Vísir - 21.07.1980, Blaðsíða 20

„FJÓrmenningaklfkan gekk narrl skógunum” segja klnversklr valdamenn.
vtsm
Mánudagor 21. júll 1980

Nokkur ævintýrl Qr Kínafðr:
„Engin menning. engln hylting
- en nó menningarbyltingl
Þegar Steinn Steinarr kom úr
sinni frægu ferö á vit gerska
ævintýrsins austur á Volgu-
bökkum sagöi hann: „Rússar
hafa fundiö upp friöinn, hvorki
meira né minna og má þaö telj-
ast býsna laglega gert.”
Einhvern veginn var þaö svo
aö þessi orö skáldsins,
kaldranaleg sem þau voru, leit-
uöu oft á mig f nýlegri ferö
minniogfélagaminna um Kina.
Klnverjar eru alltaf aö tala um
friö. Þaö er llkt og þeim sjálfum
finnist þeir hafa uppgötvaö friö-
inn og eigi í honum hvert bein.
Aö minsta kosti get ég veriö viss
um aö Kinverjar eru öldungis
ösammmála Steini Steinarr um
aö Rússar hafi fundiö upp friö-
inn. Mér er nær aö halda, aö
Kinverjar álfti Rússa hafa fund-
iö upp strföiO.
Hornsteinn og grundvallar at-
riöi I klnverskri utanrikispólitlk
er afstaöan til Sovétrlkjanna.
Kinverjar lita á Sovétmenn sem
sinn aöalóvin, Sovétrikin sem
heimsvaldasinnaö rlki og allar
athafnir þess á alþjóölegum
vettvangi sem tilræði og ógnun
viö heimsfriðinn. Þessi tónn var
áberandi hvar sem maöur fór.
Fjandskapurinn I garö Sovét-
rlkjanna skein i gegn jafnt
meöal háttsettra embættis-
manna sem hinna, er lægra
voru settir i mannvirðingastig-
anum.
Veik staða Bandaríkj-
anna
Háttsettur kinverskur em-
bættismaður lýsti til dæmis á-
standinu eitthvað á þessa leiö:
Astandiö I dag er ákaflega viö-
kvæmt. Fjarstæöa er aö mlnum
dómi aö tala um þlöu i sam-
skiptum stórveldanna. En á-
stæöa þessa óörugga ástands
eru stórveldin. Staöa Banda-
rikjamanna er ákaflega veik
um þessar mundir. Eftir Viet-
nam-strlöiö hafa Bandarikin
aldrei oröiö söm og áöur, en
stefna þeirra einkennst af eftir-
gjöf og veikleika.
Andspænis þessu standa
Sovétrlkin, grá fyrir járnum.
Stefna þeirra er árásarstefna, I-
hlutunarstefna og hún einkenn-
ist af valdagræögi. 1 raun og
veru má segja að I Sovétrlkjun-
um rlki núna stefna gömlu keis-
aranna.
Þvl fer fjarri aö Sovétrlkin
láti staöar numiö þó Afganistan
sé nú undir járnhæl þeirra. Þau
ætla sér stærra hlutskipti og
stefna enn frekar vestur á bóg-
inn.
Stríð er óumflýjanlegt
— Þessi maöur, sem lýsti
Sovétrikjunum svona geöslega,
sagöi llka aö ef marka mætti
háttalag Sovétrlkjanna þá væri
strlö óumflýjanlegt. 1 máli hans
kom ennfremur fram aö nauö-
synlegt væri aö Norður Evrópa
og Bandarlkin stæöu vel saman
gegn Sovéskri útþennslustefnu.
Raunar var þaö samdóma álit
allra þeirra embættismanna og
stjórnmálamanna sem viö töl-
uöum viö aö brýna nauösyn
bæri til aö menn væru á varö-
bergi gagnvart sovésku hætt-
unni. Einn þeirra minntist sér-
staklega á, aö gagnlegt væri aö
ýmiss Evrópuriki heföu meö sér
samtök E.B.E. Slikt styrkti hin
diplómatlsku tengsl. Þá lýstu
klnverjar stuöningi viö NATO
og lögöu áherslu á varnarhlut-
verk þess. Sjálfir sögöust Kln-
verjar reiöubúnir til aö axla
byröar er hlytust af þvi aö veita
Sovétmönnum viönám og einn
gat þess aö Kinverjar heföu
neitað aö taka þátt I olymplu-
leikunum I Moskvu, til aö mót-
mæla innrásinni I Afganistan.
Lesið upp úr Maó
Þekktur klnafræöingur Ross
Terrill komst þannig aö oröi I
nýlegri tlmaritsgrein, aö Kina
hafi orðið ákaflega hliöhollt
Bandarikjunum, en alþjóöa-
hyggju hafi ekki vaxiö aö sama
skapi fiskur um hrygg meðal
kinverskra valdamanna. Þetta
hygg ég vera satt.
Ennþá er einangrunarhyggja
rlkjanadi meöal Kinverja.
Vissulega hafa þeir aukiö viö-
skipti sln viö útlönd, en enn
þann dag I dag, eru þeri ákaf-
lega hikandi. — Aö visu sagði
mér kaupsýslumaður sem á
mikil viöskipti viö Kínverja aö
miklu auöveldara væri aö eiga
viö þá viöskipti núna, en fyrir
nokkrum árum. Hann sagöi aö
hér áöur og fyrr heföu klnversk-
ir valdamenn aldrei svo sest aö
samningaboröum aö þeir byrj-
uöu ekki aö lesa yfir manni eitt-
hvaö rugl úr Maó, eins leiöinlegt
og þaö væri nú! Þessu eru
Klnverjarnir alveg hættir.
Þessi ágæti kaupsýslumaöur
taldi þaö merki um breytta af-
stööu stjórnvalda til utanrlkis-
verslunar, aö maöur losnaöi viö
upplestur úr Maó. En á hitt ber
að leggja áherslu aö utanrlkis-
verlsun Klnverja er ákaflega
litil. Og nýlega las ég, aö tals-
vert færri stúdentar færu til
náms erlendis frá Kina en frá
Hong Kong einni saman. lbúa-
fjöldinn I Hong Kong er fimm
milljónir, en 900 til 1000 milljón-
ir búa I Klna sjálfu. _
Einangrunarhyggjan
Margir velta fyrir sér af
hverju þessi einangrunarhyggja
stafar. Klnverskir embættis-
menn sem ég talaði viö voru
ekki I vafa.Þeir skelltu skuldinni
á Bandarlkin og Vesturveldin.
Töldu aö fjandsamleg afstaöa
þeirra I garö Klnverja hér á ár-
um áöur hafi hrakiö þá til ein-
angrunar. Þegar tenslin viö
Sovétrikin rofnuöu um 1960 átti
Klna ekki nein hús aö venda.
Albanir, fáir, fátækir og smáir
voru þeirra einu vinir og gerö-
ust málpipur Kínverja á alþjóö-
legum vettvangi.
Mér finnst þessi opinbera eða
hálf opinbera klnverska sögu-
skoöun klén. Mér er spurn:
Hvenær leituöu Klnverjar vin-
fengis viö Vesturveldin? Hverj-
ir voru þaö nema Klnver jar sem
úthrópuöu Bandarikin og ásök-
uöu þau um heimsvaldastefnu,
kúgun og arörán? Og hafandi I
huga dekur Klnverja á Stalín, er
nokkuö fráleitt aö hugsa sér aö
hin gamla en umdeilda kenning
Grúsiumannsins um „sósial-
isma I einu landi” hafi orkaö
sterkt á kinverska valdhafa.
Viö þetta má svo bæta aö skoö-
un margra er sú aö trúarbröö
þau sem iökuö hafa veriö meö
Kinverjum um aldir hafa haft
sitt aö segja um einangrunar-
Einar K. Guöfinnsson skrifar
frásögn af Kfnaför, fyrri
grein.
hyggju stjórnvalda. Vist er aö
klnverskir skólar gera lltiö til aö
auka á hugmyndir um alþjóö-
legt samstarf. Og á stundum
eins og I menningarbyltingunni
var beinlfnis efnt til útlendinga-
haturs af stjórnvöldum. Slikt
leiðir ekki til aukinnar alþjóöa-
hyggju, en auövelt er aö beita
þvi til hatursherferöar gegn til-
teknum þjóöum.
Hin arma f jórmenninga-
klíka
Þaö var einkum tvennt sem
mér þótti ganga I gengum allar
umræöur, sem rauöur þráöur.
Hiö fyrra var hreinn f jandskap-
ur I garö Sovétríkjanna. Hiö
seinna áköf tilhneiging til aö
skella allri skuld á fjór-
menningarklikuna og
menningarbyltinguna. Þaö var
nánast sama hvaö miöur haföi
fariö I Klna: allt sögöu menn aö
rekja mætti til fólskuverka fjór-
menningakllkunnar.
Eitt sinn kom þaö I samtali
mlnu viö embættismann, aö
hann sagöi aö papplrsskortur
væri bagalegur I Klna. „Erfitt
er að ráöa á þessu bót, þvl aö
fjórmenningaklikan haföi þaö af
aö eyöileggja skógana”! —
Hvernig I ósköpunum má þaö
vera”, spuröi I undrandi. Og
ekki stóö á svarinu. Fjór-
menningaklikan haföi látiö
höggva skóga Klna alveg misk-
unnarlaust. Hins vegar haföi
ekkert veriö hirt um aö gróöur-
setja ný tré. Aö vlsu var eitt-
hvaö smáræöi gróöursett, en
fjórmenningaklikan og nótar
hennar hirtu ekki um græðling-
ana, svo einungis lltill hlutí
þeirra liföi. Núna, sagöi þessi
maöur mér, er svo komiö aö
ekki er hægt aö ganga nær skóg-
unum svo fyrir vikiö erum viö
pappirslausir til bókageröa.
Hvar voru þeir?
Auövitaö er þaö erfitt aö meta
áhrif fjórmenningakllkunnar og
menningarbyltingarinnar. Þeir
sem nú ráöa I Klna, formæla
þessum tlmum ákaft. En lýsing-
um þeirra veröa menn að taka
meö varúö og fyllstu gagnrýni.
Maöur getur spurt sjálfan sig:
Hvar voru þessir menn, sem svo
tala núna, I menningarbylting-
unni? Þeir skyldu þó aldrei hafa
áttnokkurnþáttihenni? — Eöa
aö maöur spyr á hinn veginn:
Eru gagnrýnisraddirnar ekki
bara jarmur og væl manna sem
uröu undir I valdabaráttunni?
Og ennfremur. Bendir ekki
stööugt klif þeirra á sömu hlut-
unum til þess aö kínversku em-
bættismennirnir og stjórnmála-
mennirnir séu aö hætti sigur-
vegara aö reyna aö skrá sög-
una?
1 raun og sannleik treysti ég
mér ekki til aö svara þessum
eðlilegu spurningum afdráttar-
laust. Þó verö ég aö segja aö
eftir lestur margvlslegra heim-
ilda, hyllist ég til, aö gagnrýna
menningarbyltinguna og fjór-
menningaklikuna næsta af-
dráttarlaust.
Hvorki menningarleg, né
byltingarsinnuð
Pierre Ryckmans (sem skrif-
aö hefur oftlega undir höfundar-
heitinu Simon Leys) segir I bók
sinni Chinese Shadows, aö
menningarbyltingin hafi hvorki
veriö menningarleg, ellegar
byltingarsinnuö. Hún hafi endað
I hernaðarkúgun og á þvi aö hálf
fasistinn Lin Piao hafi veriö tek-
inn I sátt.
Fyrrnefndur Simon Leys,
segir orörétt i bók sinni:
„Menningarbyltingin stöövaöi
hvers konar menningarstarf-
semi, I nokkur ár. Skólum var
lokað, menntamenn reknir úr
starfi, fyrirlitnir og sendir út I
sveit. tJtgáfu, menningarrita,
listatlmarirta og bókmennta-
tlmarita, var hætt. Bækur sem
út höföu veriö gefnar fyrir
menningarbyltingu voru fjar-
lægöar úr bókahillum. 1 staöinn
var komiö fyrir verkum Maós.
... Kvikmyndir, leikrit og óper-
ur, sem geröar voru fyrir
menningarbyltingu voru bann-
aðar. Ollum kvikmyndaverum
var lokaö nema einu: kvik-
myndaver alþýöu- byltingar-
hersins var rekiö áfram og þar
voru framleiddar tvær
byltingarmyndir. Hin fyrri
sýndi Maó kanna alþýöu-
byltingarherinn I Peking. Hin
seinni var tekin á nlunda flokks-
þingi kinverska kommúnista-
flokksins” Simon Leys segir aö
þessar myndir séu þvi miöur
ekki lengur til þar sem I þeim
hafi Lin Piao og aörir slikir,
sem nú séu I ónáö, veriö full á-
berandi.
Astæöa væri til aö vitna enn-
frekar til bókar Simon Leys, til
aö lýsa ástandinu I menningar-
byltingunni. En þessi dæmi
veröa aö duga. Þau sýna llka aö
menningarbyltingin hefur oröiö
valdhöfunum tilefni og ástæöa
hvers konar kúgunar.
Hinn gleymdi draumur
En hitt finnst mér ástæöa til
aö minna á. A dögum menn-
ingarbyltingarinnar, voru þeir
ekki fáir Islendingarnir sem lof-
sungu þetta kinverska framtak
hástöfum. Rosknir, sem ungir
róttæklingar litu tiöum til Kina
meö aðdáunarglýju I augum.
Mér er þaö til dæmis minnis-
stætt aö róttækir menntaskóla-
nemar áttu ekki orö til aö lýsa
hrifningu sinni I þvl aö mennta-
menn og aörir voru reknir
haröri hendi út á hrlsgrjónaakr-
ana. 1 dag er talað um þetta ai
minni viröingu, enda vitaö at
haröræöiö og fautaskapurinn
sem menn uröu aö þola vai
djöfullegur. Þess vegna væru
þær raddir hljóöari nú, sem
lofsungu menningarbyltinguna
og þvl sem henni fylgdi, llkt og
aö þeim röddum fækkar óöum
sem lofsyngja hina komúnisku
leiötoga, I Sovétrlkjunum, Vlet
nam, Kampútseu, eöa Kúbu.