Morgunblaðið - 03.04.2003, Blaðsíða 6

6 B FIMMTUDAGUR 3. APRÍL 2003 MORGUNBLAÐIÐ

































































































NSJÁVARÚTVEGUR
Ein niðursveifla (reyndar afar stór) í bland við nokkur Enron-
tilfelli breytir slíku viðhorfi nánast á augabragði. Í dag þykir það
vera óðs manns æði að mæla með hlutabréfum sem fjárfestingu.
Ný bók vekur upp væntingar um
að á ferðinni sé sígilt verk
Þ
RÁTT fyrir stöðugan niður-
skurð á leyfilegum þorskafla
og að síðasta áratuginn eða
svo hafi verið farið nánast í
einu og öllu að ráðleggingum
fiskifræðinga við ákvörðun heildarafla,
virðist þorskstofninn ekki ná að bragg-
ast. Því er eðlilegt að menn velti því fyrir
sér hvort beitt sé réttum aðferðum við
uppbyggingu þorskstofnsins. Ein af
meginniðurstöðunum í nýafstöðnu tog-
araralli Hafrannsóknastofnunarinnar
var sú að hitastig sjávar allt í kringum
landið mældist hærra en verið hefur í
19 ár eða frá því að togararallið
hófst. Þegar rætt er um hlýnandi sjó
við landið er þó varasamt að segja að
sjórinn sé beinlínis að hlýna, heldur
hefur hlýsjór fyrir sunnan land haft
meiri áhrif á hitastig sjávar fyrir
norðan landið fyrir tilstilli sterkari
strauma. Þannig berst meira af hlýj-
um og selturíkari sjó norður fyrir
landið en gert hefur frá árinu 1997.
Fræðimenn telja að seltumagn sé
betri mælikvarði á ástand sjávar en
hitastig, þar sem seltan er ekki eins
háð árstíðum og hitastig. Það er
hinsvegar mikil fylgni milli seltu-
magns sjávar og hitastigs hans.
Hlýr og selturíkur sjór er talinn
efla lífríki sjávar, hann er næring-
arríkari og í honum dafna betur þör-
ungar sem lífkeðjan í hafinu bygg-
ist á; dýrasvif lifir á þörungunum,
loðnan á dýrasvifinu, þorskur á
loðnunni o.s.frv. Því má segja að
þegar meira er af hlýjum og selturíkari
sjó, verði lífsskilyrðin í hafinu betri. Á
þessu eru þó undantekningar eins og sjá
má á hruni hörpudiskstofnsins í Breiða-
firði sem rakið er til of hás hitastigs sjáv-
ar. En almennt segja fræðin að flestar
fisktegundir uni sér betur í hlýrri sjó og
þá verður framleiðni þeirra meiri.
Fiskifræðingar hafa enda greint meiri
framleiðni í hafinu við landið síðustu árin.
Sterkari seiðavísitölur í þorski hafa verið
mældar frá árinu 1997 en nokkru sinni
fyrr eða um það leyti sem bera fór á
hlýrri sjó við landið. Með sterkari
straumum berst einnig meira af seiðum á
uppvaxtarstöðvar fyrir norðan landið og í
hlýrri sjó vaxa seiðin hraðar, vitanlega að
því gefnu að þau fái nóg að éta. Það hefur
m.a. verið sýnt fram á það í fiskeldi að
hærra hitastig hraðar
efnaskiptum í fiski,
þ.e.a.s. ef fiskurinn
fær nóg að éta.
Fiskifræðingar
segja þó ekki bein
tengsl milli hlýrri
sjávar og stærðar
fiskistofna, það sé
með öðrum orðum
ekki þar með sagt að
þorskstofninn stækki
þó að hitastig sjávar
við landið hækki. Hins
vegar má hafa í huga
að svipað hitafars-
ástand ríkti í hafinu
við Ísland fyrir árið1965 en það ár gekk
hafís að Norðurlandi og hafði vitanlega
áhrif á hitastig sjávarins. Þó að erfitt sé
að benda á bein áhrif hafíssins á lífríkið í
hafinu má þó nefna að norsk-íslenska
síldin hvarf af Íslandsmiðum um þetta
leyti. Eins minnkaði augljóslega fram-
leiðni lífrænna efna í hafinu, einkum fyrir
norðan og austan landið. Þá var þorsk-
stofninn mun stærri en nú
er og má nefna sem dæmi að
árið 1964 veiddu 393 bátar á svæð-
inu frá Hornafirði, vestur um að og með
Súðavík, alls rúm 234 þúsund tonn af
þorski á vetrarvertíð eða á tímabilinu frá
1. janúar til 30. apríl. Aflinn varð síðan
mun minni næstu ár á eftir.
Hitastig sjávar er háð mörgum og
flóknum þáttum og því erfitt að spá fyrir
um hver þróunin í
þessum efnum verður
á allra næstu árum.
Þó er ekkert í spilun-
um nú sem bendir til
annars en að sú þróun
sem verið hefur síð-
ustu árin haldi áfram,
a.m.k. næsta árið.
Þannig má, með tölu-
verðri einföldun þó,
ætla að haldi svipuð
þróun áfram í hitafari
sjávar skapist meiri
líkur á að hægt sé að
byggja upp sterkari
þorskstofn, enda hafi
hinir sterku seiðaárgangar undanfarinna
ára meiri möguleika á að komast á legg,
þar sem fæðuframboð í hlýja sjónum ætti
að vera meira.
En hvað hefur breyst í fiskveiðunum
sjálfum í upphafi 7. áratugarins borið
saman við fiskveiðarnar í dag? Margir
hafa bent á að fyrir árið 1970 voru engar
loðnuveiðar stundaðar hér við land. Vöxt-
ur þorsks
stofnsins se
er hins vega
ins meira e
óvissa er nú
ingum fyrir
Margir t
beinni samk
að sú staðre
veidd hátt í
að hafa áhr
þá að hluta
um stundir.
rækjuveiðar
en rækjan e
seðli þorsks
ið bent á að
veiðar verið
sýnt hefur v
arlegt mag
keppni við t
Hvort að
á vöxt og við
að segja til
sem segir a
miklu stær
ólært um áh
samspil þor
tegunda sem
stofnaranns
rannsóknav
stofnun vinn
Þó er ljós
eins ákjósa
Hitnar und
Skilyrði til uppvaxtar sterkra þorskárganga hafa sjaldan veri






 

%&'( %&') %&'* %&'+ %&'' %&'&
#





 







 
 

 
     !  "#
  " #

Lítið hefur áunnist við
uppbyggingu þorsk-
stofnsins síðustu árin og
eru margir orðnir lang-
eygir eftir betri árangri.
Helgi Mar Árnason og
Hjörtur Gíslason leituðu
skýringa og ræddu við
þrautreynda skipstjóra
sem muna tímana
tvenna á Íslandsmiðum.
.................
N á i s t e k k i á r a n g u r
v i ð u p p b y g g i n g u
þ o r s k s t o f n s i n s v i ð
þ e s s i s k i l y r ð i h l ý t -
u r a ð v e r a t í m a -
b æ r t a ð m e n n l í t i í
e i g i n b a r m
.................
SKÁLDSÖGURNAR We eftir Yevgeny
Zamyatin, Brave New World eftir Aldous
Huxley og 1984 eftir George Orwell beina
sjónum sínum að framtíðarþjóðfélögum.
Nálgun þessara höfunda er að mörgu leyti
lík, þó skoða þeir samhliða því ólíkar hliðar
framtíðarþjóðfélagsins frá mismunandi
sjónarhornum. Svipaða sögu má segja um
margar bækur sem beint hafa sjónum sín-
um að fjármálabólum á verðbréfamörk-
uðum. Meðal þekktra sígildra verka á því
sviði má nefna Manias, Panics, and Crash-
es eftir Charles P. Kindleberger sem að-
allega skoðar bólur út frá efnahagslegu
sjónarmiði, Extraordinary Popular Delus-
ions & the Madness of Crowds eftir Charl-
es Mackay, sem beinir sjónum sínum að
þeim sálfræðilegu og félagslegu aðstæðum
sem leiða til hjarðhegðunar, og Only Yest-
erday eftir Frederick Lewis Allen, en hún
gefur góða sagnfræðilega greiningu á því
hvernig hlutabréfabólan myndaðist á þriðja
áratugnum. Rétt eins og skáldsögurnar
sem minnst var á hér að ofan skoða þessi
rit sama fyrirbærið en varpa ljósi á ólíka
þætti þess. Nýlega hafa nokkur góð verk
bæst í þann hóp. Bókin Devil Take the
Hindmost eftir Edward Chancellor gefur
heilsteypta mynd af myndun bóla frá sagn-
fræðilegu umhverfi á meðan Irrational
Exuberance eftir Robert J. Shiller lýsir vel
þeim félagslegu þáttum sem eiga sér oft
stað á slíkum tímum.
Á síðasta ári kom út enn ein bókin sem
snýr að fjármálabólum. Titill bókarinnar,
Markets, Mobs, & Mayhem: A Modern
Look at the Madness of Crowds, vísar aug-
ljóslega í titil á verki Charles Mackay og
vekur upp væntingar að hér sé á ferðinni
uppfært sígilt verk. Rétt eins og bók
Mackey snýr hún sérstaklega að hjarð-
hegðun og veitir auk þess ráð til að vinna á
móti henni. Höfundurinn er Robert
Menschel, en hann hefur áratuga reynslu á
verðbréfamörkuðum hjá Goldman Sachs og
hefur því upplifað tímana tvenna. Formáli
bókarinnar fjallar um samtíðaratburði sem
leitt hafa til hjarðhegðunar, oft með ófyr-
irséðum afleiðingum á hlutabréfamörkuð-
um. Menschel sýnir með skýrum hætti
hversu fljótt viðhorf manna getur breyst,
jafnvel hvað varðar grundvallaratriði. Eitt
árið þykir öllum eðlilegt að lífeyrissjóðir
stórauki fjárfestingar sínar í hlutabréfum.
Ein niðursveifla (reyndar afar stór) í bland
við nokkur Enron-tilfelli breytir slíku við-
horfi nánast á augabragði. Í dag þykir það
vera óðs manns æði að mæla með hluta-
bréfum sem fjárfestingu, þrátt fyrir að lög-
málið um að þau séu besta langtímafjár-
festingin haldi auðveldlega velli og gengi
þeirra hafi ekki verið jafnhagstætt svo ár-
um skiptir. Menschel bendir á að jafnvel
reyndustu samstarfsfélagar hans voru
margir hverjir sannfærðir um að Cisco,
sem var enn sumarið 2000 tískufyrirtæki,
væri fjárfesting sem barnabörnin ættu eft-
ir að njóta góðs af þrátt fyrir að öll töl-
fræðileg rök gæfu til kynna að slíkt byggð-
ist á óskhyggju. Hjarðhegðun hefur þó
ekki verið einskorðuð við hlutabréfamark-
aði. Mikil hræðsla náði heljartökum á
heimsbyggðinni vegna örfárra tilfella af
miltisbrandi í bréfasendingum. Líkurnar á
því að fá slíka sendingu voru þó töluvert
minni en að verða t.d. fyrir eldingu, jafnvel
minni en að verða fyrir eldingu með golf-
kylfu í hendi. Því má bæta við að á Íslandi
var ein fjármálastofnun rýmd vegna slíks
tilfellis þegar starfsmaður fékk hvítt duft á
hendurnar við að opna eintak af tímaritinu
The Economist. Flestir áskrifendur tíma-
ritsins þekkja að plastið utan um tímaritið
litaði hendur fólks iðulega við að rífa það í
sundur. The Economist breytti umbúðun-
um snarlega til að forðast fleiri slík tilfelli.
Fyrsti fjórðungur bókarinnar Markets,
Mobs, & Mayhem er fullur af fróðleik
varðandi fjármálabólur. Veitt eru dæmi um
hvernig hjarðhegðun átti sinn þátt í stig-
mögnun fjármálabóla og hvernig sumir
náðu að nýta sér þær. Umfjöllun bók-
arinnar um áhrif veraldarvefjarins á fram-
tíðina og hvernig hann ætti eftir að al-
þjóðavæða heiminn er skemmtileg lesning,
enda er mikið bakslag nú þegar komið í
slíka drauma. Menschel bendir á hvernig
fjallað var um efasemdamenn sem ein-
hverja sem „skildu“ ekki framtíðina en það
var reyndar það sama og efasemdamenn
hvað varðar Enron og aðrar fjármálabólur
fengu að heyra á sínum tíma. Einnig er í
bókinni veitt ráð til að forðast það að verða
fórnarlamb slíkra bóla, jafnvel hvernig
hægt sé að nýta sér þær. Samantekt á
slíkri ráðgjöf er í lok fyrsta kafla sem vert
er að lesa nokkrum sinnum.
Því miður endar besti hluti bókarinnar
eftir þá umfjöllun. Það sem eftir kemur er
að mestu leyti samansafn greina sem aðrir
hafa skrifað um atburði sem tengjast
hjarðhegðun. Margt af því er áhugavert en
fátt tengist verðbréfamörkuðum. Auk þess
ráða dæmisögurnar allt of mikið ríkjum á
kostnað umfjöllunar um eðli þeirra eða
samband þeirra við verðbréfamarkaði.
Markets, Mobs, & Mayhem veldur því í
heildina séð vonbrigðum, þó svo að inn-
gangur bókarinnar og fyrsti kafli sé í há-
gæðaflokki.
ll HLUTABRÉF Már Wolfgang Mixa
Hjarðhegðun
á markaði
mixa@sph.is
„Ekki gleyma að hlutabréfamarkaðir sveiflast stöðugt
milli græðgi og hræðslu. Þegar græðgin nær hámarki
hverfa hreinlega góð kauptækifæri, sama hversu mikið
við hugsanlega reynum að óska þess að þau verði að
veruleika. Þegar hræðsla nær hámarki og búið er að
kreista úr markaðnum alla bjartsýni eru góð kaup-
tækifæri út um allt.“ (Robert Menschel, Markets,
Mobs, and Mayhem: A Modern Look at the Madness
of Crowds, bls. 49.)