barnsfaðernismála
stendur, sem oft tekur mörg ár,
fær móðirin ekkert meðlag með
barninu, öfugt við það sem
gildir viða annars staðar. Af
þessum seinagangi öllum leiöir
lika fjöidamörg önnur vanda-
mál, lagaleg og félagsleg svo
sem eins og við hvern á að
kenna barnið? A það að vanta
föðurnafn, hverju á að svara
þegar t.d. 6 eða 7 ára barn, sem
enn er ekki búið að feðra brestur
loks þolinmæðina og vill fá að
vita hver faðir þess sé?
Hvenær ætla háttvirtir
alþingismenn að gefa sér tíma
til þess að sinna þessum brýnu
persónulegu hagsmunamálum
almennings, sem ég hef hér
reifað?
• I óvígðrl sambúö eru nú á opinberum skrám
samtals 7.310 islendingar. Heimili þeirra eru 3655
og um 4000 börn á þessum heimilum.
• Engar reglur gilda um þetta sambýlisform.
• Um eignaskipti sambúðárfólks fer eins og um
bláókunnugt fólk sé aö ræöa, og sá hlýtur eignina,
sem fært getur sönnur á eignarrétt sinn.
• Möguleiki er á að konur geti meö margra ára
málarekstri fengiö sér dæmdan hluta i eignum sem
skráöar hafa verið á nafn sambýlismanns hennar.
• Frumvarp til barnalaga miðar að því að jafna
sem mest aðstöðu skilgetinna og óskilgetinna
barna.
• Það hefur verið lagt fram á fimm þingum en
aldrei verið rætt.
• I frumvarpinu eru fjöldamörg atriði sem
mikilsvert er meðal annars að mati dómsmála-
ráðuneytisins, að nái fram að ganga.
• Með samþykkt þess myndi réttarstaða barna,
feðra og mæðra breytasttil jafns viðþað sem gerist
í nágrannalöndunum.