Vísir - 30.10.1980, Qupperneq 14

VlSIR
SÍLDARÆVINTÝRH) NÝJA:
Höfum vlð ekkert
lært af gömlu
sfldarævinlýrunum?
Sagan endurtekur sig, segja menn stundum, og aðrir segja að það sé tóm
della. Og til að verða nú einu sinni sammála öllum er rétt að taka undir með
kerlingunni sem sagði: Það sem hefur aldrei skeð áður, getur alltaf gerst
aftur.
Nóg um það. Mál til meðferðar hér og nú er hvort sildveiðimenn hafi nú,
likt og stundum gerðist i sildarævintýrinu á árum áður, látið kappið blinda
sig svo að afla er ausið i land, án fyrirhyggju og án þess að leiða hugann að
hvað um þessi verðmæti verður, þegar i land er komið. Og ekki er minna
mál að skoða, á hvern hátt þeir sem i landi starfa að sköpun verðmæta úr
sildinni, standa að sinu.
Reglur á hrakhólum
í siðustu viku var athygli
Visis vakin á aö á einni af
Austurlandshöfnum væri landað
meiru af góðri og fallegri sild,
en söltunarstöðvar hefðu undan
að vinna. Visir hóf upplýsinga-
leit og spurðist fyrir á flestum
stööum, þar sem liklegt þótti að
haldgóöar upplýsingar væri aö
fá. Arangurinn var að undir-
ritaður sannfærðist um aö kapp-
ið hefði blindað menn. 64 bátar
fengu leyfi til veiða i reknet og
140 i lagnet. Samtals máttu
þessir bátar veiða 18000 tonn af
sild. Þessir 140 með lagnetin eru
flestir smábátar og þeir veiddu
samtals um 500 tonn, en rek-
netabátarnir kepptust um hin
17.500 tonnin. Veiðisvæðið var
inni á fjörðunum austanlands,
stutt að fara og mokveiði. Auð-
vitað var geysilega hörð keppni
um að ná sem stærstum hlut,
áður en 18.000 tonna markinu
var náö. 1 landi freistuðust
menn til að gripa til óheppilegra
ráðstafana til að geta tekið á
móti meiru en ella og gáfu sér
ekki tima til að meðhöndla
tunnurnar eftir reglunum, þeg-
ar þær höfðu verið fylltar.
Reyndarhafa ekki allir húsnæði
eins og til þarf. Það kom einnig i
ljós að lögum um eftirlit og mat
á nýveiddum fiski, meðferð,
flutningi og geymslu hans er
ekki framfylgt, heldur er treyst
á söltunarstöövarnar vandi
framleiðslu sina, vegna þess að
útflutningseftirlitið með slld I
tunnum er mjög strangt. Samt
sem áður gerir þetta eftirlits-
leysi mönnum kleyft að fara
með sildina á óæskilegan hátt
áöur en hún er söltuð og
skemmist hún, er hún send i
Það var stutt á miöin hjá Noröfjaröarbátunum.
Vísismynd ÞMV
Tunnustæöa á Neskaupstaö. Visism.: ÞMF
bræðslu, en bannað er að veiða
sUd I bræðslu núna.
Dýrir kjaftar
Visir sagði frá þvi, sem hann
varð áskynja og ekki stóð á við-
brögðum. öll hjól fóru að snú-
ast. Sjávarútvegsráðherra
kallaöi forstjóra Framleiðslu-
eftirlits sjávarafurða á sinn
fund og sá siðarnefndi flaug
samdægurs austur á firði aö
kynna sér ástandið. i tilkynn-
ingum útvarps heyrðust áminn-
ingar tilsaltenda um að fara að
settum reglum og góðir menn á
Austurlandi sendu undir-
rituðum tóninn, þar sem ég var
m.a. uppfræddur um að nú til
dags væri dýrt að „gera við
kjafta”. Megin uppistaöan i
„tóninum ” var þó sú að gott fólk
á Austfjörðum leggi nótt við dag
til aö bjarga verðmætum og það
sé langt þvi frá fallegt að hafa
orð á minni háttar ávirðingum I
meðferð verðmætanna, þegar
svo er ástatt.
Glæpir og gullæði
I huga minum er engin trú á
að menn fyrir austan rýri verð-
mætin af glæpsamlegum hvöt-
um, nema þvi aðeins að „gull-
æði” verði flokkað undir glæpi.
Þeir menn sem gripa til þess að
landa sildinni i stór járnker,
gera það af greiðvikni við sjó-
menn, svo þeir komist sem fyrst
á miðin aftur, svo dæmi sé
nefnl. Hitt stendur óhaggað að
þrem meginpunktunum i frétt-
um Visis af vafasamri meðferö
verðmætanna fyrir austan,
hefur ekki verið mótmælt, þ.e.
góðri sild er landað I stór járn-
kerá Eskifirði, sem auðvitað er
óhæfa, þaðan fer hluti hennar i
bræðslu, sem er lögbrot og
sildartunnur fá ekki þá meö-
ferð, sem reglur mæla fyrir um.
Með þessu er teflt á tæpasta vaö
i meðferð verðmætanna að ekki
sé meira sagt, og þá skýtur efa-
semdum upp i hugann um hvort
það beri árangur eins og til er
stofnað að fólk unni sér hvorki
svefns né matar við að „bjarga
verðmætum”. Reyndar þykir
mér óþarft að halda mjög á lofti
þessum mærðarlega orðalagi,
„að bjarga verðmætum”, um
fólk, sem tekur þátt i sildar-
ævintýrinu. Það er öllum ljóst,
og þvi sjálfu best, að hvatinn er
von um fljóttekna peninga og
vinnan er seld á hæsta verði
sem býðst.
Hver á að hlýða lög-
um?
Ýmislegt annað kom upp á
yfirborðið, eins og oft vill verða,
þegar farið var að kanna máliö.
Eitt er þetta með fersksildar-
matið. Þar komu athygli verðir
hlutir i ijós. Lögin eru skýr, það
skalhafa eftirlit með eða meta
allan fisk, sem veiddur er úr sjó,
svo og meðferð, flutningi,
geymslu og vinnslu hans. Hvers
vegna er þessum lögum ekki
framfylgt? Vegna þess að ráðu-
neytið setur ekki reglugerð til
aö vinna eftir, segir forstjóri
Framleiðslueftirlits sjávar-
afurða sem á að annast eftirlit-
ið. Ráöherra segir hins vegar að
málið sé flókið og margþætt og
saltendur séu ekki á einu máli
um að vilja hafa þetta eftirlit. 1
stuttu máli þeir sem á að lita
Fimmtudagur 30. október 1980
Fimmtudagur 30. október 1980
VÍSLR
15
Visismynd HS
Nemendur frá Eiöum komu til Fáskrúösfjaröar og söltuöu af miklu kappi
eftir, eiga að ráöa hvort eftir
þeim sé litið. En hvað segja
saltendur? Þeir eru ekki á einu
máli um þetta atriði. Nú þarf að
greina frá þvi að á hverri stöð
starfar sildarmatsmaður með
réttindi og viðurkenndur af
Myndirnar tóku: Þorleifur Már
Friðjónsson og Helena Stefáns-
dóttir.
Framleiðslueftirlitinu. Hann er
starfsmaður stöövarinnar og
launaöur af henni og á að velja
sild til hinna mismunandi
verkunaraðferða.
Vondur starfsmaður
Margir saltenda telja þetta
ófullnægjandi fyrirkomulag.
Nefnt er sem dæmi að sé mats-
maðurinn kröfuharður um gæði
sildarinnar, geti bátur meö
vafasamt hráefni boðið næstu
Sævar Nielsson keyrir frá og er meinilla viö að láta taka af sér mynd, en þaö haföist
samt. Visismynd HS
stöð sildina, þar sem mats-
maðurinn er fáanlegur til að
tefla tæpar. Svo getur farið að
samviskusamur matsmaður
verði til þess að atvinnuveitandi
hans missir veruleg viðskipti,
bátarnir forðast hann og fara til
hins,sem minni kröfur gerir. Sá
fyrr nefndi vill fá fersksildar-
mat, hinn ekki.
Þaö nýjasta i málinu er svo
það að ráðherra fer ekki með
rétt mál, þegar hann segir að
saltendur vilji ekki fersksildar-
mat. Visi barst i hendur afrit af
bréfi frá Félagi sildarsaltenda á
suöur- og vesturlandi til Sjávar-
útvegsráðuneytisins, dagsett
24/10 1979. Þar segir orðrétt:
„Aðalfundur Félags sildarsalt-
enda á suður- og vesturlandi
haldinn 15. október 1979 i
Reykjavik Itrekar enn einu sinni
þá eindregnu ósk sina að gefin
veröi út sem allra fyrst reglu-
gerð um gæðamat á ferskri
sild”. Visir hefur eftir áreiðan-
legum heimildum að hitt
félagið, Félag sildarsaltenda á
norður- og austurlandi hafi sent
ráöuneytinu bréf sama efnis.
Með leyfi forstjóra
Fleira vekur athygli. Fram-
leiðslueftirlit sjávarafurða
sendir öllum söltunarstöðvum
árlega reglur um hvernig meö-
ferð sildin skuli fá á öllum stig-
um frá þvi henni er landað þar
tilhúnerfullverkuði tunnu. Þar
segir m.a. til um i hvaða hita-
stigi tunnurnar skuli geymdar
meðan innihald þeirra er að
verkast og hversu oft þeim skuli
velt o.s.frv. Þegar ég bað um að
fá þessar reglur til yfirlestrar
voru hafðar i frammi undar-
legustu afsakanir. Forstjórinn
sagði að á skrifstofum stofn-
unarinnar væri enginn viölát-
inn, sem gæti afhent mér
reglurnar. Það skal tekið fram
að stofnunin hefur yfir stórri
skrifstofuhæð að ráða og þar
starfarmargt fólk. Daginn eftir
náði ég sambandi við mann i
stofnuninni, sem hafði reglurn-
ar undir höndum, en vildi ekki
afhenda þær nema með leyfi
forstjóra. Þann dag tókst ekki
að fá samband við forstjóra, til
að biðja um afhendingarleyfið.
Ekki vil ég fullyrða að verið sé
að fara i felur með reglurnar,
þykir það raunar ákaflega
ósennilegt, en furðulegt er þetta
og ber ekki vott um mikil tengsl
innan stofnunarinnar.
Mótsagnir
Aöur en sagt er skilið við
Framleiðslueftirlitiö er ekki úr
vegi að lita ögn betur á allt eftir-
litskerfið og hlutverk þess. Svo
undarlega og mótsagnakennt,
sem það kann að hljóma, eftir
frásögn af öllu eftirlitsleysinu,
er allt „útbiað” i eftirlitsmönn-
um. Eftirlitsmenn frá sjávarút-
vegsráðuneytinu fylgjast meö
hvað mikið veiðist og að ekkert
„framhjáhlaup” eigi sér stað.
Framhjáhlaup er það kallað,
þegar fiskimenn reyna að
drýgja kvótann sinn. Hvorki
þessir eftirlitsmenn, né nokkrir
aðrir lita eftir að stöð taki ekki á
móti meiru en hún ræður við að
salta og setji það sem umfram
er i bræðslu.
Eftirlit með eftirliti á
eftirliti
Næsti eftirlitsmaður er frá
Framleiöslueftirlitinu og mælir
stærð sildarinnar. Hann skiptir
sér ekki af gæðum sildarinnar
að öðru leyti. Þá er næstur
matstnaður stöðvarinnar, sem
fyrr var frá sagt, og velursDd til
mismunandi verkunaraðferða.
Ekki njóta þeir fulls trausts
Framleiðslueftirlitsins, heldur
ferðast eftirlitsmenn þess um og
hafa auga með eftirlitsmönnum
stöövanna. Ég sel það ekki dýr-
ara en ég keypti en þvi var
stungiö að mér að Sildarútvegs-
nefnd, sem annast sölu allrar
saltsildar til útlanda, hafi ekki
meira traust á þessu eftirliti
eftirlitsins, en svo að það hafi
einskonar spæjara eða
leyni-eftirlitsmann til aö hafa
eftirlit með eftirlitsmönnum
Framleiðslueftirlitsins, sem
eiga að hafa eftirlit með mats-
mönnum stöövanna. F'innst ein-
hverjum þetta flókiö? Ég er þvi
sammála. Næsti eftirlitsmaöur
er frá Sildarútvegsnefnd og
fylgist með hvað mikið hefur
verið saltaö og siðastir koma
svo eftirlitsmenn Framleiðslu- i
eftirlitsins, sem rannsaka sfltf-
ina áður en hún fer úr landi.
Engin hætta
t umræöunum um þetta mál
var forstjóri Framleiöslueftir-
litsins spurður um álit á hvort
að fordæmi hafi skapast i sum-
ar, sem gefur sildarsaltendum
leiö til aö selja lélega sild úr
tunnum, sem ekki fær út-
flutningsleyfi eftirlitsins. Þar
var átt viö þaö atvik, þegar sild
frá árinu áður, sem ekki upp-
fyllti kröfur um gæði til út-
flutnings, var lögð niður i dósir
og flutt til Danmerkur, með
samþykki Viðskiptaráðuneytis-
ins.
Jóhann taldi enga hættu vera
á þvi.
Nú hafa netabátarnir fyllt
sinn kvóta en nótabátarnir
veiöa enn um sinn. Ef til vill
dregur nú svolitið úr kapp-
hlaupinu um að koma sem
mestri sild á land á sem stystum
tima. Vonandi er það þvi svona
hömlulaus austur hráefnisins á
land og að þvi er virðist tak-
markalaust vinnuálag, kann
ekki góöri lúkku að stýra.
Hugsunarhátturinn virðist vera
frá fyrri dögum, þegar sjálfsagt
þótti að menn yröu þvi sem næst
örvita af tryllingi og tauga-
spennu ef þurfti aö steypa upp
hús, hirða hey eða salta sild.
Það er eins og við höfum ekk-
ert lært. SV
1
|
I
1
I
I
fi
Ekki voru allir bátarnir stórir, sem tóku þátt Isfldveiðunum iár. Visism. ÞMF