Morgunblaðið - 12.01.2003, Blaðsíða 14

Glæpamaðurinn og geð-
læknir hans snúa aftur
Gamanmyndin
Analyze That
frumsýnd hér-
lendis um helgina

TVEIR bandarískir stórleik-
arar virðast hafa haft erindi sem
erfiði út á leikstjórnarbrautina.
George Clooney hefur fengið
fína dóma fyrir frumraun sína
sem leikstjóri Confessions Of a
Dangerous Mind og nú berast
jákvæðar fréttir af myndinni
Sonnysem Nicolas Cage stýrir
og kemur fram í sem aukaleik-
ari. Myndin gerist í New Orleans snemma á 9. ára-
tugnum og segir frá ungum manni sem snýr heim
eftir að hafa gegnt herþjónustu. Móðir hans rekur
ófélega símavændisþjónustu og heldur við gamlan
melludólg en sonur hennar vill snúa baki við því líf-
erni öllu. Aðalhlutverk leika Brenda Blethyn, Harry
Dean Stanton og Mena Suvari.
Frumraun Cage talin efnileg

GAMANLEIKARINN vinsæli
úr sjónvarpsþáttunum Friends,
Matthew Perry, hefur reynt
fyrir sér á hvíta tjaldinu í nokkr-
um gamanmyndum sem ekki
hafa talist til stórtíðinda. Hann
vill nú reyna að breyta um
kúrs, kannski í ljósi þess að
Friends er trúlega að renna
sitt skeið á enda. Perry hefur
tekið að sér að leika á móti Robin Tunney í dram-
anu Fever, sem fjallar um par á krossgötum. Mynd-
in er gerð utan Hollywood-veldisins og er frumraun
klipparans Mia Goldman í leikstjórn og skrifar hún
einnig handritið. Áður mun þó Perry leika í fram-
haldi gamanmyndarinnar The Whole Nine Yards.
Matthew Perry í alvöru lífsins
SKYNJUN okkar á raunveruleik-
anum, ef ekki raunveruleikinn sjálf-
ur, er, svo við gerumst enn heim-
spekileg í upphafi árs, bæði efni og
form allrar sköpunar. Svokallaðar
leiknar bíómyndir moka auðvitað líka
úr þessum haugi og mynda úr honum
það sem höfundar þeirra reyna að
miðla. En heimildarmyndin er milli-
liðalausari; hún sviðsetur ekki, a.m.k.
ekki svo nokkru nemur, veruleikann,
býr hann ekki til með leikurum og
undantekningar – og ég tel raunar að
hin unga sjónvarpsstöð Skjár 1 hafi,
einkum fyrst í stað, gert einatt
skemmtilegar og nýstárlegar til-
raunir með snöggsoðnar heimild-
armyndir – en reglan hefur engu að
síður verið þessi, að mínu mati.
Þegar sérstök stutt- og heimildar-
myndadeild var sett á laggirnar inn-
an Kvikmyndasjóðs Íslands í árs-
byrjun 2001 sagði nýráðinn
deildarstjóri hennar, Kristín Pálsdóttir, í
samtali við Morgunblaðið m.a. að hún
vildi ekki síst stuðla að gerð „gagn-
rýninna heimildarmynda um menn
og málefni nútímans“. Núna, tveimur
árum síðar, sjáum við af fyrstu upp-
skerunni hversu vel hefur tekist til og
hversu mikil nauðsyn var að slík deild
sé starfandi. Við sjáum líka hversu
mikilvæg ný og ódýrari tækni, sú
stafræna, hefur reynst. Íslenskar
heimildarmyndir hafa gengið í end-
urnýjun lífdaganna og gefið okkur
nýja innsýn í íslenskt mannlíf. Nægir
að nefna frá því árið áður bísalýsingu
Þorfinns Guðnasonar í Lalla Johns, og á
nýliðnu ári þrjár ferðir án fyrirheits
milli Íslands og umheimsins þar sem
eru Varði Goes Europe eftir Grím Há-
konarson, Leitin að Rajeev eftir Rúnar
Rúnarsson og Birtu Fróðadóttur og Noi og
Pam og mennirnir þeirra eftir Ásthildi
Kjartansdóttur, öskubuskuævintýrið úr
fegurðarsamkeppni Í skóm drekans
eftir Hrönn og Árna Sveinsbörn, og nú
síðast en ekki síst hina mögnuðu jað-
arlífsmynd Ólafs Sveinssonar Hlemmur.
Alveg sér á parti var svo hin fallega
hylling Erlends Sveinssonar til föður og
listamanns í Málarinn, en önnur lista-
mannslýsing, Möhöguleikar eftir Ara
Alexander Ergis Magnússon um Sigurð Guð-
mundsson, var einnig fersk og lífmikil.
Því miður missti ég af alþjóðlegri
heimildarmynd Hrafnhildar Gunn-
arsdóttur Hver hengir upp þvottinn?
og Hljóðlátri spengingu, mynd Þórs
Elís Pálssonar um Magnús Pálsson mynd-
listarmann.
Allar þessar myndir teljast meðal
þeirra athyglisverðustu sem hér hafa
verið sýndar undanfarin misseri og
allar falla þær undir skilgreiningu
Griersons um „skapandi umfjöllun um
veruleikann“. Fyrir örfáum árum
hefði verið óhugsandi að svo margar
heimildarmyndir væru sýndar á kvik-
myndatjaldi við góða aðsókn og færu
ekki beint í sjónvarp. Nú verður ís-
lenskur raunveruleiki, heldur ekki al-
þjóðlegur raunveruleiki, óumflýj-
anlegur í íslenskum kvikmyndum. Og
það sem meira er: Við viljum ekki
flýja hann.
en skrásetji það ekki vélrænt.
Sá er hinn leiði sannleikur um ís-
lenskar heimildarmyndir gegnum tíð-
ina að oftar en ekki hafa þær flokkast
undir langar fréttamyndir en ekki
sköpun; þær hafa speglað og skrásett
og eru því frekar hráefni en fullunnin
afurð. Því miður hefur íslenska sjón-
varpið frekar ýtt undir þessa aðferð
en hitt. Fjár- og tímaskortur hefur
valdið því að „heimildarmyndir“ fyrir
sjónvarp hafa yfirleitt einkennst af
viðtölum sem klippt eru saman við
annað skjót- og auðfengið myndefni,
annaðhvort úr safni eða af vettvangi
þar sem „kameran hefur verið látin
ganga“, eins og stundum er sagt. Og
viðfangsefnin hafa yfirleitt verið úr
fortíðinni, sögulegir atburðir, bú-
skaparhættir, náttúrulíf, menn og
málefni, oft upplýsandi, en sjaldnar
áhrifamikil í framsetningunni.
Frá þessu eru vitaskuld ýmsar
leikmyndum og skrifuðum leiktexta.
Hún þarf að fanga andrúmsloft og
einkenni þess efnis og umhverfis sem
hún vill lýsa eins og það er eða, öllu
heldur, eins og kvikmyndagerð-
armaðurinn skynjar það.
Sá sem fyrst skilgreindi heimild-
armyndina var gagnrýnandinn John
Grierson; hann hafði áður notað hug-
takið „documentary“ í umsögn um
Moana, mynd brautryðjanda þess-
arar listgreinar, Roberts Flaherty, árið
1926, en orðið er komið úr frönsku,
„documentaire“, sem notað var um
ferðamyndir. Grierson sagði að heim-
ildarmynd væri „skapandi umfjöllun
um veruleikann“. Síðan hafa margir
orðið til að reyna frekari skilgrein-
ingar; sumir gera þá kröfu að heim-
ildarmynd hafi til að bera mat á fé-
lagslegu umhverfi og stuðli að
breytingum þess til hins betra og
aðrir flokka hana undir listræna
fjölmiðlun, bæði til fræðslu og
skemmtunar. En hvernig sem menn
kjósa að skilgreina þessa grein kvik-
mynda verður hún tæpast verulega
áhrifamikil nema að höfundurinn
beiti listrænum meðulum, end-
urskapi viðfangsefnið með mynd-
málinu út frá persónulegri skynjun,
Aftur til raun-
veruleikans
Hlemmur: Á jaðri íslensks samtíma.
„Raunveruleikinn er hækja fyrir fólk sem
ekki getur höndlað eiturlyf,“ sagði dóp-
istinn, rétt fyrir meðferð. Raunveruleik-
inn verður sem sagt ekki umflúinn, hvað
sem við reynum að flýja hann og hvernig
sem við reynum það; við sitjum í það
minnsta uppi með raunveruleika flóttans.
Árið 2002 var árið sem íslenskir kvik-
myndagerðarmenn fóru að sýna ýmis af-
brigði okkar raunveruleika með einbeitt-
ari, afdráttarlausari hætti en áður. Árið
2002 var að stóru leyti ár íslensku heim-
ildarmyndarinnar.
SJÓNARHORN
Árni Þórarinsson

Í GAMANMYNDINNI Banger
Sisters, sem frumsýnd verður í
næsta mánuði, fara hinar sí-
ungu Óskarsverðlauna-
leikkonur Goldie Hawn og Sus-
an Sarandon með
aðalhlutverkin. Þær leika tvær
vinkonur, sem hittast á ný eftir
tuttugu ár. Önnur er ennþá villt,
en hin er orðin ráðsett hús-
móðir. Sú villta byrjar á því að
rifja upp gömlu góðu dagana
þegar þær voru rokkgrúppíur með heldur ófyrir-
séðum afleiðingum. Óskarsverðlaunahafinn
Geoffrey Rush fer einnig með hlutverk sérvitrings,
sem lendir í slagtogi með þeim stöllum.
Þroskast í ólíkar áttir
Banger Sister:
Gömlu grúppí-
urnar Susan Sar-
andon og Goldie
Hawn.
TVÆR íslenskar systur á tán-
ingsaldri, Hildur og Svava, hafa
alla sína ævi búið á Stöðvarfirði,
þar til Svava ákveður að halda til
Reykjavíkur. Með hálfum huga
fylgir Hildur í fótspor hennar og
ekur til höfuðborgarinnar með
Agga, kærasta Svövu. Þegar bíll
þeirra bilar á miðri leið taka Hild-
ur og Aggi upp ástarsamband.
Hildur er uggandi yfir afleiðing-
um þessa sambands og snýr aftur
heim til Stöðvarfjarðar. Þar
tengjast örlög hennar seli með
dulrænum og afar „íslenskum“
hætti.
Á þessa leið mætti lýsa sög-
unni í kvikmyndinni Salt sem
boðið hefur verið á Forum-dag-
skrá kvikmyndahátíðarinnar í
Berlín í næsta mánuði. Hins veg-
ar segir höfundurinn, Brad Gray,
að sú saga sem hann lagði upp
með við gerð myndarinnar hafi
tekið sína eigin stefnu, bæði við
tökurnar og eftirvinnsluna, þann-
ig að þessi söguþráður birtist
okkur ekki með hefðbundnum
hætti.
Íslensk saga, amerískur höfundur
Brad Gray heitir fullu nafni
Bradley Rust Gray og er banda-
rískur að uppruna. Hann settist
hér að fyrir fimm árum og hóf
undirbúning að gerð Salts. Gray
hafði dvalist í Reykjavík árið
styrk frá Kvikmyndasjóði Ís-
lands en án árangurs. Brad Gray
segir að það sem réði úrslitum
um að Salt varð að raunveruleika
hafi verið hin ódýra stafræna
tökutækni og velvild og aðstoð
fjölmargra Íslendinga, ekki síst
heimamanna á Stöðvarfirði,
Sauðárkróki og Hofsósi þar sem
myndin var að mestu tekin.
Áhöld hafa verið um að tækist að
fullgera hana vegna fjárskorts og
óljóst hvort nægilegt fé fengist
svo þiggja megi boðið frá Berlín
vegna millibilsástands í málefn-
um Kvikmyndamiðstöðvar Ís-
lands. „Þetta hefur verið mikið
basl og áhyggjur,“ segir hann,
„en Þorfinnur Ómarsson hefur
verið mjög hjálplegur og nú tel ég
að við getum farið til Berlínar,
þótt við þurfum í raun meira fé.
Þetta boð er ekki aðeins góðar
fréttir fyrir okkar mynd heldur
íslensku myndirnar yfirleitt og
landið sjálft, enda lít ég á Salt
sem íslenska mynd. Við gerðum
hana á óvenjulegan hátt og tók-
um áhættu við hvert fótmál. Hún
er ekki hefðbundin afþreyingar-
mynd og að komast inn í Forum
þýðir fyrir mig að áhættan var
þess virði, að fólk þar kann að
málari, fyrrum myndlistarkenn-
ari hans, Svava Björnsdóttir,
leikur móður stúlknanna en þá
eldri, Svövu, sem fer til Reykja-
víkur, leikur Melkorka Huldu-
dóttir. Eiginkona Grays, So
Young Kim, er framleiðandi
myndarinnar og hljóðmaður en
skólafélagi hans frá Kaliforníu,
Anne Misawa, var tökustjóri.
Fast starfslið við tökurnar var
því aðeins þrennt, en við eftir-
vinnsluna hefur Gray notið full-
tingis íslensku klipparanna Sig-
valda Kárasonar og Elísabetar
Ronaldsdóttur hjá Cut’n’Paste.
Þá er þess að geta að aðalpersón-
urnar, Aggi og Hildur, eru í sög-
unni með sína eigin tökuvél; þau
taka myndir hvort af öðru og af
ferðalaginu. Þetta myndefni, auk
polaroid-ljósmynda, 8 mm mynda
sem So tók og myndefnis af sel-
um sem vinur þeirra, Matthías
Bjarnason, tók, er svo klippt
saman í frásögninni.
Óvenjulegt ævintýri
Gerð Salts, sem tekin var á
fimm vikum sumarið 2001, hefur
verið óvenjulegt ævintýri, því
framleiðslufjármagn var í algjöru
lágmarki. Sótt var þrívegis um
1993 og stundað nám í högg-
myndalist við Myndlista- og
handíðaskólann. Þá fæddist hug-
myndin að Salti. Gray hafði þreif-
að fyrir sér við gerð tilrauna-
mynda á súper 8 mm filmu og
myndbönd þegar hann stundaði
myndlistarnám við Auburn Uni-
versity vestra en hóf síðan nám í
kvikmyndagerð við British Film
Institute í London og háskólann í
Suður-Kaliforníu. Fyrsta stutt-
mynd hans, Hitch, sem fjallar um
tvo vini á ferðalagi og hvernig
vinátta þeirra þróast í óvænta
átt, var frumsýnd á kvik-
myndahátíðinni í New York árið
1999, vann til verðlauna á Sund-
ancehátíðinni og fékk síðan kvik-
myndahúsadreifingu í Banda-
ríkjunum. Fyrsta leikna bíómynd
hans heitir You Know og var gerð
í Japan, en Salt bar hann til Ís-
lands og stefnir nú til Berlínar.
Brad Gray talar ekki íslensku
og skrifaði grunnhandritið því á
ensku. Það var svo í höndum leik-
aranna að tileinka sér leiktextann
og færa inntak hans yfir á sína
eigin íslensku, eftir því sem atrið-
in, persónurnar og aðstæðurnar
innblésu þeim. Enginn leikar-
anna í Salti er atvinnumaður í
faginu. Brynja Þóra Guðnadóttir,
sem er nemi í ljósmyndun, leikur
aðalhlutverkið, Hildi, Davíð Örn
Halldórsson, sem leikur Agga, er
Hin óvenjulega saga bak við bíómyndina Salt, sem boðin er á Forum í Berlín
Myndin sem
tók sína
eigin stefnu
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Salt í fæðingu: Brad Gray og So Young Kim við klippitölvuna.