Morgunblaðið - 04.05.2003, Qupperneq 12

K
ryddjurtir eru mikið
notaðar á mörgum
heimilum og ekki er
verra að rækta þær
sjálfur. Auður Jónsdóttir
hefur verið dugleg að ná
sér í fræ og sá til krydd-
jurta.
„Ég hef hins vegar ekki
eins mikinn áhuga á að
borða þær og sá til þeirra
og koma þeim á legg í pott-
um,“ segir Auður.
„Ég hef þreifað mig
áfram við þessa ræktun og
veit nú að moldin á plönt-
unum má hvorki vera of rök
né of þurr, ég mæli með
pottum með gati svo vatnið
renni af rótunum, annars
geta þær fúnað.
Kryddjurtir finnst mér
betra að rækta í góðri
garðamold sem fæst t.d. í
blómabúðum en venjulegri
pottamold. Þegar maður er
að byrja á kryddjurtarækt-
un er betra að hafa eina
tegund (þrjár plöntur) í
hverjum potti, meðan verið
er að átta sig á hvað t.d.
þarf að vökva mikið.
Bragðið verður betra og
sterkara af kryddjurtunum
ef þær fá gott loft, næga
birtu og eru í næringarríkri
mold. Ef plönturnar eru í
pottum inni er best að hafa
þær í glugga sem ofn er
ekki undir. Þær þola illa hit-
ann frá miðstöðvarofnum.
Setja má kryddjurtirnar
út á svalir eða út í garð,
þ.e. þær plöntur sem þola
á annað borð að vera úti,
og best er að hafa þær þá í
góðu skjóli.
Ég setti basilíkuna ekki
út en hafði hana inni og
setti svo eitt og eitt blað of-
an á tómata á brauð og
smakkaðist mér þetta vel.
Ef maður á uppáhalds-
krydd borgar sig að eiga
nokkrar plöntur af þeirri
tegund.
Ég sáði fyrir jurt sem
heitir hjólkróna (Borage).
Ég notaði hana aldrei í mat
en sem skrautblóm í garð-
inum mínum og hún varð
mjög falleg, með litlum
bláum blómum. Ég hef líka
sáð til sykurjurtar og get
borið um að blöð hennar
eru beinlínis dísæt.
Enn er verið að borða blöð
af kryddjurtum sem lifðu
veturinn af úti í garði
Ég sáði tveimur tegundum
af kóríander, af annarri teg-
undinni eru fræin notuð en
af hinni blöðin. Ég notaði
blöðin sem bragðauka en
ekki fræin. Ég hef einnig
sett niður óreganó, maj-
oram, salvíu, dill, myntu,
rósmarín, timjan og fennel
sem flestir þekkja. Ég not-
aði raunar minnst af þessu
sjálf en gaf systur minni og
bróðurdóttur nokkrar
plöntur, þeim og mér til
mikillar ánægju. Þær hafa
notað þessar kryddjurtir
miklu meira en ég til matar
og leitað uppi uppskriftir
sem í eru ferskar krydd-
jurtir. Systir mín er enn að
nota kryddblöð af plöntum
sem ég gaf henni og lifðu
af þennan milda vetur í
garðinum hjá henni.
Ég sáði öllum kryddjurt-
unum í sáðmold í gróð-
urhúsi sem ég á og færði
þær síðan í stærri potta,
þrjár til fjórar í hvern pott.
Flest fræin setti ég niður í
fyrra um mánaðamótin
mars-apríl og gat farið að
nota þau sex til átta vikum
síðar. Aftan á fræpokunum
er ágætislýsing á hvar og
hvenær best er að sá og
um meðhöndlun á plönt-
unni.
Ég hef ýmislegt gert mér
til gamans í garðyrkjunni.
T.d. setti ég niður kartöflur
í mold í bíldekk og fékk
góða uppskeru. Einnig
setti ég niður venjulegan
matarlauk. Upp af því
spratt falleg planta. Ég hef
líka sett niður hvítlauksrif
sem voru farin að laufgast í
ísskápnum hjá mér. Ég
setti þau niður í jarð-
arberjabeðin mín og laufið
hélt áfram að stækka. Við
klipum af því og borðuðum
og það var satt að segja af-
skaplega bragðgott.
Ef á að þurrka kryddjurt
er best að skipta jurtinni
niður í lítil búnt og hengja
þau þar sem loftar vel um
þau. Líka er hægt að
þurrka þau í blástursofni
við 40 til 50 gráða hita.
Lengri tíma tekur að þurrka
vatnsmeiri jurtir svo sem
basilíku og steinselju.
Ef á að frysta jurtirnar er
best að hreinsa þær og
þurrka, saxa síðan fínt og
setja í lítil frystibox með
loki.
Klippið ekki of mikið af
kryddjurtunum í einu, og
vert er að hafa í huga að
meira þarf af fersku kryddi
en þurrkuðu. Ein matskeið
af fersku kryddi jafngildir
einni teskeið af þurrkuðu
kryddi. Kryddjurtir er líka
hægt að nota í edik. Flaska
er þá fyllt af vínediki og
nokkrir kvistir með laufum
eru settir ofan í hana og
látnir standa í henni í sól í
einn til tvo mánuði, þá er
kryddið tekið úr en kvist-
urinn má vera áfram, það
er skrautlegra.
Vandamál við svona
ræktun eru fá, meindýr lað-
ast ekki mjög að jurtum
með bragðsterkan plöntu-
safa.“
Kræsilegar
kryddjurtir
Kartöflurækt í bíldekkjum.
Kryddjurtir sem lifðu veturinn af og enn er verið að borða
blöð af síðan í fyrrasumar.
Þarna eru kryddjurtirnar í gróðurhúsinu.Blómið sem spratt upp af matlauknum. Auður Jónsdóttir við gróðurhús sitt.
Kryddjurtir er gott að eiga í garðinum eða eldhúsinu. Auður Jónsdóttir hefur ræktað kryddjurtir og fleira sér til skemmtunar.
Margir garðyrkjumenn þekkja þaðhlutskipti að koma inn frá störf-um í garðinum með sprungnar
og moldugar hendur og stundum getur
tekið langan tíma fyrir húðina á hönd-
unum að öðlast mýkt á ný. Nú geta
hinir sárhentu hins vegar fengið sér-
staka meðferð til þess að hendurnar
fái sína náttúrulegu mýkt á skömmum
tíma. Gardeners heitir húðáburðarlína
frá Crabtree & Evelyn sem farið er að
flytja inn og sérstaklega er ætluð þeim
sem vinna við erfiðis- og moldarstörf
eða hafa hendurnar mikið í vatni.
„Þegar hendur eru þurrar, sárar eða
sprungnar má bera á þær svokallaðan
kornamaska sem sameinar þrjú mik-
ilvæg atriði, hann hreinsar, inniheldur
saltkorn sem tekur burtu dauðar húð-
frumur og endurnærir og gefur húðinni
mikinn raka,“ segir Guðrún Gunn-
arsdóttir innflytjandi.
„Maskanum á að nudda á hendurnar
í 15 til 30 sekúndur og skola hann síð-
an af og þerra. Æskilegt er að gera
þetta tvisvar til þrisvar í viku og þegar
mikið mæðir á höndunum þess utan,
en daglega má nota handáburð frá
Gardeners-línunni og handsápu.“
Eru þið með fleira frá þessum fram-
leiðanda sem hentar fyrir garðeig-
endur?
„Já, við erum með útikerti sem
brenna í 40 tíma og síðast en ekki síst
útireykelsi sem fæla burtu flugur, t.d.
vespur, en ilma samt vel fyrir fólk.“
Efni sem gerir sárar hendur mjúkar og annað sem fælir frá vespur