Morgunblaðið - 11.07.2003, Blaðsíða 6

DAGLEGT LÍF
6 B FÖSTUDAGUR 11. JÚLÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
S
IGRÍÐUR Magnúsdóttir
hjúkrunarfræðingur
varði meistararitgerð
sína í hjúkrunarfræði,
Upplifun fjarstaddra
feðra á föðurhlutverkinu, hinn 30.
maí síðastliðinn. Hún tók viðtöl við
feður sem aldrei hafa rekið heimili
með barnsmóður sinni og barni og
leitast þannig við að skilja upplifun
þessara manna á sérstæðu föðurhlut-
verki sínu.
Sigríður starfaði lengst af sem
deildarstjóri við heilsugæslustöðvar
Eyrarbakka og Stokkseyrar og sá
um alla ungbarna-, skóla- og heima-
hjúkrun í báðum þorpunum. Í dag er
hún deildarstjóri við Barnaspítala
Hringsins LHS.
Hvað réði efnisvali ritgerðarinnar?
„Í þjónustu minni í ungbarnavernd
hvarflaði hugur minn stundum að
feðrum þeirra barna sem mæðurnar
voru ekki í sambandi við. Mér fannst
þeir afskiptir í föðurhlutverki sínu og
velti því fyrir mér hvort þeir þyrftu
ekki að fá þjónustu af hálfu hjúkr-
unarfræðinga og þá hvers konar
þjónustu.
Leit mín að lesefni þessu tengdu
bar engan árangur annan en þann að
færa mér þá vitneskju að börnum
vegnar almennt verr en ella alist þau
upp án föður síns og samskipta við
hann.
Ég gekk með þessa
rannsóknarhugmynd í
maganum í nokkur ár og
kynnti hana fyrir Mörgu
Thome, lektor í HÍ.
Nokkrum árum seinna hitti ég svo
Mörgu á förnum vegi sem þá sagði
mér að rannsóknarhugmynd mín
hefði verið sett upp sem meistara-
verkefni í meistaranámi í hjúkrunar-
fræði í HÍ. Ég dreif mig því í námið
og hófst handa undir hennar leiðsögn
við að rannsaka það sem ég hafði ver-
ið að velta fyrir mér og skoða í mörg
ár.“
Hvað leiddi rannsóknin í ljós ?
„Hún leiddi í ljós að það er hópur
af feðrum úti í samfélaginu sem þrá
að vera börnum sínum umhyggju-
samir, ábyrgir foreldrar og þurfa að
fá þjónustu frá hendi heilbrigðis-
stétta líkt og aðrir foreldrar. Rann-
sóknin leiddi einnig í ljós að þessir
feður uxu inn í sitt föðurhlutverk líkt
og aðrir feður og tileinkuðu sér það
föðurhlutverk sem samfélag nú-
tímans hefur í hávegum. Það er, að
auk þess að gegna framfærsluhlut-
verki og hlutverki þess
sem agar, gegna feður í
samfélagi nútímans einn-
ig hlutverki hins um-
hyggjusama, nærandi og
hlutaðeigandi foreldris
sem áður einkenndi nær
eingöngu móðurhlutverkið.
Þessi rannsóknaraðferð gefur
rannsakandanum ekki rétt til að yf-
irfæra niðurstöðurnar yfir á þýðið
sem eru allir fjarstaddir feður. Hér
er um að ræða hóp innan þessa feðra-
hóps, þ.e.a.s. fjarstaddir feður sem
þrá að umgangast börn sín og hafa
áhrif á uppeldi þeirra auk þess að
vilja og telja sér skylt að axla for-
eldraábyrgð sína.“
Hvaða hindranir verða á vegi
þeirra?
„Aðalhindrunin og sú athyglis-
verðasta að mínu mati er algjör þögn
um hlutskipti þeirra í samfélaginu.
Þögn í fjölskyldu þeirra og barns-
móður um að þeir eigi von á barni,
um hlutverk þeirra sem feður og
hvers beri að vænta af þeim – og
einnig þögn félaganna.
Samfélagið talar hvergi um þessa
menn og þeirra þarfir. Almennt hafa
barnsmæður þeirra samúð sam-
félagsins, til dæmis vegna lágra með-
lagsgreiðslna og samfélagið viður-
kennir hversu erfitt það hlýtur að
vera einstætt foreldri. Þeir fjar-
stöddu feður sem tóku þátt í þessari
rannsókn töldu ekki að samfélagið liti
þá réttum augum eða hefði skilning á
aðstöðu þeirra og því sem þeir færu á
mis við.
Umræðan um fjarstadda feður
virðist helst vera feimnismál sem er
slæmt. Ég tel að það sé mjög mik-
ilvægt fyrir verðandi foreldra að fá
að ræða um að þau eigi barn í vænd-
um, mynda sér einhverjar hugmynd-
ir um barnið og um breytt hlutverk
og hlutskipti sitt í kjölfar barneign-
arinnar.
Þetta minnir mig stundum á þögn-
ina um kynferðislegt ofbeldi, það
þegja allir og það er ekki fyrr en farið
er að tala um hlutina að höfum við
grundvöll til þess að breyta þeim.“
Hver eru réttindi fjarstaddra
feðra í dag?
„Lög og reglur gera
það að verkum að aðeins
er hægt að veita móður-
inni upplýsingar um
fóstrið á meðgöngu.
Faðirinn er ekki viðurkenndur sem
slíkur fyrr en barnið fæðist þó svo að
hann sé búinn að gangast við því.
Þeir hafa engan aðgang að upplýs-
ingum meðan á sængurlegu stendur
nema þær sem móðirin kýs að veita
þeim og er ekki sagt frá því heilbrigð-
iseftirliti sem barnið á rétt á, til dæm-
is ónæmissprautum, auk þess sem
þeir fá engar upplýsingar á borð við
þær sem mæður fá í ungbarnavernd-
inni. Sömu sögu er að segja þegar
barnið fer í leikskóla og síðar skóla.
Það er hreinlega ekki gert ráð fyr-
ir þessum feðrum sem foreldrum í
skipulagðri opinberri þjónustu.“
Hvernig telur þú að hægt væri að
breyta þessu?
„Mér finnst það ætti að vera sjálf-
sagður hlutur að þegar barn fæðist
hafi foreldrar sameiginlegt forræði
þess. Þessu mætti breyta ef sannað
þykir að annað foreldrið hafi fyrir-
gert rétti sínum sem
slíkt. Þetta finnst mér
vera grundvallarskilyrði,
móðirin á ekki barnið ein
og faðirinn á að hafa að-
gang að öllum upplýsing-
um er það varðar.
Þessar skoðanir eru í umræðunni í
samfélaginu í dag og hafa komið fram
víðar.“
Var vandkvæðum háð að gera rit-
gerðina?
„Mitt stærsta vandamál var að fá
úrtak. Upphaflega langaði mig að
gera rannsókn á feðrum sem ekki
sinntu börnum sínum en þar sem fólk
er varkárt fékk ég aðeins ábendingar
um tvo slíka sem báðir neituðu að
koma í viðtal svo að ég náði ekki þeim
vinkli inn í rannsóknina.
Mér finnst hins vegar mjög athygl-
isvert að hafa náð í þessa þroskuðu,
vel gerðu einstaklinga sem vilja vera
foreldrar og hafa áhrif á börnin sín.
Það kom mér á óvart að þeir fyrir-
fyndust og hversu sterka löngun þeir
höfðu til að sinna sínu foreldrahlut-
verki.“
Hafa verið gerðar aðrar sambæri-
legar rannsóknir?
„Hér á landi hefur engin sambæri-
leg rannsókn verið gerð og ég fann
enga sambærilega rannsókn í leit
minni að heimildum.
Í Bandaríkjunum hefur verið gerð
rannsókn með sams konar aðferðar-
fræði á þeldökkum unglingsfeðrum í
Harlem. Hún er þó ekki sambærileg
því þar koma unglingavandamálin til
sögu en í mínu tilviki eru mennirnir á
bilinu 23–31 ára þegar barnið fæð-
ist.“
Komu niðurstöðurnar þér á óvart?
„Það kom mér mest á óvart hvað
feðurnir töldu sig eiga erfitt með að
birtast barni sínu eins og þeir raun-
verulega eru í dags daglegu lífi.
Til þess að geta verið þú sjálfur í
samskiptum við barn þitt þarftu að
umgangast það í þínu umhverfi, með-
al þinna vina og ættingja og umgang-
ast það meira og minna dags daglega
í hversdagslegum önnum og athöfn-
um. Sumir forðast til dæmis að aga
barnið af hræðslu við að það hafni
þeim. Maður verður líka að geta leik-
ið við barnið sitt og sagt óþvingað
bull og vitleysu eins og við gerum
flest öll á okkar umráðasvæði án þess
að hafa gagnrýnin augu
ókunnugra á sér.“
Hvernig gekk almennt
samband feðranna við
barnsmóðurina?
„Þótt úrtakið sé of lítið
til að draga ályktanir
freistast maður þó til að líta svo á að
þeir sem höfðu minnstu og stystu
kynnin af barnsmóðurinni áður en til
barneigna kom áttu í minnstum sam-
skiptavandamálum. Þeir sem voru
tengdastir barnsmóðurinni áttu í
mestum erfiðleikum sem er mjög at-
hyglisvert. Það var eins og þeir fyrr-
nefndu gætu skapað formleg sam-
skipti sem hægt var að leysa á
kurteislegan máta en tilfinningarnar
þvældust fyrir hinum.“
Hvað er mikilvægast fyrir móður-
ina að hafa í huga?
„Ég held að konur verði að gera
sér grein fyrir því eins og einn af
mínum viðmælendum segir að barnið
er ekki þeirra einkaeign, faðirinn á
það líka. Hér erum við einmitt komin
inn á mikilvæga hindrun sem er þetta
algjöra valdleysi þessara feðra frá
upphafi til enda. Þeir geta ekki tekið
ákvörðun um hvort móðirin eigi
barnið eða fari í fóstureyðingu, það
er í eðli sínu á valdi móðurinnar að
taka þá ákvörðun. Móðirin ætti hins
vegar ekki að hafa einræðisvald yfir
því hvort barnið fær að eiga föður eð-
ur ei og mér finnst að það þurfi að
skerpa á þessu með lögum og reglu-
gerðum.“
Hefur aldur barnsins áhrif á
tengslamyndun þess við föður sinn?
„Það eru til margar kenningar
fræðimanna um þetta
sem ekki ber öllum sam-
an. Mín persónulega
skoðun er sú að því fyrr
sem fólk umgengst barn-
ið sitt því nánari verði
tengslin og það sé erfitt
að mynda djúp tengsl við manneskju
sem maður hefur ekkert umgengist
svo heitið getur.
Það vekur mann þó til umhugsun-
ar að einn feðranna náði góðum
tengslum við barnið sitt þótt hann
hafi ekki byrjað að umgangast það af
ráði fyrr en eftir að það varð fimm
ára. Hann virðist vera að vaxa hratt
inn í tengslin við barnið. Á þessum
tímapunkti virðist hann sjálfur tilbú-
inn til að mynda tengsl.“
Höfðu feðurnir áhyggjur af því að
kunna ekki að „meðhöndla“ börnin?
Fjarstaddir feður
Fjarstaddir feður eru menn sem ekki eru í
sambúð eða sambandi við barnsmóður sína
við fæðingu barns, jafnvel ekki meðan á
meðgöngu stendur. María Ólafsdóttir
ræddi við sérfróðan hjúkrunarfræðing um
hlutskipti þessara manna – sem flestir
hverjir þrá að vera umhyggjusamir feður.
Morgunblaðið/Arnaldur
Morgunblaðið/Jim Smart
„Samfélagið talar hvergi um þessa
menn og þeirra þarfir,“ segir Sig-
ríður Magnúsdóttir.Vonast til að
ritgerðin opni
umræðu úti í
samfélaginu
Barnið er
ekki einka-
eign móð-
urinnar
Þögnin er
algjör og rétt-
indin nær engin