Morgunblaðið - 11.11.2003, Page 8

8 B ÞRIÐJUDAGUR 11. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
BÆKUR
Að baki daganna
hefur að geyma
tvær ljóðabækur
Péturs Gunn-
arssonar: Að baki
daganna – ljóð og
textar (1974–
2001) og
Splunkunýr dagur
(1973). Pétur hef-
ur ekki gefið út ljóðabók í 30 ár, en
fyrsta bók hans var ljóðabókin
Splunkunýr dagur. Hún er löngu upp-
seld og hefur verið með öllu ófáanleg
í áratugi en er nú endurprentuð í
sömu bók . Þá er í bókinni formáli Pét-
urs um aðdraganda og tilurð Splunku-
nýs dags.
Útgefandi er Mál og menning. Bók-
in er 206 bls., prentuð í Odda hf.
Kápa var hönnuð hjá Næst en ljós-
mynd á kápu er eftir Guðmund Pál
Ólafsson. Verð: 3.690 kr.
Ljóð
ÞAÐ ER ekki ráðist á garðinn
þar sem hann er lægstur í nýjustu
bók Arnaldar Indriðasonar. Í
Bettý er fjallað um tálkvendi sem
leggur gildrur sínar fyrir ungan
lögfræðing. Þetta er fremur dökk
saga sem snýst um miklar ástríð-
ur sem ekki mega líta dagsins ljós
og er því erótískari en margar
fyrri bækur Arnaldar. Sagan ger-
ist á tveimur sviðum því að ungi
lögfræðingurinn er í upphafi sögu
í gæsluvarðhaldi og í yfirheyrslu
grunaður um stórglæp. Hins veg-
ar fylgjumst við svo með í end-
urliti forsögu þess að svo er kom-
ið fyrir honum.
Hér fetar Arnaldur sig inn á
nýja braut og vandasama í ritun
sakamálasagna. Það er til að
mynda ekki áhlaupsverk að skapa
spennu í frásögn sem sögð er af
sakborningi sem veit um alla
þætti glæpsins þegar
frásögnin hefst. Helsti
styrkur Arnaldar sem
höfundar hefur verið
sköpun flókinnar
sögufléttu sem sett
hefur verið fram út
frá sjónarhorni rann-
sóknaraðila. Með
frestun upplýsinga
hefur honum tekist
meistaralega vel að
skapa spennu í frá-
sögnina.
Þessi saga er aftur
á mót sögð út frá
sjónarmiði sakborn-
ingsins sem er fórn-
arlamb rangra og falsaðra sak-
argifta. Í upphafi sögu er því
nokkuð ljóst hver framvindan
verður. Arnaldi tekst sem fyrr að
skapa heilsteypta sögu enda þótt
lesendur og raunar sögumaðurinn
séu skildir eftir með ýmsar spurn-
ingar á vörunum. Hins vegar
skortir dálítið á þá spennu í frá-
sögnina sem við eigum að venjast
frá þessum fremsta sakamálahöf-
undi okkar Íslendinga. Þótt höf-
undur leitist við að halda aftur af
upplýsingum til lesenda um glæp-
inn og sögumanninn
veldur staða þess
síðarnefnda sem sak-
bornings því að
framvindan er fyr-
irsjáanleg í byrjun.
Þessa sögu kýs ég
því að skoða sem til-
raun metnaðarfulls
höfundar til að feta
nýjar slóðir. Margt
er að sönnu vel gert.
Tálkvendið Betty er
þannig að ýmsu leyti
vel gerð persóna og
verðugt viðfangsefni.
En hinn meginpóll
sögunnar, sögumað-
urinn, verður fremur óspennandi
fórnarlamb aðstæðnanna, í það
minnst ekki nógu spennandi til að
halda uppi sögunni. Að vísu notar
höfundur persónu hennar til að
takast á við samfélagslega for-
dóma og er það vel að sakamála-
höfundar glími við samfélags-
vandamál jafnhliða því að segja
sögur. En mér finnst getuleysi
lögfræðingsins til að takast á við
rangar sakagiftir og verjast þeim
með ólíkindum. Að mörgu leyti
minnir persónan á módernískt
rekald og hugsanlega hefur höf-
undur á einhverju stigi sögunnar
hugsað sér að beina athyglinni
frekar að innheimum hennar og
kafkaískri stöðu hennar sem sak-
bornings. En sakamálasagan tek-
ur völdin. Það er eins og form-
gerð hennar krefjist sögulausnar
sem t. a. m. módernískir höfundar
í sömu stöðu hefðu ekki þurft að
hyggja að. Um margt minnir sag-
an með öllu sínu endurliti raunar
á ófullgert kvikmyndahandrit og
kannski Arnaldur hafi haft það í
huga við ritun skáldsögunnar að
hún hentaði sem kvikmynd.
Á vissan hátt finnst mér eins og
Bettý marki nýja stefnu hjá höf-
undi. Hann heldur að vísu enn í
helstu form sakamálasögunnar
eins og hann hefur unnið með þau
en leitar nýrra leiða. Þessi frum-
raun hans á því sviði er ekki full-
komin en það er engin ástæða að
hætta á miðri leið. Arnaldur hefur
sýnt það og sannað að hann er í
röð okkar fremstu rithöfunda og
nýja bókin sýnir að hann hefur
metnað og þor til að takast á við
nýja hluti.
Tálkvendi
SAKAMÁLASAGA
Bettý
ARNALDUR INDRIÐASON
215 bls. Vaka Helgafell 2003
Skafti Þ. Halldórsson
Arnaldur Indriðason
GÍSLI Sigurðsson, fyrrum Les-
bókarritstjóri, hefur aldeilis ekki
lagt hendur í skaut, þó að farinn
sé að síga á áttræðisaldurinn. Í
fyrra kom frá honum mikið og
glæsilegt rit, myndum prýtt með
miklum texta, um hið áhugaverða
og forvitnilega landssvæði frá
Jökulsá í Lóni að Markarfljóti. Í
ár heldur hann áfram þar sem frá
var horfið, byrjar ferð sína við
Markarfljót og endar við Brúar-
árskörð. Umfjöllunarefnið eru
uppsveitirnar, því að ekki er
fjallað um strandlengjuna, t.a.m.
Landeyjar, Þykkvabæ, Gaul-
verjabæ, Flóa, o.s. frv.. Enda
virðist manni að svæðið, sem
hann leggur undir fót að þessu
sinni, sé meira en nóg efni í eina
bók, þó að stór sé.
Við lestur og skoðun þessarar
miklu bókar verður mér fyrir að
sjá sýnir líkt og höfundurinn, sem
sér sjálfan sig kominn með þrífót-
inn og myndavélarnar aftur á
Sturlungaöld. Ég sé hinn roskna
myndasmið og sagnaþul á þeyt-
ingi um Suðurland, alvopnaðan
myndavélum og þrífæti, skimandi
eftir góðum sjónarhólum, útsýn-
isstöðum og sjónarhornum og af-
raksturinn verður hreint frábær,
stórglæsilegar myndir, sem
margar hverjar þekja heila opnu í
stóru bókarbroti. Þess á milli
hlýðir hann á frásagnir heima-
manna, sem sumir hverjir muna
langt aftur og leggst djúpt í forn
og ný fræði, Njálu, Sturlungu,
Biskupasögur, Landnámu, fræði-
rit um þjóðfræði, jarðfræði,
byggðasögu og hvað eina, sem að
gagni má koma. Allt er þetta með
ólíkindum, þegar þess er þá líka
gætt hversu hraðvirkur höfund-
urinn er og hversu gott vald hann
hefur á efninu. Ekki er annað sjá
en að það leiki honum í höndum.
Höfundur hefur eins og vera
ber sama hátt á og í fyrra bindinu
að hann rekur sig áfram eftir höf-
uðbólum og merkisbýlum og
verður þá saga þeirra, ábúendur
og atburðir þeim tengdir þunga-
miðja frásagnarinnar að
ógleymdri lýsingu lands og um-
hverfis í máli og myndum. Á
þennan hátt er
fjallað um Breiða-
bólsstað í Fljótshlíð,
Hlíðarenda, Keldur,
Skarð á Landi, eyði-
býlíð Skarfanes og
merka ábúendur
þess í eina tíð,
Hruna, Skálholt,
Bræðratungu,
Haukadal og Úthlíð.
Þá eru í sviðsljósi
höfundar ýmsar nátt-
úruperlur og mikils-
verðir staðir, svo
sem Hekla, Þjórsá,
Þjórsárdalur, Brúar-
hlöð, Brúarárskörð
og margt fleira.
Sjaldan lætur höfundur undir
höfuð leggjast að lýsa athyglis-
verðum og sérstæðum bygging-
um, einkum kirkjum og benda á
það sem minjagildi hefur bæði í
þeim efnum og öðrum. Frum-
herja í myndlist og öðrum listum
nefnir hann ávalt.
Líklega er það þó sagan, sem
heldur huga hans lengstum
föngnum. Það er líka nærtækt
efni. Hér er sagan við hvert fót-
mál, ef svo má segja. Hér er hann
á Njáluslóðum. Hér eru eða voru
höfuðstöðvar Oddaverja og Hauk-
dæla og margt frá þeim að segja.
Hér var í Skálholti höfuðstaður
Íslands um aldabil og þannig
mætti lengi telja. Ekki gleymir
höfundur heldur að segja frá
kvenskörungum, svo sem höfuð-
skörungnum Steinvöru á Keldum,
hinn auðugu og reikningsglöggu
Valgerði biskupsekkju og kirkj-
unni hennar, Sigríði í Brattholti,
sem sá til þess að við eigum enn
Gullfoss og kvenhetjunni Sigríði í
Skarfanesi, sem ól 21 barn og
barðist ásamt manni sínum hetju-
baráttu við sára fátækt, eldgos og
harðindi.
Við fljótlega skoðun getur bók
þessi virst vera aðallega mynda-
bók. Eins og áður segir eru
myndir geysimargar og sumar
hverjar flannastórar. Gísli Sig-
urðsson er augljóslega mjög fær
ljósmyndari og myndirnar hafa
prentast prýðilega, betur en í
fyrri bókinni sýnist mér. Þær eru
teknar á öllum árstímum og eru
haust- og vetramyndirnar ekki
síðri hinum. Textar með myndum
eru yfirleitt ítarlegir og fræðandi.
Ég sagði myndabók við fljót-
lega skoðun. En textinn leynir á
sér. Hann er nefnilega býsna
mikill, þar sem brot er stórt og
letur fremur smátt. Í
raun og veru gegnir
furðu hversu margt
maður fræðist um á
þessum blaðsíðum.
Að sjálfsögðu er
stiklað á stóru, en
stiklurnar eru marg-
ar. Höfundur skrifar
einkar þægilegan frá-
sagnarstíl, stundum
jafnvel smáglettinn
og er bókin skemmti-
leg aflestrar, mun
skemmtilegri en ýms-
ar frásagnir svipaðs
efnis. Ég held að nota
megi þau orð, sem
hann sjálfur hefur um höfund
Njálu: ,,Hann vissi að sagan
þurfti að hafa skemmtigildi.“
Stíll höfundar er talsvert per-
sónulegri en oft gerist um fræði-
bækur. Hann skrifar oft í fyrstu
persónu, minnist á eitt og annað,
sem hann sjálfur hefur séð og
heyrt, hvað honum finnst fallegt
eða ljótt eða ámælisvert. Hann er
ófeiminn við að láta skoðanir sín-
ar í ljós, t.a.m. í skógrækt, trjá-
gróðri (við vegi og hús), minja-
vernd og umhverfismálum,
þjóðlendubrölti ríkisvaldsins
(sem hann kallar stalínisma!).
Ýmsar gagnlegar ábendingar
kemur hann með, svo sem um
hugsanlega framtíðarnýtingu
Hlíðarenda.
Ég sé fremst í bók að höfundur
hefur sjálfur hannað bókina og
gert það af mikilli smekkvísi.
Nokkur ágæt kort er hér að finna
(Fljótshlíð, Við Heklurætur, Í
Hreppum, Biskupstungur, Hlíð-
in). Þau hefur Guðmundur Ó.
Ingvarsson gert. Langflestar
ljósmyndirnar hefur höfundurinn
sjálfur tekið, en auk hans eiga
átta aðrir myndir í bókinni. Mál-
verk og tekningar eru eftir fimm-
tán listamenn (Vantar að geta
Ólafs Túbals). Í bókarlok eru
skrár yfir heimildir, örnefni og
nöfn manna.
Bókaútgáfan Skrudda gefur
bókina út og hefur staðið prýð-
isvel að verki. Sérstaklega vil ég
hrósa litgreiningunni, sem var í
höndum útgáfunnar og hefur tek-
ist með ágætum.
Mér skilst að Gísli Sigurðsson
sé á fullri ferð að undirbúa næsta
bindi og megi eiga von á því um
næstu jól. Það er fagnaðarefni.
Seiðmagnað stórvirki
LAND- OG ÞJÓÐFRÆÐI
Seiður lands og sagna II
Söguslóðir á Suðurlandi
GÍSLI SIGURÐSSON
Skrudda, Reykjavík, 2003, 376 bls.
Sigurjón Björnsson
Gísli Sigurðsson
Píanóstillirinn er
fyrsta skáldaga
Daniel Mason.
Þýðandi er Halla
Sverrisdóttir.
Sagan gerist á
síðari hluta 19.
aldar. Ungur
Lundúnabúi,
Edgar Drake,
sem starfar við píanóstillingar, fær
harla óvenjulegt verkefni: Að fara
heiminn á enda, á vegum breskra
hermálayfirvalda, inn í frumskóga
Burma. Erindi hans er að gera við
flygil í eigu sérviturs herlæknis,
sem ílenst hefur í því framandi
landi. Píanóstillirinn heldur upp í
hina löngu ferð, sem á eftir að
reynast í senn heillandi og háska-
leg og umbylta sálarlífi hans.
Bókin hefur hlotið lof gagnrýn-
enda austan hafs og vestan, sem
óvenju sterk frumraun. Daniel Mas-
on er ungur bandarískur læknir
sem sló í gegn með þessari sögu.
Útgefandi er Vaka-Helgafell. Bók-
in er 356 síður prentuð í Odda hf.
Kápu hannaði Björg Vilhjálmsdóttir.
Verð: 4.690 kr.
Skáldsaga
Þriðjudagur 11. nóvember
Súfistinn:
Tolkien og hringurinn.
Ævintýraheimur Tolkiens
kynntur og lesið úr bók Ármanns
Jakobssonar.
Fimmtudagur 13. nóvember
kl 20:00
Súfistinn:
Lesið úr
nýjum ævi-
sögum.
Lesið
verður úr
bókunum
Ruth Reg-
inalds eftir
Þórunni
Hrefnu Sig-
urjónsdóttur,
Frægð og firnindi eftir Gísla Páls-
son og Jón Sigurðsson, seinna
bindi eftir Guðjón Friðriksson.
kl 21:00 Hótel Borg:
Áhrif mín á Mannkynssöguna.
Útgáfuteiti. Glíma, tónlist, leik-
lestur og Jesúgervingakeppni.
Laugardagur 15. nóvember
kl. 11 Bókabúð Máls og menn-
ingar, Laugavegi: Lesið úr nýj-
um barnabókum í barna-
bókabúðinni.
Barnastjarnan Ruth
Reginalds 1977
Lesið úr
nýjum
bókum
Eins og ég man
það nefnist bók
eftir Elínu Pálma-
dóttur þar sem
hún rifjar upp eft-
irminnilega at-
burði.
Elín fékk ung
það tækifæri að
taka þátt í störfum
Sameinuðu þjóðanna í New York í ár-
daga samtakanna. Hún kynntist lista-
lífi Parísar á sjötta áratugnum með
Gerði Helgadóttur myndhöggvara,
gisti flóttamannaeyju í Asíu, varð
bensínlaus í afskekktum skógi í Afr-
íku og steig fyrst kvenna fæti á íseyju
norður í höfum og fór á átakasvæði
heimsins með friðargæsluliði Sam-
einuðu þjóðanna allt fram á þetta ár
þar sem hættur leyndust við hvert fót-
mál.
Elín Pálmadóttir hefur um áratuga
skeið verið einn kunnasti blaðamaður
þjóðarinnar.
Útgefandi er Vaka-Helgafell.
Bókin er 431 bls., prentuð í Odda
hf. Kápu hannaði Ragnar Helgi Ólafs-
son. Verð: 4.990 kr.
Minningabók
Úr hljóðveri aug-
ans hefur að
geyma ljóð eftir Vé-
stein Lúðvíksson.
Þetta er fyrsta
skáldverkið sem
Vésteinn sendir frá
sér í um það bil tvo
áratugi en meðal
fyrri verka hans
eru skáldsögurnar Gunnar og Kjartan,
Eftirþankar Jóhönnu og smásagna-
safnið Átta raddir úr pípulögn.
Útgefandi er Bókaútgáfan Bjartur.
Bókin er prentuð í Odda hf., Ásta S.
Guðbjartsdóttir hannaði kápu. Verð:
1.880 kr.
Ljóð
BÓKSALINN í
Kabúl er sönn frá-
sögn eftir norsku
blaðakonuna og
stríðsfréttarit-
arann Åsne
Seierstad. Vorið
eftir fall talibana í
Afganistan dvaldi
norska blaðakon-
an Åsne Seierstad hjá Khan-
fjölskyldunni í Kabúl. Åsne lýsir lífi
fjölskyldu sem leitar að tilveru í hinu
nýja Afganistan, togstreitunni milli
hins nútímalega, vestræna og hins
hefðbundna.
„Þungbúinn febrúardag flutti ég
heim til fjölskyldunnar. Það eina
sem ég hafði meðferðis var fartölvan
mín, minnisblokkin, pennar, farsími
og fötin sem ég stóð í. Allt annað
hafði horfið einhvers staðar í Úsbek-
istan. Mér var tekið opnum örmum
og mér leið vel í afgönsku kjólunum
sem ég fékk brátt að láni …
Útgefandi er Mál og menning. Bók-
in er 246 síður og prentuð í Odda hf.
Kápu hannaði Björg Vilhjálmsdóttir.
Verð: 4.490 kr.
Frásögn